Voor veel jongeren is astrologie een nieuwe religie die houvast biedt in een complexe samenleving. Dat beweert religiepsycholoog Annemarie Foppen, die het fenomeen toeschrijft aan onzekerheid in combinatie met een verschuiving in de geloofsovertuiging van jongeren. Uit statistieken van Google Trends blijkt dat jongeren massaal horoscopen raadplegen. Astrologie is nochtans nooit wetenschappelijk bewezen.
Jongeren zijn in de ban van astrologie. Uit grafieken van Google Trends blijkt dat ze steeds vaker surfen naar sterrenbeelden en horoscopen. Wie zoekt op de term ‘astrology’ in België, ziet een duidelijke piek in december 2020. Vanaf dat punt blijven de zoekresultaten ook hoog, met zelfs een nieuwe piek in maart 2022. Daarnaast meldt bol.com in 2020 een stijging van 60 procent in de verkoop van astrologieboeken in vergelijking met 2019. De Astrologische Vakvereniging in Nederland bevestigt het fenomeen en merkt de laatste jaren een grote belangstelling voor astrologie bij de jeugd. Hoe komt het dat we ons – ondanks een gebrek aan bewijs – toch door de sterren en planeten laten leiden?
Onzekerheid inperken
Volgens Annemarie Foppen, PhD Candidate Religion and Leadership aan de Vrije Universiteit Amsterdam, proberen jongeren door beroep te doen op astrologie meer grip te krijgen op hun leven. De tiener- en twintigerjaren zijn een belangrijke fase: jongeren maken keuzes over wie ze willen zijn en denken na over de zin van het leven. Ze gaat gepaard met veel onzekerheden, die nog versterkt worden door de complexe samenleving waarin we leven. “Net in onzekere tijden grijpt men terug naar godsdienst, wat qua zingeving vergelijkbaar is met astrologie”, vertelt Foppen.
De religiepsycholoog wijst ook op een markante verschuiving in de geloofsovertuiging van jongeren. Het aantal religieuze jongeren wordt steeds kleiner in Europa. Dat blijkt uit een rapport van het Sociaal en Cultureel Planbureau in Den Haag uit 2018. In Nederland is het aantal gelovigen in veertien jaar tijd met tien procent gedaald. Eenzelfde daling zien we in andere Europese landen als Hongarije, Ierland en Spanje. In België daalde het aantal gelovigen met ruim vijf procent.
Tegelijkertijd lijkt het spirituele net wél aan populariteit te winnen bij jonge mensen, merkt Foppen. Hoewel onderzoek meer duidelijkheid moet scheppen, bericht ook NPO3 over het fenomeen: “Spiritualiteit is populairder dan ooit. TikTok staat vol video’s over spiritueel ontwaken, manifesteren en vollemaanrituelen.”
Miriam Batissi (22) (*) nam enkele jaren geleden afstand van de islam, omdat er binnen de religie geen plaats is voor spiritualiteit. Die beschouwt het als een zonde. “Astrologie heeft me meer geleerd over mezelf als persoon", zegt ze. "Ik vind er antwoorden die ik in mijn religie niet kon vinden, dus heb ik afstand gedaan van de islam. De verhalen over God zijn net zo min wetenschappelijk bewezen als astrologie, dus waarom zou ik geloof hechten aan een religie en niet aan astrologie?”
Bedrieglijke technieken
Astrologie is echter niet altijd onschuldig. “Er zijn astrologen die misbruik maken van hun cliënten”, zegt Amerikaans schrijver, onderzoeker en scepticus Benjamin Radford. Er bestaan verschillende manipulatietechnieken. Eén daarvan is cold reading, die zowel bewust als onbewust gebruikt wordt. Daarbij lijkt het alsof de astroloog veel weet over zijn cliënt, maar in feite gewoon inspeelt op de reacties van de cliënt. “Je kunt heel veel informatie van iemand te weten komen of aflezen, zonder ernaar te vragen”, vertelt Radford. “Cliënten daarentegen, hebben vaak niets door en voelen zich oprecht begrepen door de astroloog. Terwijl die zich alleen maar baseert op de communicatie met de cliënt. Een geboortehoroscoop is bijvoorbeeld helemaal niet nodig bij een astrologische duiding.”
Astrologen vertellen algemeenheden die altijd wel van toepassing zullen zijn op de cliënt. De letter ‘M’ bijvoorbeeld, speelt in ieders leven wel een belangrijke rol. Is het niet de beginletter van iemands naam, dan is het wel die van je favoriete vakantiebestemming. En het is toch wel erg toevallig dat je net een drukke periode achter de rug hebt. Of niet soms? Vrijwel iedereen zal zich in dit soort uitspraken van de astroloog herkennen.
Robert Todd, Amerikaans hoogleraar filosofie, schrijft in zijn boek The Skeptic’s Dictionary dat het feit dat je de algemeenheden van de astroloog als accuraat beschouwt, te maken heeft met het ‘Forer Effect’. Dat is genoemd naar de psycholoog Bertram Forer die in 1948 een experiment uitvoerde bij zijn studenten. Iedereen diende een persoonlijkheidstest in te vullen, waarna Forer hen van individuele feedback zou voorzien. De studenten moesten nadien quoteren hoe goed ze de feedback bij zich vonden passen. De scores waren bovengemiddeld hoog. Na afloop kwamen de studenten erachter dat ze allemaal dezelfde feedback kregen van Forer, met dertien dezelfde, algemene persoonlijkheidskenmerken. “Astrologen maken massaal gebruik van de naïviteit van jongeren en verdienen daar geld aan”, vertelt Radford.
Geen bewijs nodig
Een argument dat de jonge believers vaak aanhalen om hun geloof in astrologie te bekrachtigen, is het fenomeen van eb en vloed. Volgende uitspraak van Lieke van Lexmond – samen met Peter Van de Veire TV-presentatrice van De Battle - is te lezen in het Nederlandse dagblad De Telegraaf: “Als je je realiseert dat de maan eb en vloed regeert - water dus - en wij mensen voor zo’n tachtig procent uit water bestaan, dan is het logisch om te denken dat de maan ook invloed op ons heeft.” Johan Braeckman, filosoof en docent wijsbegeerte aan de Universiteit Gent, kan niet begrijpen waarom deze foute denkwijze gemaakt wordt. Hij wijst ons erop dat een mens niet te vergelijken is met de Atlantische Oceaan. De massa van een mens is veel te klein: “Als de maan dan toch een minimaal effect zou hebben op de vloeistoffen in ons lichaam,” stelt Braeckman, “dan nog zou dat niets zeggen over iemands persoonlijkheid. Om het even welk sterrenbeeld je hebt, alle mensen zouden dan hetzelfde effect ondergaan. Het ene heeft domweg niets met het andere te maken.”
Astroloog Michaël Van Den Bossche is er ondanks de kritiek van sceptici van overtuigd dat de waarheid in de sterren geschreven staat. Hij stelt dat er geen bewijs nodig is om aan te tonen dat astrologie werkt. “Eb en vloed is het fysieke bewijs van astrologie, terwijl astrologie iets energetisch is, wat je moet aanvoelen. Als mensen meer met hun hart zouden leven, hebben ze al die bewijzen niet nodig.”
Daar kan de 25-jarige Hadewijch Van Linden uit Diepenbeek, jeugdpromoter bij jeugddienst Bilzen, zich in vinden. Bewijs is overbodig, vindt ze: “Ik weet wat ik voel en als anderen het niet voelen, zijn ze er nog niet klaar voor of staan ze er niet voor open.”
Horoscoop als inspiratiebron
Zelfs in de horoscopen van kranten en magazines zou een waarheid zitten, weet astroloog Van Den Bossche te vertellen, al baseren horoscoopschrijvers zich bij het schrijven van een horoscoop enkel op de stand van de zon, en dus niet op de andere tekens uit de geboortehoroscoop.
Uit eigen onderzoek blijkt dat slechts twee procent van de deelnemers erin slaagt om uit twaalf persoonlijkheidshoroscopen – een voor elk sterrenbeeld – die van het eigen sterrenbeeld te selecteren. Dat betekent dus dat 98 procent van de deelnemers zich niet herkent in de horoscoop die bij hem of haar zou moeten passen.
Of dat gek is? Esther van Heerebeek, horoscoopschrijver voor Flair en Nina, vindt van niet. Bij een geboortehoroscoopduiding kom je van de astroloog exact te weten wat alle planeten over jou te zeggen hebben, maar voor magazines geldt dat niet, want je hebt niet van alle lezers een geboortedatum, -plaats en -tijd: “Het is heel moeilijk om alleen op basis van een zonneteken een voorspelling te doen”, zegt van Heerebeek. “Buiten het zonneteken zijn er nog heel wat andere factoren waarmee je rekening moet houden om iemands persoonlijke geboortehoroscoop te maken. Ik probeer dus steeds de kern per sterrenbeeld mee te geven in mijn horoscopen, meer als een tip, advies of tendens die je kan verwachten voor die week.”
Maar zelfs wanneer je wel alle geboortegegevens van iemand bezit, lijkt astrologie door de mand te vallen. Het gebeurt bij vrijwel iedere astroloog: de cliënt geeft - al dan niet per vergissing - een foute geboortetijd op. Dat zou betekenen dat er een hele andere geboortehoroscoop voor die cliënt wordt berekend en geduid. In de meeste gevallen herkent de horoscoopdrager zich echter nog steeds in de beschrijving die de astroloog van hem maakt. Dat bevestigt de Britse astroloog Geoffrey Cornelius in zijn boek The Moment of Astrology.
Ben Rovers, Nederlands astroloog en criminoloog aan de Sectie Strafrecht en Criminologie van de Juridische Faculteit van de Erasmus Universiteit Rotterdam, maakte hetzelfde mee: “De dag na een duiding kreeg ik een telefoontje van mijn cliënt, die me vertelde dat hij niet om kwart over zeven ’s avonds geboren was, maar ’s ochtends.” Rovers verklaart het voorval op identiek dezelfde manier als Cornelius: “Het is gebeurd met een reden. Er zit een diepere betekenis achter.” Eén vraag blijft onbeantwoord: zou de geboortehoroscoop gewoon als inspiratiebron dienen voor astrologen?
Zelfbedrog
We mogen niet alle astrologen over dezelfde kam scheren. Volgens filosoof Johan Braeckman zijn er twee categorieën: de bedrieger die mensen bewust verzinsels vertelt, en de zelfbedrieger die echt gelooft in de kracht van astrologie. “Het bevestigingsvooroordeel, ook wel confirmation bias genoemd, speelt daarbij een grote rol,” volgens Braeckman. Eenmaal je een bepaalde opvatting hebt, ben je heel snel geneigd om daar overal bevestiging voor te vinden. Datgene wat het ontkracht, negeer je. “Het is een vorm van valsspelen, ook al doe je het niet bewust. Het is van toepassing op astrologen, maar ook op hun cliënten”, vertelt Braeckman.
Wetenschappelijk bewezen of niet, heel wat jongeren blijven vasthouden aan astrologie omdat het hen geloof, troost en zekerheid biedt in een complexe samenleving. Of we er een probleem van moeten maken? Volgens Braeckman niet. Zolang je jezelf niet laat leiden door astrologie bij levensbeslissingen, is het geloof in astrologie al bij al onschuldig.
(*) Pseudoniem: echte naam is bij de redactie bekend.
