Geen D-day, maar B-day, morgen in Groot-Brittanië. 29 maart is de dag waarop het land zijn uitstap uit de Europese Unie wil waarmaken. Dat is echter buiten de Britse bevolking gerekend: zij kwam afgelopen zaterdag massaal op straat om te protesteren tegen de Brexit. VRT-journaliste en Brexit-expert Veerle De Vos geeft achtergrond bij deze chaotische situatie.
Online tekenden zes miljoen Britten de petitie tegen de Brexit. Nu Premier May niet meer kan rekenen op de steun van haar bevolking, noch op dat van haar parlement, lijkt elke beslissing een rampscenario in te houden.
Eind mei zijn het Europese Verkiezingen. Zal Groot-Brittannië deelnemen als de Brexit wordt uitgesteld tot 30 juni?
De Vos: ‘Premier May heeft uitstel gevraagd tot 30 juni, maar dat moet nog worden goedgekeurd door de Europese Raad. Momenteel is het nog niet duidelijk welke datum de Raad zal goedkeuren, noch welke voorwaarden daaraan vasthangen. Zonder akkoord wordt er misschien nog drie maanden aangemodderd, en zal Groot-Brittanië alsnog op 30 juni uit de EU vallen, zonder deal’.
‘Jean-Claude Juncker (de voorzitter van de Europese Commissie, red.) is echter voorstander van een uitstel van de Brexit tot 15 mei. De Europese Raad en de Commissie worden pas samengesteld op 2 juli, de Brexit zal dus daarvoor nog kunnen plaatsvinden’.
Groot-Brittanië heeft verschillende opties om de EU te verlaten. Wat is precies het verschil tussen een ‘No deal’ en een ‘hard Brexit’?
De Vos: ‘Er zijn eigenlijk drie opties. De ‘soft Brexit’ kan je vergelijken met de situatie van een land als Noorwegen. In dat geval zal Groot-Brittannië bijvoorbeeld in de douane-unie en op de eengemaakte markt blijven. Het land zal alle Europese regels volgen, maar zal er zelf niets over te zeggen hebben. Exportproducten zullen aangepast worden aan de Europese regels, zodat ze zonder problemen op verschillende markten verkocht kunnen worden, zonder douanetarieven. In dat geval zal Groot-Brittannië de Europese Unie verlaten, maar toch erg dichtbij blijven’.
Dat lijkt erg op het voorstel van Theresa May.
De Vos: ‘May wil heel Groot-Brittannië na de overgangsperiode in de douane-unie houden. En dat is nu net het probleem van de mensen die een échte ‘harde Brexit’ willen. Zij willen volledig weg van de EU, maar de Noord-Ierse grens gooit roet in het eten. Als Ierland er niet was, zou de Brexit veel vlotter verlopen. Noord-Ierland is een soort ‘achterdeur’, die de Europese Unie en het Verenigd Koninkrijk met elkaar verbindt. De grens tussen Noord-Ierland en de Republiek Ierland moet namelijk open blijven. Alle producten zullen aan die grens zonder tarieven en taksen moeten worden overgebracht. Alleen is de grens tussen Noord-Ierland en de Republiek Ierland fysiek niet zichtbaar - sommige Ieren en Noord-Ieren vinden zelfs dat die niet bestaat. Om ervoor te zorgen dat de situatie op het Ierse eiland blijft zoals ze nu is, zijn er speciale regels nodig. Noord-Ierland zou zich dan aan dezelfde regels als de rest van Groot-Brittannië moeten houden’.
En dan is er nog ‘No deal Brexit’.
De Vos: ‘In dat geval zou Groot-Brittannië uit de EU vallen zonder overgangsperiode. Nu is die voorzien op bijna anderhalf jaar. In die tijd moet er een handelsakkoord worden uitgewerkt’.
De Noord-Ieren hebben gestemd om te blijven. Hoe denken zij over de Brexit?
De Vos: ‘Bij de verkiezingen in 2017 had Theresa May een heel aantal zetels verloren, waardoor ze geen meerderheid meer had. Daardoor moest ze steun zoeken bij andere partijen en die vond ze bij de DUP, De Democratic Unionist Party (DUP). Nu moet ze echter ook de DUP aan boord hebben, en die zijn tegen de backstop (Een plan B over de grenssituatie tussen Ierland en Noord-Ierland. Dat wil zeggen dat de grens open blijft en de Britten de EU-regels moeten volgen. De Britten zullen in dat geval geen zeggenschap hebben over de grens, en alles zal minimum twee jaar blijven zoals het nu is, met vrij verkeer van personen en goederen, red.) De UDP voert een puur symbolische politiek. Zij vinden dat een aparte regeling voor Noord-Ierland het begin van de hereniging van Ierland is’.
‘In Noord-Ierland zelf waren de meeste gematigde Noord-Ieren, zowel katholieken als protesten, tegen de Brexit en tegen een harde grens. Alleen de politieke hardliners zijn voor de Brexit, waardoor ze in Westminster (het politieke hart van Groot-Brittanië, red.) heel veel macht krijgen. Dit is ook de reden waarom alles zo traag verloopt. Als May de verkiezingen in 2017 had gewonnen en een meerderheid had behaald, dan was de Brexit al een feit geweest. De enige Noord-Ieren die in Westminster zitten, zijn DUP-leden. Dat komt omdat hun katholieke tegenhanger, Sinn Féin, zijn zetel in Westminster uit principe niet opneemt. Die namelijk dat ze in Londen niets te zoeken hebben. Voor de buitenwereld lijkt het dus dat alle Noord-Ieren zich achter de DUP scharen en Unionisten zijn’.
Wat is het gevolg van een harde Brexit voor de grens tussen Noord-Ierland en Republiek Ierland?
De Vos: ‘De burgers van Noord-Ierland en Ierland hebben een common travel area waardoor ze de grens gewoon mogen oversteken. Bij het Goedevrijdagakkoord van 1998 mochten de Ieren bovendien ook kiezen om ook een Iers paspoort aan te vragen, waardoor velen nu de dubbele nationaliteit hebben - namelijk Brits en Iers. Voor die mensen zijn er in theorie geen gevolgen’.
‘Omdat de grens tussen Noord-Ierland en de Republiek Ierland niet zichtbaar is, beseffen veel mensen niet dat ze er is. In tegenstelling tot bijvoorbeeld de grens tussen Schotland en Engeland. Daar staan grote borden en vlaggen met “Welcome to Scotland” op, terwijl er in principe geen grens is. Als er effectief een harde Brexit komt, moet de Europese Unie een Europese buitengrens van 500 kilometer afdwingen, ook al wil de ze dat niet. Die grens moet uitgerust worden met grensposten en douanecontroles. Het eerste wat er dan in Noord-Ierland zal gebeuren is dat die vernield zullen worden. Zo zitten we weer in een spiraal van geweld die er dertig jaar lang was tijdens The Troubles’ (Noord-Ierse oorlog tussen katholieke en protestanten, red.).
‘Als de grens met Groot-Brittannië er komt, zullen de Ieren voelen dat ze aan Groot-Brittannië hangen. De protestanten waren lang de in meerderheid in Noord-Ierland. Zij voelen zich Brits. Dat is echter aan het keren, waardoor de Iersgezinde katholieken onder de bevolking een meerderheid beginnen te vormen. Ze weten nu al dat de katholieken binnen 20 jaar in de meerderheid zullen zijn. Als het katholieke Sinn Féin het zou halen, zal het meteen een referendum aankondigen waarbij het hele eiland mag stemmen, dus ook de Noord-Ieren’.
Zou het niet beter zijn als de Ierse Republiek toch zijn zetels zou opnemen in Westminster om zo een eventuele herhaling van The Troubles te voorkomen?
De Vos: ‘Sinn Fein hoopt dat ze in de nabije toekomst een referendum kunnen afkondigen voor de hereniging van Ierland’.
Bijna 56% van de Noord-Ieren verkiest een eengemaakt Ierland boven de Brexit.
De Vos: ‘De scheiding tussen Noord-Ierland en de Ierse Republiek in 1922 was artificieel. De onafhankelijkheid gebeurde in heel Ierland. De delen waar de meeste protestanten woonden, zijn Brits geworden. Het katholieke deel van de bevolking heeft dat nooit aanvaard. Ze wilden met Londen niets te maken hebben. Zo is het vredesakkoord ook verwaterd, net omdat die grens er in praktijk niet meer is. De Ieren kunnen vandaag bijna doen alsof er een verenigd Ierland is’.
Zal Schotland ook opnieuw ijveren voor onafhankelijkheid als Noord-Ierland een onafhankelijkheidsreferendum aankondigt?
De Vos: ‘In Schotland zijn de nationalisten opnieuw aan de macht. Zij willen een nieuw, tweede referendum aankondigen. Dit was in 2017 eigenlijk ook al het plan, maar toen wilde May eerst de Brexit afhandelen’.
‘In Schotland werd 62% tegen de Brexit gestemd. In 2014 zagen de meeste Schotten het nut van een referendum niet in. ‘We zitten toch allemaal bij de Europese Unie,’ klonk het toen. ‘Wat maakt dat nu uit? Laat het maar zo”. Alleen al om die reden hebben veel Schotten tegen de onafhankelijkheid gestemd: omdat ze anders opnieuw het lidmaatschap zouden moeten aanvragen bij de EU. Dat is nu natuurlijk tragisch, want nu zit de kans erin dat ze toch de EU moeten verlaten’.
‘De Schotse eerste minister Nicola Sturgeon wacht op een moment waarop ze een tweede referendum kan aankondigen. Dat moet op een strategisch moment gebeuren, ze beseft namelijk dat je niet om de 5 jaar een referendum kan aankondigen. Bovendien moet Londen daar de goedkeuring voor geven. Daar is de situatie anders dan in Ierland’.
De Schotten hebben dus ook veel te verliezen?
De Vos: ‘Ja. Er wordt niet geluisterd naar de lokale regering van Schotland en Wales. Zij vragen inspraak, maar Theresa May heeft daar geen oren naar. Groot-Brittannië heeft hoe dan ook veel te verliezen’.
Zal de situatie voor Britten die in het buitenland wonen of buitenlanders die in Groot-Brittannië wonen dezelfde blijven na de Brexit?
De Vos: ‘Europeanen die al vijf jaar in Groot-Brittannië wonen, en al vijf jaar belastingen betalen, kunnen normaal gezien blijven. Maar wie dat niet kan aantonen, mag normaal gezien enkel tijdens de overgangsperiode blijven. Zolang er een akkoord komt, zullen de rechten van deze mensen gegarandeerd worden. Maar het is onduidelijk wat er zal gebeuren bij een ‘No deal Brexit’’.
Theresa May krijgt van alle kanten kritiek, maar zij nam wel de ondankbare taak op zich om te onderhandelen met de Europese Unie. Hoe kijkt men in Groot-Brittannië naar May?
De Vos: ‘In het begin was er bewondering voor haar. Veel grote namen als Boris Johnson, Jacob Rees-Mogg en Michael Gove hebben de onderhandelingen aan haar overgelaten. Ze won ook de vertrouwensstemming in het Britse parlement. Maar toen haar akkoord een tweede keer werd weggestemd, kwam de vraag of ze niet beter zou opstappen. Terwijl de grote politici haar de kastanjes uit het vuur hadden laten halen. Ook de bevolking uit kritiek op haar aanpak. May is erg koppig en luistert weinig naar advies. Ze werkt in een kleine, gesloten kring en nodigt mensen uit om te overleggen. Ze had bete van bij het begin een breed overleg georganiseerd, met deelname van de oppositie’.
‘May probeerde haar akkoord door de regering te laten goedkeuren, maar de Schotten spanden een rechtszaak tegen haar aan. Volgens hen zou het parlement het laatste woord moeten krijgen. Als May enkel rekening zou moeten houden met de regering, zou de zaak al lang opgelost zijn. En eigenlijk zegt ze nu: “het is mijn deal of de afgrond”.’
‘Onlangs beschuldigde ze haar parlement er nog van dat het zijn schuld is dat de Brexit niet opgelost geraakt. Volgens haar heeft het volk gestemd, maar doet het parlement geen enkel constructief voorstel. Dat kan een problematische houding zijn, want ze moet wel met haar parlement samenwerken. Dat bestaat dan wel uit fracties, maar niemand haalt de meerderheid. Dus is volgens May haar deal de enige mogelijkheid’.
Welk beeld schilderen de media af van Theresa May en de Brexit?
De Vos: ‘De media hadden vooraf al een kamp gekozen. Sommigen waren erg anti-EU en anderen waren eerder pro-Europa. Nu is er volgens mij nog maar één krant die May steunt. De Daily Mail is pro-Brexit en ziet Mays deal als de enige optie. De krant vindt dat het volk zich moet verenigen en May moet steunen. Van de andere kranten krijgt May veel kritiek’.
‘Op sociale media worden ook sterke uitspraken gedaan, onder meer door haar eigen parlementsleden. De ene vindt haar te soft, de andere dan weer te hard. Zo is Nigel Farage uit de partij gestapt, maar blijft hij tijdens zijn wekelijkse radioshow kritiek spuien op May’.
Alle ogen zijn op Groot-Brittannië gericht, maar wat zijn de gevolgen voor België? Volgens een berekening die Minister-president Geert Bourgeois heeft laten uitvoeren, zal de Brexit ongeveer 800 miljoen euro per jaar kosten aan de Vlaamse bedrijven die naar Groot-Brittannië exporteren.
De Vos: ‘Dat gaat vooral over bedrijven in West-Vlaanderen, waar de textielsector nog zeer actief is. Die bedrijven zijn erg afhankelijk van de export naar Groot-Brittannië. In die sectoren is het bang afwachten. Alle extra tarieven op export en import vanuit en naar België zullen grote gevolgen hebben. België zal, samen met Nederland, de meeste problemen ondervinden. Nederland heeft het voordeel dat het door een aantal grote bedrijven als hub is uitgekozen om Londen te vervangen. Maar Brussel heeft daar nauwelijks van geprofiteerd. België zal, zeker in het geval van een ‘No deal’, erg lijden onder de Brexit’.
Het ene voorstel na het andere wordt door het parlement afgewezen. Is het er duidelijkheid over wat het wel wil?
De Vos: ‘Nee, helemaal niet. De politici zijn zeer verdeeld en die verdeling loopt ook door in de politieke partijen. Zowel bij de conservatieven als bij het centrumlinkse Labour zitten er harde brexiteers én veel pro-Europa politici. De Tories, de conservatieve partij, is helemaal verdeeld en een aantal politici heeft de partij verlaten. Dat is ook bij Labour het geval. Daar hebben de leden die de partij verlieten een aparte groep gevormd: The Independent Group’.
‘Peilingen wijzen uit dat bij een nieuw referendum, de meerderheid van de bevolking tegen de Brexit zou stemmen. Maar de peilingen voor het eerste referendum gaven dat ook aan. De campagne heeft toen enorm veel beïnvloedt. Er loopt nu een campagne voor een People’s Vote. Volgens de voorstanders daarvan is er maar één oplossing, en dat is de Brexit opnieuw aan de bevolking voorleggen. Die zou dan kunnen kiezen tussen de deal van May, een ‘No deal’ en helemaal geen Brexit. Maar een referendum met drie opties is bijna onmogelijk. Sommige mensen vinden dat er referenda kunnen blijven komen tot er één het gewenste resultaat oplevert, en dat is volgens hen een verraad van de democratie’.
Er is nu een nieuwe generatie stemmers opgestaan. Onder de mensen die toen voor de Brexit gestemd hebben zijn er nu veel teleurgesteld. Zou een tweede referendum een andere uitkomst geven?
De Vos: ‘Dat zou logisch zijn, maar een nieuwe campagne kan een onvoorspelbare uitkomst geven. Nu zijn er meer mensen die twijfelen of Groot-Brittannië niet beter in de EU zou blijven. De uitkomst zal afhangen van de vraagstelling in het referendum. Als het zou gaan tussen ‘no deal’ of ‘de deal van May’, dan wordt het de deal van May. Maar als de opties zijn: ‘Mays deal’, ‘eruit zonder deal’ of ‘blijven’, dan wint blijven, want de leave-stemmers zullen verdeeld zijn.’
Zou de Europese Unie een nieuwe stemming toestaan? En wat dan als daar uit komt dat Groot-Brittanië in de Unie moet blijven?
De Vos: ‘Tot voor kort heeft de EU gehoopt dat het zover niet zou komen. Maar de Europese Unie wil nu vooral dat alles snel voorbij is. Mocht de uitkomst nu zijn dat May het opgeeft en er een nieuwe leider komt, dan kan alles. Dan zou de EU misschien een tweede referendum toestaan’.
U heeft alle mogelijkheden van de Brexit overlopen. Wat is volgens u the worst case scenario?
De Vos: ‘Ik denk dat de No-deal voor niemand goed is. Behalve voor degenen die een harde Brexit willen. In dat geval zal Groot-Brittanië er helemaal uit liggen, weliswaar zonder overgangsperiode’.
