Het koloniaal verleden van België is een zwarte bladzijde in de geschiedenis. We praten er niet zo graag over, want dat is toch allemaal zo lang geleden? Maar hoe kijken we nu naar Congo? Met diezelfde vraag stellen Stad Antwerpen en het MAS de expositie 100 x Congo voor. Een reis doorheen de koloniale geschiedenis aan de hand van verschillende kunstwerken uit Midden-Afrika. Het cijfer “100” staat voor het aantal jaren dat de stad Antwerpen in het bezit is van de Congolese kunstcollectie. De bedoeling van de expositie is om het maatschappelijk debat over de restitutie van de kunstwerken te voeren vanuit een culturele én Antwerpse invalshoek. Na het antiracismemomentum van vorige zomer een brandend actueel debat.
In Antwerpse handen
100 jaar geleden heeft het Antwerpse museum Vleeshuis de eerste objecten vanuit het toenmalig Belgisch Congo gekregen. Een duizendtal objecten werd destijds verkocht door de kunsthandelaar en verzamelaar Henri Pareyn (1869-1928). In datzelfde jaar schonk de toenmalige minister van Koloniën Louis Franck (1868-1937) een collectief dat hij verworven had tijdens zijn inspectiereis in Belgisch Congo. Beide collecties zouden het startpunt voor de Afrikaanse verzamelingen van de stad Antwerpen worden. De Afrika-collectie van het MAS bestaat op dit moment uit 15000 kunstobjecten, waarvan ongeveer 5000 afkomstig zijn uit de huidige Democratische Republiek Congo, de Republiek Congo en Angola (Nvdr.: Een deel van de drie voornoemde landen vormden samen met een deel van Gabon het Congo-koninkrijk tot eind 19de eeuw). De Congolese collectie is verder uitgebouwd met kunstobjecten die aangekocht zijn in de kunsthandel, via missionarissen verworven en door schenkingen van particulieren en talrijke legaten.
Nuance, meerstemmigheid en verbinding
100 x Congo heeft drie doelstellingen: het wil informeren over de klassieke Congolese kunst en gebruiksvoorwerpen, nieuwe inzichten voor het debat over het koloniaal verleden, erfenissen, dekolonisatie en beeldvorming delen én het debat tussen de verschillende betrokkenen op Antwerps, Belgisch en Congolees niveau aanmoedigen. De kernwoorden voor deze expositie zijn nuance, meerstemmigheid en verbinding.
Het MAS heeft de daad bij woord gevoegd om die doelstellingen waar te maken. Politicologe Nadia Nsayi, ook bekend voor haar boek Dochter van de Dekolonisatie, is curator beeldvorming. De organisatie van 100x Congo gebeurde in samenwerking met een adviescommissie, verschillende Congolese kunstenaars en filmmakers. Historici en onderzoekers van de universiteit van Kinshasa en de universiteit van Lubumbashi zoals kunstenaars Matthias De Groof, Patrick Mudekereza en het Collectif Faire-Part hebben ook bijgedragen aan de organisatie.
Zeven clusters
100x Congo bestaat uit zeven clusters: de verruiming van de Europese horizon en sporen van contacten tussen Europa en Afrika en de rol van Antwerpen daarin, de verbeelding van Afrikanen door de Antwerpse meesters in de Lage Landen, de Antwerpse wereldexpo’s in 1885, 1894 en 1930, die zorgden voor de beeldvorming in de koloniale periode, de verruimingsgeschiedenis van de Congolese collectie in Antwerpen, de honderd objecten: rondreis in Congo, de impact van missionering in Congo en Afrika/Europa: nieuwe invloeden en nieuwe dynamiek in de kunst.
Die clusters tonen ook aan in welke mate we de (de)kolonisatiegeschiedenis vanuit een kunsthistorisch punt kunnen bekijken en dat er nog veel te ontdekken valt. Een frappant voorbeeld is de acht overledenen bij de wereldexpositie van 1894 in Antwerpen. Zij werden begraven in de toenmalige begraafplaats op het Kiel, maar hun restanten werden later, samen met de restanten van onbekende Antwerpenaren die begraven waren op het Kiel, in een massagraf van het Schoonselhof gegooid. Het jongste slachtoffer was amper 17 jaar. Een expositie om te ontdekken en om uit te leren.
De rondleiding 100x Congo is in het Nederlands, maar ook in het Lingala en in het Swahili beschikbaar. Wie graag eens een kijkje gaat nemen, kan tot en met 28/03/2021 terecht in het MAS. Tickets en info op 100 x Congo.
