De wereld leerde de voorbije weken over twee gruwelijke gebeurtenissen op zee. Waarom leek de berichtgeving over de duikboot Titan en die over de boot met migranten bij de kust van Griekenland zo anders?
Dagenlang kregen we live-updates bij elke mijlpaal van de duikbootcrisis van vijf miljardairs die graag de Titanic wilden bezoeken. Op tv-zenders werd er zelfs afgeteld met een timer in het hoekje van het beeld hoeveel uren van zuurstof de Titanic-liefhebbers nog hadden. We kregen te horen wie die vijf waren, waarom ze op die boot zaten, en dat altijd met foto’s erbij zodat we wisten hoe ze eruitzagen.
De 700 mensen die aan boord waren op het gezonken migrantenschip voor de kust van Griekenland leken niet dezelfde aandacht te krijgen. Hoe komt het dat de Titan al onze aandacht kreeg? Waarom keken we niet op dezelfde manier naar de 700 mensenlevens op de migrantenboot waarvan er honderden nog vermist zijn?
Anonimiteit
De onevenredigheid van de media-aandacht ging niet onopgemerkt voorbij. Cartoonist van De Standaard Lectrr maakte een cartoon waarin hij de verschillende berichtgeving van de twee feiten nog eens onderlijnde. De cartoon ging snel viraal.
Ook de Amerikaanse ex-president Barack Obama sprak tijdens de conferentie van de Stavros Niarchos Foundation in Athene over de berichtgeving. “Er is een tragedie gaande met een duikboot die zonk bij de Titanic met vijf miljardairs erin. Maar, het feit dat dat zo veel meer aandacht kreeg dan de 700 mensen die zonken op de boot bij Griekenland, is een onverdedigbare situatie.”
Een mogelijke reden voor de anonimiteit van de overlevenden van de vluchtelingenboot die op 14 juni zonk, is dat die mensen zelf anoniem wensten te blijven, uit angst teruggestuurd te worden door de Griekse overheid. De Grieken worden al een tijdlang beschuldigd van een push back-beleid waarbij ze boten naar de zeegebieden van andere landen proberen te slepen. Misschien daarom dat enkele overlevenden hun namen niet bekend wilden maken toen ze geïnterviewd werden door CNN.
“Van een afstand bekeken heeft het nieuws over de Titan-duikboot de kwaliteiten van een soap” – Rozane De Cock (professor Mediastudies, KU Leuven aan De Morgen)
Compassiemoeheid
Maar professor Mediastudies Rozane De Cock (KU Leuven) ziet ook een andere verklaring waarom er meer aandacht leek te gaan naar de Titan-duikboot. “Het is een onverwacht verhaal, en dat maakt het uniek en aantrekkelijk om te brengen. Het is een dramatisch verhaal over mensen in nood. Van een afstand bekeken heeft het de kwaliteiten van een soap”, vertelt De Cock aan De Morgen.
Daarnaast zou er sprake kunnen zijn van ‘compassion fatigue’ als het over vluchtelingennieuws gaat. Er zou een grens zijn aan ons medeleven. De frequentie van migrantenongevallen zou die grens dan overschrijden, volgens De Cock. In haar boek Compassion Fatigue: How the Media Sell Disease, Famine, War and Death heeft journalist en academicus Susan Moeller (Universiteit van Maryland, De Verenigde Staten) het over compassiemoeheid en hoe het ons als lezer en als kijker beïnvloedt.
“Het lijkt alsof de media van trauma naar trauma springt in een moeiteloze ronde van armoede, ziekte en dood”, aldus Moeller. De hoeveelheid slecht nieuws die we vandaag binnenkrijgen, zou zich vervagen tot een groot geheel. En zo zouden we verdoofd geraken aan dat soort nieuws waarvan de migrantenboot in Griekenland nu net deel uitmaakt. Dergelijke gebeurtenissen zouden te vaak gebeuren, om er telkens weer evenveel aandacht aan te besteden.
“Het lijkt alsof de media van trauma naar trauma springt in een moeiteloze ronde van armoede, ziekte en dood” – Susan Moeller (academicus, Universiteit van Maryland)
Memes op het internet
De overvloedige media-aandacht over de miljardairs kwam uiteindelijk ook met een prijs. De reacties op het internet waren niet altijd even sober en vol mededogen en verdriet. Men kon de absurditeit van hun situatie zien, en mensen op sociale media begonnen ermee te lachen en memes over te maken.
Hoe meer informatie er over de duikboot vrij kwam, hoe meer mensen de humor in de situatie konden inzien. Dat de boot gecontroleerd werd door een oude afstandsbediening van Logitech, werd bijvoorbeeld gebruikt als comedy gold voor sociale mediagebruikers.
Vraag of aanbod
Gazet van Antwerpen (GVA) keek in eigen boezem en evalueerde met een kritische blik naar de eigen berichtgeving over de twee nieuwsfeiten. Op de site van Gazet van Antwerpen verschenen zes stukken over de migrantenboot aan de kust van Griekenland in de week na de feiten die samen liefst 13.000 keer gelezen werden. Anderzijds, werden de twaalf gepubliceerde stukken over de Titan 252.000 keer gelezen.
Dat schreef opiniërend hoofdredacteur Kris Vanmarsenille in haar column. “Ik merkte op dat we heel veel hadden gepubliceerd rond die duikboot, dat onbehagelijk gevoel had ik al van in het begin”, vertelt Vanmarsenille aan StampMedia. “Maar, op een redactie voel je ook dat lezers snakken naar nieuws over die duikboot.”
Is het dan aan de journalist om de lezer naar nieuws te leiden of draagt de lezer de journalist op waar die (veel) over moet schrijven? Kris Vanmarsenille: “Ik heb me heel vaak afgevraagd bij het ontstaan van bepaalde hypes zoals die duikboot, of dat door ons als journalisten komt of door de interesse van de lezers. Mijn conclusie is dat dat elkaar versterkt.” De media volgt wat er gelezen wordt, en de lezers lezen wat de media schrijven, dus. Vanmarsenille: “Je ziet nu buitensporige aandacht gaan naar de Titan, dus natuurlijk ga je daar ook meer over schrijven.”
“Op een redactie voel je ook dat lezers snakken naar nieuws over die duikboot” – Kris Vanmarsenille (opiniërend hoofdredacteur Gazet van Antwerpen)
Spelen media een rol om compassiemoeheid bij het publiek tegen te gaan? Volgens Vanmarsenille moeten we ons meer focussen op de kleinschaligere, persoonlijkere verhalen om onze empathie niet te verliezen. “We moeten individuele verhalen vertellen. We kunnen op die manier meer empathie teweegbrengen bij de lezer.”
Het taalgebruik bij berichtgeving over gebeurtenissen zoals het incident met de migrantenboot is belangrijk volgens de columnist. “Het is heel nefast om politiek of negatief getinte termen zoals ‘vluchtelingenkloof of zwerm’ te gebruiken bij verhalen van die aard. Daar moet je voor oppassen.”
Tot slot moet volgens Kris Vanmarsenille de journalist zelf ook empathie hebben voor de thema’s waarover die schrijft. “Mijn oefening is altijd om mezelf voor te stellen dat ik in die situatie zou zitten.”
Dit artikel werd gepubliceerd door De Wereld Morgen op 29/06/2023.
Dit artikel werd gepubliceerd door Kif Kif op 30/06/2023.
