Eind dit jaar vinden er presidentsverkiezingen plaats in Congo. Jozef Kabila, president sinds 2001, zal voor het eerst geen kandidaat zijn. Denis Bouwen, drijvende kracht achter Congoforum.be, laat zijn licht schijnen over de crisis.
Kunt u uzelf eerst even voorstellen, meneer Bouwen?
“Ik ben journalist en vakbondsman, met een grote passie voor Afrika en mensenrechten. Het lot van vluchtelingen, migranten, mensen zonder papieren ligt me ook zeer na aan het hart. Ik geloof in sociaal engagement en in een échte samen-leving die een aantal normen en waarden respecteert en toepast. Ik heb een grote interesse ontwikkeld in Congo, en die is alleen maar toegenomen naarmate ik daar meer en meer vrienden en kennissen maakte. Ondertussen ken ik een klein leger aan Congolezen, en ik voel voor velen van hen affectie en vriendschap. Ik draag hen een warm hart toe. Als ze me soms een Belgische Congolees noemen, grinnik ik wel eens maar eigenlijk hoor ik ze dat wel graag zeggen. Ik wil ook één van de hunnen zijn.”
U bent actief bij de vzw CongoForum. Welke doelstellingen heeft deze vzw?
“CongoForum is de vzw die de gelijknamige website maakt en beheert, en dit al ruim dertien jaar. Er is ook een facebookpagina. Met ons mediaproject, gebaseerd op een gemotiveerde vrijwilligersredactie, willen we informeren en sensibiliseren over de DR Congo en de evolutie daar. CongoForum wil een kruispunt zijn voor iedereen die interesse heeft in Congo en die deze interesse wil ontwikkelen. We willen ook graag projecten in het belang van de Congolezen promoten en de Belgisch-Congolese samenwerking aanmoedigen en in de kijker zetten. Mensen die met hun talenten CongoForum kunnen en willen helpen, zijn welkom in onze ploeg (glimlacht).”
Waarom bent u zo geïnteresseerd in de Congolese politiek. Was u ook al in Congo?
“Wie een passie heeft voor Congo, is vaak ook geïnteresseerd in de Congolese politiek. De sociaaleconomische situatie in Congo is behoorlijk belabberd. Het overgrote deel van de Congolezen leeft in erbarmelijke omstandigheden. Formele banen zijn eerder schaars en moeilijk te vinden. Veel mensen werken in de informele sector: zij trachten zich uit de slag te trekken met kleine handeltjes, flutbaantjes, alle mogelijke activiteiten die een beetje geld kunnen in het laatje brengen. Het onderwijs, de infrastructuur, de gezondheidszorg – er is zoveel dat dringend veel beter moet worden.”
"Veel Congolezen zijn spijtig genoeg totaal gedemoraliseerd. Niet zeldzaam zijn de kreten van jongeren en anderen die zeggen dat ze liever het land zouden verlaten"
“De vele mensen die Congo een beter lot toewensen weten en beseffen dat een andere, betere politiek een belangrijke sleutel is om het probleem aan te pakken. Congo heeft nood aan goed, ernstig, integer bestuur en aan politieke leiders die voorrang geven aan de noden van de doorsnee Congolees. Maar dat laat al lang op zich wachten, en onder het huidige regime is de toestand zeker niet verbeterd.”
Hoe bekijkt u de huidige situatie in het land?
“Veel Congolezen zijn spijtig genoeg totaal gedemoraliseerd. Niet zeldzaam zijn de kreten van jongeren en anderen die zeggen dat ze liever het land zouden verlaten. Ze zijn de uitzichtloze miserie en het wanbestuur beu. Maar ik bewonder ook het enorme uithoudingsvermogen en de grote veerkracht van Congolezen en Afrikanen. Er is een beetje hoop dat de nieuwe verkiezingen enige positieve verandering zullen bewerkstelligen. Maar niets is gegarandeerd. Een flink deel van de Congolese politieke klasse lijkt vooral andere belangen na te streven. Veel draait gewoon rond eigenbelang. Burgeractivisten, burgerbewegingen en middenveld proberen het kader te creëren voor een nieuwe, democratische wind, een moeizame strijd, maar wel zeer noodzakelijk.”
President Joseph Kabila heeft nu de dauphin, zijn opvolger, aangeduid. Zullen er echt verkiezingen komen eind 2018?
“De reacties op de dauphin, Emmanuel Ramazani Shadary, zijn vaak weinig flatteus en kritisch. Bij veel Congolezen geniet de man geen al te beste reputatie, en dat is nog zacht uitgedrukt. Sommigen vrezen voor een nieuwe dictator, die met harde hand alle protest zal blijven onderdrukken. Er is zeker kans dat we eind 2018 nieuwe verkiezingen zullen zien in Congo. Maar er is veel kritiek op de elektronische stemmachine, die wordt gezien als een instrument om de uitslagen te beïnvloeden en vervalsen. Zullen de verkiezingen eerlijk, vrij, transparant zijn? Zal de oppositie een even grote toegang krijgen tot het publieke forum en tot de media. Dat is allemaal niet zeker, bij vorige verkiezingen viel dat tegen.”
"Hoelang kan een bevolking haar verzet volhouden als ze dagelijks moet vechten voor het gewone bestaan?"
Wat als er geen verkiezingen plaatsvinden?
“Als dat gebeurt, zullen de frustraties bij de Congolese bevolking nog hoger oplopen. Er zal worden betoogd en geprotesteerd. Maar hoelang kan een bevolking haar verzet volhouden als ze dagelijks moet vechten voor het gewone bestaan? En als de machthebbers met brute macht alle eisen naar verandering, democratisering en vrijheden blijven onderdrukken? De internationale gemeenschap zou straffe taal kunnen spreken, maar ook de diplomatie is iets te vaak nogal cynisch en opportunistisch, spijtig genoeg. De rechten van de mens zijn hooguit één element in de internationale diplomatie, er spelen ook andere belangen en factoren mee, en die krijgen vaak de bovenhand.”
Jean-Pierre Bemba is nu vrij en is officieel presidentskandidaat. Kan hij ooit een grote rol spelen binnen de oppositie, die vaak verdeeld is?
“Het is zeker zo dat een deel van de aanhangers van de oppositie ervan uitgaat dat Bemba het tij kan keren en een nieuw tijdperk kan laten aanbreken. Maar is dat ook zo? Dat is lang niet zeker. Bemba was al één van de vier vicepresidenten in de beginperiode van president Joseph Kabila. Wat heeft hij toen gerealiseerd? Hebben de vele jaren in de cel in Scheveningen (Nederland) hem tot inkeer gebracht? Denkt hij nu anders over het politieke bedrijf? Wil hij een echte verandering realiseren voor de gewone Congolezen? Allemaal vragen waarover we vooral kunnen speculeren. Bemba kan misschien helpen om de oppositie zover te krijgen dat ze eindelijk 's één gemeenschappelijke presidentskandidaat steunt. In het verleden is dat nooit gelukt omdat de ego's en de persoonlijke rancunes van een aantal mensen blijkbaar te groot waren.
Wat vindt u over de vrijspraak van Bemba door het Internationaal Strafhof?
“Bemba werd voor de rechter gebracht omdat zijn soldaten zich in de Centraal-Afrikaanse Republiek aan een hele reeks gruwelijke feiten hadden bezondigd. De feiten leken mij meer dan ernstig genoeg om een proces en een veroordeling te rechtvaardigen. De rechters in Den Haag zijn dit jaar tot de slotsom gekomen dat Bemba toch beter kon worden vrijgelaten. Op zich een opmerkelijke wending in het verhaal. De gepleegde feiten zijn natuurlijk niet uitgeveegd, en de vele slachtoffers zitten ongetwijfeld nog met veel miserie en trauma's. Sommige Congolezen merken wel op dat ze niet snappen dat Bemba wel werd vervolgd en anderen ex-krijgsheren niet, hoewel ook zij verantwoordelijkheid droegen voor gruweldaden en zeer gortig geweld. Ik begrijp die bedenking ook wel.”
"Het is niet zeker dat de oudere generaties in Congo het tij zullen kunnen keren. Zij draaien al decennia mee in een systeem dat gebukt gaat onder corruptie"
Moïse Katumbi zit nu vast in Zambia. Hij kon zich niet laten registreren als kandidaat voor de presidentsverkiezingen. Wat vindt u daarvan?
“Hoe dan ook is het bizar dat Katumbi zelfs niet de kans krijgt om zich te laten inschrijven als kandidaat voor het presidentschap. In een normaal functionerende democratie, wat Congo natuurlijk niet is, zou zoiets onmogelijk moeten zijn. Katumbi verdient de kans om mee te doen aan de presidentsverkiezingen. Qua intelligentie heeft hij zeker troeven om een land als Congo te kunnen leiden. Zou hij ook een nieuwe wind kunnen laten waaien en werk kunnen maken van een authentieke mentaliteitsverandering? Dat is de 1 million dollar question. We moeten alleszins hopen dat het verkiezingsproces zal leiden tot het aantreden van een president die Congo eindelijk op het goede spoor kan zetten. De gewone Congolezen hongeren daarnaar en hebben daar recht op."
Wat is uw slotwoord? Heeft u een boodschap voor de Congolese jongeren, of de diaspora?
“Het is niet zeker dat de oudere generaties in Congo het tij zullen kunnen keren. Zij draaien al decennia mee in een systeem dat gebukt gaat onder corruptie en cliëntelisme. Ik acht de kans groter dat er een goede kentering kan komen onder impuls van de jongeren. Het feit dat sommige jongeren zich organiseren in burgernetwerken en -bewegingen is een teken van hoop. Niet dat daarmee de strijd gewonnen is, zeker niet. Maar deze mensen tonen dat ze zich willen engageren om hun land uit het slop te halen. Ze verdienen daarin te worden gesteund en aangemoedigd.”
“Als Belg kom ik uit een land dat een bijzondere band heeft met Congo. En die band wil ik persoonlijk koesteren en versterken. Het verleden was meer dan eens tragisch of pijnlijk, maar er zijn ook vele Belgen die met veel liefde over Congo denken en praten en die wat graag hun talenten ter beschikking stellen om de Congolezen vooruit te helpen, schouder aan schouder. Aan het verleden kunnen we niets meer veranderen. Het heden en zeker de toekomst hebben we wel in handen. Ik geloof dan ook sterk in samenwerking en uitwisseling tussen Congolezen en Belgen, en ken ook voorbeelden in de praktijk die aantonen dat zoiets kan werken.”
