De Harmoniewijk in Antwerpen is een goed bewaard geheim. Een toeristische trekpleister is het niet, maar voor een middag vol elegantie moet je hier zijn. De buurt combineert royale negentiende-eeuwse woningen en sierlijke parken met een rijk aanbod aan nieuwe koffiezaken en restaurants.
Tussen de kale lindebomen spelen een grootvader en zijn kleinzoon met een zweefvliegtuigje, verderop zit een koppel op een bank te genieten van de rust. In de verte zien we een prieeltje en achter ons staat een sierlijk neo-renaissancegebouw met witte zuilen, dat tegenwoordig dienst doet als Districtshuis. Het Harmoniepark en het naastgelegen Koning Albertpark zijn populaire ontmoetingsplaatsen voor Antwerpenaren die even willen ontsnappen aan de drukte.
We hebben afgesproken met Annemie Cortvriendt, gids bij Expeditie De Stad. Die organisatie specialiseert zich in atypische stadswandelingen, met een focus op diversiteit of minder gekende buurten. Cortvriendt kent haar weg in de Harmoniebuurt. Ze heeft hier een tijdje gewoond, maar ook over de geschiedenis van dit stukje stad weet ze veel te vertellen.
"Al sinds de zestiende eeuw was dit een aantrekkelijke buurt”, vertelt Cortvriendt. “De Harmoniewijk lag buiten de stadsomwalling, en rijke stedelingen kwamen hierheen voor de schone lucht. Ze bouwden hier een paar kasteeltjes en buitenverblijven.”
Maar het duurde nog tot de periode rond 1900 tot de wijk écht populair werd, zegt Cortvriendt. “Dat hebben we te danken aan een rijke groep Duitse kooplui, die naar Antwerpen kwam om handel te drijven. Antwerpen was namelijk een aantrekkelijke handelsstad, met zowel een haven als een netwerk van spoorwegen. Dat trok ook een aantal Duitse families aan, zoals de familie Nottebohm, Kreglinger, Von der Becke en Osterrieth: zij werden hier op korte tijd erg rijk.”
Netwerken tijdens het concert
En rijkdom, die moet je etaleren. Dat is duidelijk wanneer we aan het huidige Districtshuis staan: het is een groot, wit gebouw met sierlijke ornamenten. Binnen zien we mensen die aanschuiven bij de loketten, buiten maakt een groepje vriendinnen een ommetje. Zo’n honderd jaar geleden was dit Districtshuis een concertzaal, dat gebouwd werd onder impuls van de nieuwe rijken. Cortvriendt: “De rijke jongedames en -heren kwamen naar hier om naar klassieke en hedendaagse componisten of fanfares te luisteren. Of ze maakten hier een wandeling. De concertzaal was ook een belangrijke plaats om te netwerken, want de andere rijke families kwamen hier ook.”
In het Harmoniepark voel je nog altijd de elegantie van toen. In het Koning Albertpark, dat er vlak naast ligt, kan je vandaag nog net zo sierlijk flaneren als een eeuw geleden het geval was: de grote bomen, kronkelende paden en verschillende standbeelden maken het tot één van de mooiste parken in de stad. Nu passeren we er snel, maar wie tijd heeft, kan hier gerust een namiddag doorbrengen met een picknick of een boek.
We wandelen het park uit. De huizen die we zien, hebben een elegante stijl die aansluit bij wat we net zagen in het park. “Meer dan honderd jaar geleden lag deze buurt nog braak”, vertelt Cortvriendt. “De stad liet hier brede lanen aanleggen en de rijke handelslui bouwden grote huizen met een tuin. Die moesten opvallen.”
Opvallen doen de huizen zeker. In de Arthur Goemaerelei en de Van de Putlei ziet elk huis er nét iets anders uit door de vele ornamenten, sierbalkons en erkertjes. De straten zijn breed, maar verkeer rijdt er amper. In Zurenborg, slechts drie kilometer verder, is de Cogels-Osylei een geliefde bestemming voor toeristen. Deze straten kunnen zeker tippen aan de Zurenborgse elegantie, alleen zijn ze een stuk minder bekend bij het grote publiek.
Handel met Congo
Het is een sprookje, zo lijkt het wel. Alleen heeft dit sprookje ook een donkere rand: precies in de bloeiperiode van deze wijk regeerde Leopold II in Congo. Annemie Cortvriendt: “De families die hier woonden, waren aan de macht in de havensector, de diamant, petroleum … maar een deel dreef ook handel met Congo. Sommige families hebben daar enorme winsten op gemaakt. Dat was zeker niet oké. Leopold kwam graag naar Antwerpen om te onderhandelen met de mensen hier, die wilde hij dan claimen om te investeren in Congo.”
Na de eerste wereldoorlog verloren de families hun machtspositie. Toch bleef de Harmoniewijk altijd populair. Cortvriendt: “De huizen zijn hier groot en hebben een tuin, en je zit dicht bij de stad. Dat trekt aan. Ook ik heb hier even in een herenhuis gewoond rond 1980. Het was hier toen best betaalbaar.” Toch merkt Cortvriendt dat er de laatste jaren iets veranderd is. “Toen ik hier woonde, had ik niet zo veel contact met mijn buren. Iedereen bleef in zijn eigen huis. Vandaag zie je dat de buurt meer leeft.” Dat dicht Cortvriendt toe aan de vele koffiebars die er zijn bijgekomen. “Koffiebars zijn vandaag heel populair. Mensen hebben behoefte aan contact, en een koffiehuis is de ideale ontmoetingsplaats. Daardoor is de verbondenheid met de buurt groter.”
Hiphop en cappuccino
Nadat we afscheid van haar hebben genomen, besluiten we een kijkje te gaan nemen in één van die koffiebars. Bar Lucien ligt in de Karel Oomsstraat, tegenover de Kunsthumaniora. Met een cappuccino bevinden we ons weer helemaal in de eenentwintigste eeuw. Uit de boxen klinkt een hiphopnummer, en in de zaak is het een druk komen en gaan van jonge gezinnen, zakenmensen, en freelancers met een laptop.
Lucien is een vaste waarde voor wie in de buurt woont of werkt. Toch was de zaak een paar jaar geleden minder drukbezocht, vertelt eigenaar Lucas De Munck. “We zijn in 2017 geopend, en toen was het soms echt wachten op klanten. Gaandeweg zijn wij meer een vaste waarde geworden én is deze buurt ook opgewaardeerd. Er zijn veel horecazaken bij gekomen, en dat trekt ook
veel jonge mensen aan.” Op straat valt het inderdaad op: om de zoveel huizen vind je een hip zaakje waar je uitgebreid kan tafelen, cocktails kan bestellen of snel een koffie drinkt. De meeste zijn niet veel ouder dan vijf jaar. Harmonie is hot, dat is wel duidelijk. Dat de buurt vandaag zo in trek is, verbaast barista Lucas De Munck dan ook niet. “Je zit dicht bij de stad, maar bent ook snel op de Ring om naar Brussel te gaan. Het is hier ook rustig, en er zijn veel groene plekjes waar je naartoe kan gaan om een boek te lezen op een bankje, zoals het Hof van Leysen.”
Op zijn aanraden gaan we naar dat Hof van Leysen, aan de Markgravelei. Het ligt maar op een paar minuutjes stappen van de koffiebar. Technisch gezien zijn we nu in de Markgravewijk, maar de elegantie van de Harmoniewijk is ook hier aanwezig. Het Hof van Leysen is een klein bos van twee hectare dat tussen de herenhuizen verscholen ligt. We maken een wandeling tussen de bomen. Het geluid van de snelweg verdwijnt nooit helemaal en we zien altijd in de verte een gebouw, maar toch hebben we, tussen de hoge bomen en met de krakende bladeren onder ons, het gevoel dat we een echte boswandeling maken. Inclusief die typische geur van bladeren die je neusgaten vult. En dat in het midden van de stad.
Buiten het Hof van Leysen kan je ook een wandeling maken in Domein Hertoghe. Iets verderop liggen het prachtige Middelheimpark en Park den Brandt. Dat is voor een volgende keer: voorlopig hebben we lang genoeg kunnen wegdromen om de drukte van de stad weer aan te kunnen.
Zelf bezoeken?
De Harmoniewijk ligt ten Zuiden van de Antwerpse binnenstad. Je kan er gemakkelijk geraken met de tram: tram 2, 6, 7 en 15 stoppen aan de halte Harmonie.
De Harmoniewijk is niet zo groot, maar afhankelijk van je plannen kan je er gerust enkele uurtjes doorbrengen. Combineer met een bezoek aan Antwerpen Zuid of Zurenborg, en maak er zo een volledige dag in Antwerpen van.
5x eten en drinken in de Harmoniewijk
Sonam – Lange Lozanastraat 292
Op het einde van de Lange Lozanastraat vind je een klein zaakje gevuld met kamerplanten en vintage meubels: Sonam. Je geniet er van koffie met matcha cheesecake, de spinach pancake is een aanrader.
Brusketta – Jan Van Rijswijcklaan 67
Een goed bewaard geheim is restaurant Brusketta. Je eet er Italiaanse gerechten van het hoogste niveau, en dat voor een redelijke prijs.
Café Kamiel – Markgravelei 90
Naast het Hof van Leysen bevindt zich Café Kamiel: sluit je boswandeling af met een drankje of een stuk taart. Op donderdag kan je er ook warm eten: dan serveert Kamiel spaghetti à volonté.
Boker Tov – Doornelei 2
Boker Tov brengt verfrissende, Israëlische gerechten. Kies voor een sharing menu en proef verschillende Israëlische hapjes, of drink één van de cocktails.
Nives – Harmoniestraat 25b
In de oude Orangerie naast het Districtshuis bevindt zich nu een koffiebar. In de winter kan je je binnen verwarmen aan hun uitstekende koffie, in de zomer is het terras open en kan je genieten van het uitzicht op het park.
Dit artikel werd gepubliceerd door Antwerps Persbureau op 19/03/2022.
