Je vult een online document in om je te registreren. Je gebruikt een openbaar toilet. Je koopt een nieuwe outfit. Het zijn dagelijkse situaties waarbij je een keuze maakt op basis van jouw gender. Door het merendeel van de Vlaamse bevolking wordt er M of V aangeduid op de formulieren. Wat met zij die geen genderhokje willen of kunnen kiezen, maar wel dagelijks een keuze moeten maken? Mediafiguur Bo Van Spilbeeck koos ervoor om door het leven te gaan als vrouw, hoewel ze bij de geboorte als man werd geregistreerd. De publieke bekendmaking van Bo zorgde ervoor dat het thema transgenders weer bovenaan op de agenda kwam te staan. Wij duiken erin.
“Onderzoek toont aan dat zo’n twee percent van de Vlaamse bevolking geen gender zou kunnen of willen kiezen.”
Gender: keuze of gevolg?
Doorgaans wordt er een onderscheid gemaakt tussen twee begrippen. Enerzijds hebben we het biologische geslacht dat bij de geboorte waargenomen wordt op basis van lichamelijke kenmerken. In de meeste gevallen is dit man of vrouw, hoewel er individuen zijn die kenmerken vertonen van beide geslachten. Vervolgens hebben we gender, een begrip dat verwijst naar onze ideeën en verwachtingen rond mannelijkheid en vrouwelijkheid. Gender is sociaal en cultureel bepaald. Hoe je jouw eigen gender identificeert hangt dus af van je eigen innerlijke gevoel.
Voor de meeste individuen komt de genderidentiteit overeen met het geboortegeslacht. Zo zullen personen geboren als man zich uiten als man, en individuen geboren als vrouw zich identificeren als vrouw. Onderzoek toont echter aan dat zo’n twee percent van de Vlaamse bevolking geen gender zou kunnen of willen kiezen. Voor deze personen bestaat er een conflict tussen de lichamelijke kenmerken enerzijds en het gender waarmee ze zich willen identificeren anderzijds. Het kan dan zijn dat je ervoor kiest om een ingreep te laten doen zodat je biologische geslacht gewijzigd wordt, of dat je ervoor kiest om je te identificeren als beide genders, of juist als geen van beide.
Gender: no more?
Gender blijkt dus niet voor iedereen een simplistische opdeling te zijn tussen man en vrouw, gebaseerd op bepaalde verwachtingen, maar voor sommigen een eigen keuze die kan afwijken van biologische kenmerken. Dat heeft tot gevolg dat de veronderstelling dat we ons dienen te identificeren met ons geboortegeslacht niet langer geldt, wat ons als samenleving doet stilstaan bij de beperkingen van de binaire genders man en vrouw.
Volgens sommige individuen blijken die beperkingen uit de voorbeelden hierboven. Bij het invullen van een online registratieformulier of bij het kiezen van een toilethokje hebben we doorgaans maar twee mogelijkheden. De overheid peilt voortdurend naar het gender van haar bevolking, maar met de assumptie dat de genderidentiteit volledig strookt met het geboortegeslacht. Het gevecht van transgender individuen vormt hiermee een eerste uitdaging, maar ook aan deze individuen wordt opgelegd één bepaald gender hokje te kiezen.
Het verhaal van Bo Van Spilbeeck staat overigens niet alleen, integendeel. Wanneer we kijken naar de media zien we steeds meer aandacht voor het transgender thema. In de populaire soap Thuis op de openbare omroepzender Eén bijvoorbeeld, werd recent een transgender personage in het leven geroepen om de diversiteit uit de samenleving weer te geven. We zien echter dat, hoewel er meer aandacht is voor deze thematiek, er uiteindelijk nog steeds een opdeling wordt gemaakt tussen de genders man en vrouw. Er blijkt volgens sommigen niets mis te zijn met die opdeling, maar wat als ze niet relevant is voor de situatie, en bovendien bepaalde individuen schaadt en discrimineert?
“Hoewel discriminatie op basis van gender en geslacht dus bij wet verboden is, zien we wel dat individuen in België doorgaans nog dagelijks een keuze moeten maken tussen het zich identificeren als man of als vrouw.”
Discriminatie betekent het ongelijk of oneerlijk behandelen van bepaalde personen op basis van persoonlijke kenmerken. In België bestaan er drie antidiscriminatiewetten om dit tegen te gaan. Eén van deze wetten – de Genderwet – gaat discriminatie op basis van geslacht tegen. Aan deze wet zijn tevens genderidentiteit en –expressie toegevoegd. Hoewel discriminatie op basis van gender en geslacht dus bij wet verboden is, zien we wel dat individuen in België doorgaans nog dagelijks een keuze moeten maken tussen het zich identificeren als man of als vrouw. Zorgt die opdeling er dan niet onrechtstreeks voor dat een bepaalde groep in onze samenleving uitgesloten wordt en er dus wel degelijk sprake is van discriminatie?
Als antwoord op deze discussie zien we dat er steeds meer stappen richting zogenaamde genderneutraliteit genomen worden. Zo zien we bijvoorbeeld dat de Nederlandse Spoorwegen vanaf 2017 niet langer ‘beste dames en heren’, maar ‘beste reizigers’ omroepen, en dat Zweden reeds tien jaar geleden het genderneutrale voornaamwoord ‘hen’ heeft geïntroduceerd. Bij genderneutraliteit worden de ideeën rond mannen en vrouwen volledig in twijfel getrokken. Er wordt dan ook kritisch nagedacht of de doorgaans verplichte keuze tussen man en vrouw wel relevant is voor de situatie. Hoe vaak is het immers gelegitimeerd dat er gepeild wordt naar je genderidentiteit? Aangezien meer en meer individuen zich niet meer op hun plaats voelen in de hokjes ‘man’ en ‘vrouw’, wordt genderneutraliteit in onze samenleving relevanter dan ooit.
