Laat het Turkse volk zich horen na de zoveelste ingreep van Erdogan? “De komende dagen zullen zeer belangrijk zijn”

Turkse gezinnen gingen dinsdagavond aan de iftartafel zitten met het nieuws dat het universitaire diploma van Ekrem Imamoglu, burgemeester van Istanboel en Erdogan’s grootste politieke uitdager in de presidentsverkiezingen van 2028, ongeldig werd verklaard.

De dag erna kreeg het land in de vroege ochtenduren het nieuws dat de burgemeester samen met 105 anderen gedetineerd werd door de lokale politie. De reden? Bij sommigen, zoals de beroemde politieke journalist Ismail Saymaz, ging het over de betrokkenheid bij grote protesten tegen Erdogan’s regering zo’n tien jaar geleden. Bij de burgemeester bleef de reden flou tussen corruptie en mogelijkse terroristische praktijken.

Voorverkiezingen

Het diploma van burgemeester Ekrem Imamoglu werd ingetrokken door de Universiteit van Istanboel, enkele dagen voor de voorverkiezingen van de Republikeinse Volkspartij (CHP). Imamoglu is de enige kandidaat en als oppositie dus de grootste uitdager van huidig president Erdogan.

Volgens de universiteit maakte de burgemeester deel uit van een groep van 28 mensen die in 1990 foutief aan de faculteit Bestuurskunde werd toegelaten, waardoor zijn diploma nu ongeldig werd verklaard. Daardoor zou Imamoglu zich grondwettelijk niet langer kandidaat mogen stellen bij de volgende verkiezingen in 2028. In de Turkse grondwet staat vermeld dat zij die zich kandidaat wil stellen voor het presidentschap over een universitair diploma moet beschikken.

Tegelijk met de arrestatiegolf blokkeerde de regering de publieke toegang tot enkele sociale mediaplatformen als X, Youtube, Whatsapp en Instagram. Ook werden alle betogingen en bijeenkomsten in Istanboel verboden tot zondag, en zijn de straten van de stad bevolkt met politie. Wegen naar het befaamde Taksimplein, gekend uit vorige protestgolven zoals in 2013, werden geblokkeerd en de metro reed niet meer.

De media en de oppositie reageerden hier snel op en bestempelde de hele operatie als politiek gemotiveerd vanuit de regering. Burgemeester Imamoglu noemde de beslissing omtrent zijn diploma zelf onwettelijk, en stelde dat het algemene bestuur van de universiteit geen recht had om een diploma in te trekken en dat deze macht enkel lag bij het facultaire bestuur.

De leider van de CHP Özgür Özel noemde het een politieke staatsgreep tegen de toekomstige president, en vroeg aan Erdogan: “Waar bent u in dit complot? Er is geen sprake van corruptie of terroristische organisatie in verband met de burgemeester waarover de aanklagers spreken. Ze durven de echte reden niet te zeggen, ze zouden nooit durven zeggen dat dit allemaal komt omdat de president bang is om te verliezen tegen Imamoglu”, aldus Özel tijdens zijn speech.

De partijleider riep ook op tot verdere actie en omcirkelde zondag, de laatste dag van de verbod op publieke bijeenkomsten, om op straat te komen in een massaal protest. Dat is ook de dag waarop de partij haar voorverkiezing zal houden om Imamoglu als presidentskandidaat van de partij te bevestigen.

“Politieke zelfmoord van Erdogan”

Bij de Turken die toch via een VPN op sociale media kunnen geraken, heerst er pessimisme. Velen op X noemen de situatie het einde van de Turkse democratie, en een versnelling naar fascisme toe. Ahat Andican, ex-staatssecretaris sloot zich daarbij aan: “Dit is de dood van democratie, maar tegelijkertijd betekent dit politieke zelfmoord voor de partij van Erdogan.”

Internationaal kwam er veel kritiek op de politieke chaos in Turkije. Professor Internationale Politiek en Turkijekenner Dries Lesage (Universiteit Gent) vindt de situatie vrij schokkend. “Ik heb weinig vertrouwen in de officiële redenen die worden aangedragen voor deze arrestatie, en ik heb weinig vertrouwen in de Turkse justitie. Hun onafhankelijkheid is twijfelachtig, zeker bij politiek gevoelige kwesties”, aldus Lesage.

“Als je dan zo’n zaak als deze ziet, zullen er weinig mensen zijn die zullen geloven dat dit een objectieve en niet politiek gemotiveerde zaak is”, aldus de professor. “Voor een land is het sowieso niet goed dat de voornaamste figuur van de oppositie opgesloten raakt.  Wat nu in Turkije gebeurt, is het afglijden van wat een volwaardige democratie kon worden naar een meer autoritair systeem.”

Maar of deze situatie Erdogan’s hand versterkt of net verzwakt, vindt de professor moeilijk te voorspellen. “Aan de ene kant heeft hij een sterke politieke rivaal tijdelijk, of zelfs definitief, uitgeschakeld. Aan de andere kant is het afwachten naar welke kant de publieke opinie opgaat. Er zal een groeiend deel van de bevolking zijn die met de wenkbrauwen fronst. Dat zal hem een deel van zijn legitimiteit kosten, en dat is dan natuurlijk een verzwakking”, aldus Lesage.

Reporter Ege Tokman sprak ook met journalist en inwoner van Istanboel Julius Fintelmann, mede-stichter van The European Correspondent over hoe hij de situatie ervaart in de stad. “Het is zeker verontrustend. Het is een coup tegen de best mogelijke tegenkandidaat van Erdogan. De ingreep diende zich vroeger dan verwacht aan, aangezien de verkiezingen pas binnen drie jaar zijn. Dat toont aan hoe nerveus de regering is, want je zou dit anders alleen verwachten tijdens het verkiezingsjaar. In Turkije is dit nu echt de laatste mokerslag voor de democratie”, zegt Fintelmann.

Hij onderlijnt wel doorheen zijn pessimisme dat het nog niet gedaan is. “Je hebt nu in Turkije een georganiseerde tegenbeweging nodig. De laatste tijd zijn er enkele goede voorbeelden van civiele mobilisatie geweest in landen zoals Servië en Georgië”, weet Fintelmann. “Ik hoop dat hetzelfde in Turkije kan gebeuren. Als dat niet gebeurt, zal de horizon er erg somber uitzien.”

Nieuwe burgerbeweging?

Fintelmann: Wat nodig is, is een protestbeweging zonder een bepaalde persoon als leider. Stel dat de CHP een andere kandidaat zou uitkiezen, en het volk achter hem schaart, dan zal Erdogan wellicht een manier vinden om die nieuwe figuur ook uit te schakelen. Het duurt altijd wel een tijdje totdat grote burgerbewegingen zich kunnen organiseren, en het hangt ervan af of ze momentum kunnen opwekken. De komende dagen zullen zeer belangrijk zijn.” 

Fintelmann beklemtoont ook de timing van de operatie. “Erdogan heeft recent zijn buitenlandse politiek heel slim gespeeld. Hij heeft iedereen van hem afhankelijk gemaakt. Op buitenlands vlak blijft hij winnen door zich in het midden van alles te zetten en beide kanten (West- en Oost-Europa, red.) te bespelen. Daardoor kan hij in eigen land doen wat hij wil.”

“Er is nu al weinig internationale aandacht die hier naartoe gaat, ook dat helpt Erdogan”, aldus Fintelmann. “Als dit enkele jaren geleden gebeurde toen Europa geen oorlog aan haar deur had staan en Trump niet de macht had in de VS, waren er sterkere reacties hierop geweest vanuit de globale politiek.”