<em>Back to Utopia</em> voert ons 500 jaar terug in de tijd

Eind 2016 zal het exact 500 jaar geleden zijn dat de eerste druk van Utopia, het grensverleggende werk van Thomas More, van de persen rolde. In 2016 volgt een zesdelige documentaire Back to Utopia. Hierin neemt documentairemaker Fabio Wuytack ons terug mee naar het beloofde land van Thomas More. Waarom we met alle geweld een reis moeten boeken naar een 500-jaar oud fictief eiland, vertelt Wuytack ons in een interview.

We ontmoeten Fabio Wuytack in Starbucks in station Brussel-Noord. Wat mistroostige, dystopische ontmoetingsplekken betreft, heeft Wuytack er wel de beste uitgekozen. Naast de schimmige hoerenbuurt kan het deels gerenoveerde noordstation je niet doen vergeten dat dit een buurt is waar je je liever snel uit de voeten maakt. Met trolley in de hand wandelt Wuytack het koffiehuis binnen, bestelt een macchiato en zet zich neer.

Waarom station Brussel-Noord?

Wuytack: "Ik ben onlangs verhuisd en woon hier nu op vijf minuten wandelafstand vandaan. Het is voor mij de handigste plek om snel interviews te geven, want Back To Utopia neemt al mijn tijd in beslag. Na ons gesprek kan ik meteen de trein naar Antwerpen nemen, waar ik een afspraak heb met het animatieteam. Zelfs voor beeldhouwen of andere hobby’s is gewoon geen tijd meer."

Utopia van Thomas More is volgend jaar 500 jaar oud. Fris ons geheugen nog eens op. Waar gaat het over?

Wuytack: "We schrijven het jaar 1500 en het gaat er erg slecht aan toe in Engeland: er heerst veel armoede, corruptie en geweld. Thomas More kan het niet meer aanzien en wil zijn handen, Pontius Pilatus-gewijs, in onschuld wassen. Hij schrijft een verhaal over een onbestaand eiland dat tot in de gekste details beschreven wordt. Maar hij doet alsof hij het helemaal niet zelf verzonnen heeft. Alles wat More neerpende zou een neerslag zijn van een gesprek met de ontdekkingsreiziger Raphaël Hythlodaeus aan de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal in Antwerpen.

Hythlodaeus is niet de eerste de beste ontdekkingsreiziger, het is een man die meevoer op drie van de vier wereldreizen van de grote Amerigo Vespucci. Maar wanneer je zijn naam verder ontleedt, merk je dat het eigenlijk een Griekse rebus is. Hythlo, wat kolder of onzin betekent, en daiein, wat meedelen wil zeggen. Raphaël de nonsensverteller dus, een personage ontsproten aan Thomas More’s brein.

More vertelt over hun ontmoeting waarbij ze alle wantoestanden uit de Engelse maatschappij aanklaagden: machthebbers, de aristocratie en hoe dom ze allemaal wel niet zijn. "Was Engeland maar meer als Utopia", zei Hythlodaeus. Het perfecte eiland met de perfecte samenleving dat hij ontdekte op één van zijn vele reizen. In het tweede deel van het boek beschrijft Thomas More tot in de puntjes hoe Utopia er volgens Hythlodaeus uitziet. Het eiland is bijvoorbeeld 200 vierkante mijl breed, een berggordel hier, een baai met kliffen daar. Maar ook de gewoontes van de Utopianen worden aangehaald: goud wordt er bijvoorbeeld gebruikt om misdadigers te straffen en slaven te vernederen. Dit alles tegen een achtergrond van absurde realiteit die Thomas More het hele boek lang met veel bravoure blijft vertellen."

Een tweedelig verhaal boordevol ironie en dubbelzinnigheid dus. Hoe probeer je dat op het kleine scherm over te brengen?

Wuytack: "De film heeft twee grote pijlers, enerzijds is er het boek en anderzijds de actualiteit. Die zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden, want de wereld van het boek is eigenlijk actueler dan ooit. Back To Utopia zal een zesdelige documentairereeks worden waarin we elke aflevering een groot onderwerp uit het boek linken met de realiteit van onze hedendaagse samenleving. Zo is er bijvoorbeeld een aflevering over illegale goudhandel in Peru en een aflevering over onderwijs en cultuur in Griekenland.

Maar we zoeken natuurlijk ook mooie, symbolische verhalen op. In Griekenland bijvoorbeeld onderhandelen we momenteel met het Parthenon op de Acropolis om een portret te maken van de nachtwachters die daar ondanks de draconische besparingen het culturele erfgoed in ere moeten houden. Daarna leggen we dan weer de link met de onderwijsproblematiek in het land. Het team van nachtwachters bestaat volledig uit oudere mannen die de besparingsgolf hebben overleefd maar die wel allemaal kinderen hebben die er slechter voor staan. Door de crisis investeert de overheid niet meer in studiebeurzen waardoor de minder gegoede jongeren niet meer kunnen studeren. Ik ben dus erg geïnteresseerd in het sociale verhaal van die kinderen die nu plots zoveel kansen worden ontnomen. En onderweg kuieren we door de wandelgangen waar Plato les gaf aan zijn leerlingen, een mooiere locatie kan toch haast niet.

We nemen de kijker natuurlijk ook mee in de wereld van het boek en daarvoor hebben we een goede verteller nodig. Een historicus die de kracht van het woord heeft en er idealiter zelf ook al is geweest. Onze eigen Raphael Hythlodaeus dus. Hij neemt de kijker mee in de mysteries die het boek omringen en ontrafelt voor ons die dubbele bodems als een Da Vinci Code. Voor Back to Utopia proberen we momenteel om John Hurt te strikken als vertelstem. Hij speelde het hoofdpersonage in de film 1984, het grote dystopische meesterwerk naar een boek van George Orwell. Het zou mooi zijn als hij na een dystopisch verhaal deel zou uitmaken van een utopisch verhaal."

Voor Persona Non Grata (2008) reisde je naar de sloppenwijken van Venezuela, voor Two Hands (2004) verfilmde je het moedige verhaal van Mohamed Tamin uit Palestina. Als ik je films bekijk, krijg ik de indruk dat het wel heel erg gesteld is met de mensheid. Waarom zo zwaarwichtig altijd?

Wuytack: "Een gevoel van zwaarwichtigheid nalaten, is nochtans helemaal niet de bedoeling van die films. Als je de films aandachtig bekijkt, dan zie je dat het net mooie verhalen zijn. Want uiteindelijk ga ik op zoek, en dat is in Back To Utopia niet anders, naar plaatsen waar de dingen echt gebeuren. Verhalen die er toe doen. Ik zoek de marge op, niet het veilige middenveld. Ik wil mensen vinden die ondanks die harde omstandigheden zichzelf niet verkopen, mensen die het hoofd recht houden, mensen die hun trots, fierheid en inspiratie niet loslaten. Dat intrigeert me: de Utopianen in diaspora. Zij die zich niet laten doen, die blijven geloven, want het is vanuit die positieve ingesteldheid dat dingen echt veranderen."

Hoe verlopen de opnames? In welk productieproces zit de documentaire nu precies?

Wuytack: "We zijn nu in de ontwikkelingsfase. Het komt erop neer dat we de productie, het filmen dus, nu volop aan het voorbereiden zijn. Er wordt veel geresearcht, er worden veel dingen uitgeprobeerd en contacten gelegd. En natuurlijk hebben we ook al een aantal opnames gemaakt, een reeks die we speciaal voor onze teaser trailer hadden ingepland. Die zijn onder meer gebeurd in Peru, in de jungle in de buurt van Puerto Maldonado. Daar zijn we op het verhaal gestoten van Alberto, een illegale goudzoeker. Dat is misschien nog wel het strafste verhaal."

Hoezo?

Wuytack: "Wel, je moet weten dat er in de Peruviaanse jungle op dit moment zo’n 5.000 illegale goudzoekers dag en nacht werken, in shiften van 24u. Allemaal om de goudhonger van de bankiers te stillen. Zij willen hun geld veilig parkeren in goud. Daar kwamen we in contact met Alberto. Hij leeft, woont en werkt al 35 jaar in Puerto Maldonado en hij ziet ook wat een ravage die goudontginning met zich meebrengt. De dagen zijn lang, de werkomstandigheden afschuwelijk maar ze blijven het werk doen want een alternatief is er niet.

De goudzoekers hebben zich destijds verenigd in La Siete Associaciones, de zeven verenigingen, omdat ze hulp nodig hebben van de overheid. Ze willen op een veiligere, meer milieuverantwoorde manier goud kunnen verzamelen om een leven op te bouwen. Ze hebben bijvoorbeeld dringend een hospitaal nodig in de jungle omdat er enorm veel werkongevallen gebeuren en de arbeiders niet verzorgd kunnen worden.

Maar tegelijkertijd begon La Siete Associaciones ook met de woestijn, achtergelaten door de goudontginning, geleidelijk aan te herbebossen. Hiervoor hadden ze zo’n 5.000 plantjes gekweekt en wilden ze assistentie krijgen van een herbebossingsspecialist. Alberto was als afgevaardigde naar de verantwoordelijke minister in Lima, 2000 km verder, gestapt. Jaren waren ze bezig om een klein potje geld samen te leggen, waarmee ze die herbebossingsspecialisten uit eigen zak konden betalen. Om maar te zeggen wat voor een eerlijke en bewonderenswaardige mensen er daar aan het werk zijn.

Alberto kwam dus aan in Lima, vroeg een gesprek met de minister, maar kreeg het deksel op de neus. Diezelfde dag belt de minister naar de politiekazerne in Puerto Maldonado met het bevel om de nederzettingen aan te vallen, alles te ontruimen en in brand te steken. De inwoners vluchtten daarop verder het woud in, waar ze tot vandaag nog steeds goud aan het ontginnen zijn. Want goud moet er zijn. Je ziet, Back To Utopia wordt een heel harde wereld, maar je ontmoet er sterke mensen en net dat is wat mij intrigeert."

Wanneer en waar zal Back To Utopia te zien zijn?

Wuytack: "De internationale release staat voorlopig gepland in juni 2016. In Vlaanderen zou de documentaire drie maanden later, in september dus, te zien zijn. De documentaire is trouwens maar een deel van een echt 360-graden project. Het boek wordt heruitgegeven, er komen televisie-uitzendingen en een cinemarelease. In 2016 is er zelfs een grote expositie rond Utopia gepland in Museum M in Leuven, in de steigers gezet door de KU Leuven. Qua grootte kan je het vergelijken met de recente Expo Vesalius, maar dan maal twee.

De expositie, die De Weg Naar Utopia heet het, zou moeten openen op 19 oktober 2016. Er worden historische stukken voor ontleend, onder andere een aantal unieke familieschilderijen van Thomas More die vanuit allerhande topcollecties naar Leuven worden gebracht. De documentaire zal een speerpuntrol hebben, want het is de bedoeling om de mensen warm te maken om de tentoonstelling te bezoeken en het boek weer op te rakelen. Je zou kunnen zeggen dat Utopia na 500 jaar terugkeert naar Leuven waar het in december 1516 door onze drukker des vaderlands, Dirk Martens, voor het eerst werd gedrukt.

© 2015 – StampMedia – Martijn Goethals

Dit artikel werd gepubliceerd door Het Nieuwsblad - online op 06/05/20215