Spoken, heksen en zelfs weerwolven. De Hasseltse geschiedenis staat er vol van, maar niemand die het weet. Volksverhalen uit Hasselt zijn een goed bewaard geheim van de oudere generatie. Er zijn echter honderden verhalen die gedoemd lijken om met de oudste generatie te verdwijnen als er niet stevig wordt ingegrepen.
Wie hoorde al van de alvermannekes van Alken of het spook van Vogelsang? Van de honderden volksverhalen die in Hasselt en omstreken ontstonden, zijn er nog maar een paar in leven.
De meest opvallende figuur die overblijft uit de Hasseltse folklore is de Lange Man. Tijdens de eerste Virga Jessefeesten nam deze Hasseltse reus Goliam deel aan de optocht. Later werd hij de centrale figuur tijdens de erwtensoepbedeling van de Virga Jessefeesten, die op de zeven jaar worden georganiseerd door de stad Hasselt.
In de schaduw van de Lange Man is nog een schat aan cultureel erfgoed terug te vinden. Onderzoekster Katrien Van Effelterre legde sinds 2003 de Vlaamse Volksverhalenbank aan, zodat de verhalen niet verloren gaan. Ze liet Hasselaars de volksverhalen vertellen die ze zich nog kunnen herinneren en begon zo aan het digitale archief.
Van Effelterre organiseert bovendien wandelingen door de binnenstad en vertelt doorheen de wandeling de opvallendste Hasseltse sagen. Een zoektocht naar 'Hasselt' op de website van de Vlaamse Volksverhalenbank levert meteen 155 resultaten op.
Weinig interesse
In 2013 gaf de Erfgoedcel Hasselt Ward Segers de opdracht om onderzoek te doen naar het literaire erfgoed van Hasselt. Daaruit volgde een rapport van bijna 300 pagina’s over alle verhalen met Hasseltse wortels.
“Er is onvoorstelbaar veel literair erfgoed uit Hasselt. Dit merk je aan de aanwezigheid van verenigingen die werken rond immaterieel erfgoed. Denk bijvoorbeeld aan de soepbedeling door de Lange Man tijdens de Virga Jessefeesten, of de herdenking van de Boerenkrijg”, zegt Veronique van Nierop van Erfgoedcel Hasselt, ”Wat betreft de interesse van de jeugd, ligt de situatie anders. Een project dat momenteel loopt, is onze samenwerking met de PXL Hogeschool, waar toekomstige leerkrachten de erfgoedmodule als keuzevak kunnen volgen.”
In het stedelijke museum Stadsmus valt het gebrek aan aandacht voor de Hasseltse volksverhalen op. In 2012 organiseerde het museum een onderzoek naar het conflict tussen Hasselt en Zonhoven over een heidegebied. “Hoewel het conflict meer dan 200 jaar oud is, worden vaak verhalen verteld over deze vete”, zegt museumcoördinator Ann Delbeke.
Een nieuw onderzoek of een tentoonstelling staan er echter niet gepland. “Ik moet bekennen dat wij niet bezig zijn met volksverhalen, al zouden ze wel aan bod kunnen komen”, zegt Delbeke. “Volksverhalen worden mondeling doorgegeven van generatie op generatie. Het bestaan ervan is heel interessant, maar onderzoek verloopt daardoor problematisch.”
Dialect
Volgens Dr. Rob Belemans van FARO, het Vlaams steunpunt voor Cultureel erfgoed, houden vooral dialectliefhebbers volksverhalen in leven. “Voor de oudste generatie dialectsprekers zijn volksverhalen een goede manier om hun dialect te demonstreren, te laten opnemen of via vertelavonden samen te delen”, zegt Belemans.
Volgens Belemans halen ook moderne verhalenschrijvers hun mosterd uit de oude vertelschat, waarna de verhalen geactualiseerd worden. Een voorbeeld hiervan is Denise Van Den Broeck. In haar boek 'Het Wandelboek Vlaamse Volksverhalen' vertelt ze twintig volksverhalen, vier uit elke provincie. Het boek is zo geschreven, dat de lezer de verhalen kan volgen in een wandeling doorheen Vlaanderen.
"Zo voelt de lezer zich alsof hij midden in het verhaal loopt. Tijdens de wandeling kom je langs plaatsen waar zich in het verhaal bepaalde gebeurtenissen hebben voorgedaan", zegt Van Den Broeck. Volgens haar is er zeker nog interesse in volksverhalen. Net daarom is ze op zoek gegaan naar halfvergeten sagen waarvan jong en oud kan genieten. De verhalen uit Limburg zijn 'Vrome legendes aan de Maas' uit Aldeneik, 'De heiligen van de Moorbeekvallei' uit Wintershoven, 'Waar eens de bokkenrijders reden' uit Wellen en 'Rond het kasteel van de vervloekte graaf' uit Mechelen-Bovelingen.
Wellicht zullen dialectsprekers nog lang de legende van het spook van Vogelsang, de oude rentmeester van het kasteel, die met paard en koets kwam spoken, met elkaar delen. Wandelaars kennen misschien de alvermannekes, die 's nachts arme boeren met hun werk kwamen helpen. Voor de meerderheid van de Limburgers blijven de volksverhalen helaas nog onder het stof der vergetelheid bedolven en zijn het slechts enkele jonge nieuwsgierigen die de legendes met zich meenemen naar de latere generaties.
© 2015 – StampMedia – Laura Colémont
Dit artikel werd gepubliceerd door Het Nieuwsblad - online op 15/04/2015
Dit artikel werd gepubliceerd door Het Belang van Limburg - online op 15/04/2015
