Ondanks de doodstraf in België sinds 1996 uit het strafwetboek is geschrapt, blijft de roep om herinvoering onder jongeren opvallend. Uit onderzoek van het JeugdOnderzoeksPlatform (JOP) blijkt dat vier op de tien jongeren voorstander zijn van een terugkeer van de doodstraf. De vraag blijft waarom deze strenge maatregel voor sommige jongeren aantrekkelijk lijkt.
België was het laatste land in West-Europa dat de doodstraf officieel afschafte in 1996, hoewel de laatste executie al plaatsvond in 1863, de oorlogsjaren niet meegeteld. De schrapping van de doodstraf uit het strafwetboek markeerde een symbolisch moment in de Belgische geschiedenis, maar dertig jaar later blijft de roep om herinvoering aanwezig, ook onder jongeren. Uit onderzoek van het JeugdOnderzoeksPlatform (JOP) uit 2016 blijkt dat vier op de tien jongeren een terugkeer van de doodstraf ondersteunen. Maar wat maakt dat voor velen aantrekkelijk?
In Knack wijst criminoloog Arne De Boeck op het toenemende gevoel van onveiligheid en het afnemende vertrouwen in de politiek. Volgens hem maken veel jongeren zich zorgen over de samenleving. Dit onbehagen lijkt sommigen ertoe aan te zetten om de herinvoering van de doodstraf te steunen als oplossing voor zware misdaden.
“Bij zware misdrijven zoals massamoorden of terrorisme vind ik de doodstraf gerechtvaardigd” -Pieter, 19 jaar
“Bij zware misdrijven zoals massamoorden of terrorisme vind ik de doodstraf gerechtvaardigd”, zegt Pieter (19), een jongere die we op de Meir in Antwerpen spraken. Voor hem moet zo'n straf zorgvuldig worden toegepast, wanneer de schuld na een eerlijk proces vaststaat. “Het mag niet zomaar gebeuren”, benadrukt hij.
Toch roept dit idee veel tegenstand op. Anna (21), een andere jongere die we spraken, is fel tegen de herinvoering van de doodstraf en maakt zich zorgen over de morele grenzen die hiermee overschreden worden. “Ik vind het heel heftig als mensen denken dat ze mogen beslissen over iemand anders zijn leven. Waar gaan we dan naartoe?” Ze erkent dat het soms lastig is om mensen opnieuw op het rechte pad te krijgen, zoals bij seriemoordenaars, maar benadrukt dat de doodstraf volgens haar nooit de oplossing biedt.
De Belgische strijd tegen de doodstraf wereldwijd wordt gevoerd door mensen zoals Agnes Steenssens. Steenssens zet zich al sinds 1992 in voor terdoodveroordeelden in de Verenigde Staten en bezoekt ook gevangenen in Vlaanderen.
“Wij zijn niet tegen straffen, maar we geloven dat straffen een kans moeten bieden om te herstellen” – Agnes Steenssens (Without Walls vzw)
Naast haar werk tegen de doodstraf is ze actief bij Without Walls vzw, een organisatie die via dialoog tussen (ex-)gevangenen, slachtoffers en de maatschappij herstelgericht recht wil bevorderen. Herstelgericht recht biedt een alternatieve kijk op straf: in plaats van enkel te straffen wil het ruimte creëren voor verzoening, begrip en persoonlijke groei. “Wij zijn niet tegen straffen, maar we geloven dat straffen een kans moeten bieden om te herstellen, voor iedereen die daarvoor openstaat", legt Steenssens uit. “Dat betekent dat daders de kans krijgen om verantwoordelijkheid te nemen voor hun daden en om het vertrouwen van de maatschappij terug te winnen.”
Michael Lapsley, oprichter van het Institute for the Healing of Memory in Zuid-Afrika, vult Steenssens aan en benadrukt dat straf, inclusief de doodstraf, geen bewezen afschrikmiddel is en een valse belofte van rechtvaardigheid in stand houdt. “Het grootste misverstand is dat de doodstraf een afschrikmiddel zou zijn voor gewelddadige misdaad. Wetenschappelijke studies laten zien dat dat niet klopt. Het is een mythe, en ik merk dat er vaak verkeerde informatie rondgaat over de doodstraf”, zegt Lapsley.
Een internationale studie ondersteunt zijn standpunt. Onderzoek van de HEC Paris Business School uit 2016 toont aan dat zwaardere straffen geen afschrikkend effect hebben op criminaliteit, zelfs de doodstraf niet. Volgens de studie is juist de zichtbaarheid van politie op straat een effectiever middel om criminaliteit te verminderen.
