In Rusland vindt momenteel het WK voetbal plaats en over dat land bestaan nog heel wat clichés. Vlamingen zien Russen bijvoorbeeld vaak als grimmige, kille mensen. Alsof lachen in Rusland verboden is. Laten de Vlamingen zich op het verkeerde been zetten? Misschien glimlachen mensen in Rusland gewoon anders? Onze Russische reporter legt uit.
Bij de Russische paspoortcontrole verwelkomen de Russische douaniers buitenlanders met een opmerkelijke somberheid. Er is daar geen sprake van een glimlach. Russen lachen niet als ze serieus, verantwoordelijk werk doen. Verkopers, obers en politieagenten zijn bezig met een serieuze zaak. In de Sovjet-Unie was er een populaire uitdrukking van de satiricus Arkady Raikin: “Lachen is slechts toegelaten op speciaal aangewezen plekken!"
Lachen zonder reden
Russen reageren niet automatisch op de glimlach van vreemdelingen. Voor hen is een glimlach ofwel een uiting van de persoonlijke sympathie voor iemand, ofwel iets intiems voor kennissen, vrienden en familie. Daardoor lijken Russische verkoopsters voor westerlingen soms nors en onvriendelijk, terwijl dat zeker niet zo is.
"Zo’n geforceerde glimlach uit ‘hoffelijkheid’ is in Rusland geen teken van beleefdheid"
Westerlingen en Russen kennen elkaar gewoon onvoldoende. De westerse glimlach verwart de Rus vaak. Hoe moet hij de glimlach interpreteren? Herken ik de persoon niet? Gedraag ik mezelf misschien verkeerd? Wat valt er te lachen? Russen glimlachen niet zomaar. Hun glimlach moet altijd zowel een reden als een gepaste tijd en plaats hebben. Zo is er nog een Russische uitdrukking: “Lachen zonder reden is een teken van zotheid”.
Gamma van glimlachen
In het westen is een glimlach een uiting van openheid, gastvrijheid en hoffelijkheid. In België, bijvoorbeeld, kan men een groot gamma van glimlachen goed onderscheiden: een glimlach uit beleefdheid, een slijmerige glimlach, een plagende lach, een pestende lach, een oprechte lach, een instemmende lach, een liefdevolle lach, ...
Maar als ik mijn moederland Rusland bezoek, hoor ik soms van mijn moeder: “Jij praat en gedraagt je te beleefd, wat hier in jouw nadeel speelt.” Daarom: liever nors, kort, direct en eerlijk dan ‘te beleefd’. Russen interpreteren een glimlach anders dan Amerikanen en Europeanen. De westerse glimlach zien zij immers vaak als een geforceerde, verplichte glimlach.
Geen ‘verplichte’ glimlach
Zo’n geforceerde glimlach uit ‘hoffelijkheid’ – een soort plichtsgetrouw uniform - is geen teken van beleefdheid. Russen hechten aan die ‘verplichte’ glimlach een negatief waardeoordeel van valsheid en geheimhouding. Rusland is het land waar geveinsde beleefdheid niet geaccepteerd wordt. Die schaarse wederzijdse beleefdheid is echter goud waard. De Russische glimlach is een oprechte uiting van sympathie voor de ander, moet oprecht zijn en nooit anders.
"Het mysterie van de Russische somberheid zit diep in haar cultuur en volk geworteld. Het bijgeloof bestaat dat een lach aan een ramp grenst"
Maar hoe ziet de echte Russische glimlach er dan uit? Dat is een glimlach met de lippen en meestal zonder grijns. Het tonen van de bovenste en de onderste tanden, zoals de Amerikanen doen, kan door Russen als onaangenaam en oneerlijk beschouwd worden. Vaak veroorzaakt dit een gevoel van achterdocht en zelfs vijandigheid. Een echte Russische glimlach gaat altijd samen met stralende ogen.
Goede somberheid
Wil je ooit een beroemd Russisch Hermitagemuseum bezoeken of zelfs gratis binnen geraken zoals een Rus? Hou dan het volgende in het achterhoofd: trek het meest triestige gezicht om voor een ogenblik op een Rus te lijken en klaar is Kees. Voor Russen is de toegang gratis terwijl het voor buitenlanders behoorlijk wat kost. Zodoende is er niets om te glimlachen.
Het mysterie van de Russische somberheid zit diep in haar cultuur en volk geworteld. Het bijgeloof bestaat dat een lach aan een ramp grenst. De behoedzaamheid met het lachen bestaat ook in de taal. In Russische uitdrukkingen als “Waar de lach is, kan ook de traan zijn".
Russen zijn optimisten
Niet vanbuiten, maar vanbinnen zijn Russen, bij nader inzien, optimisten. Grappige, gastvrije en geestige mensen die niet gemakkelijk opgeven. Als je je in een Russisch huis bevindt of aan een eettafel met Russen verandert die grimmige indruk op slag.
Op hoop van beter proberen ze altijd, zelfs in de moeilijkste situaties, een uitweg te vinden met behulp van humor, een lach en folklore zegswijzen als “Laten we de gok maar wagen” en “Na regen komt zonneschijn”. Hoe stoïcijns Russen ook lijken, stop niet met lachen naar hen. Het is goed voor hen om van westerlingen te leren, hun lachspieren af en toe te oefenen en meer lachend door het leven te gaan. Want lachen is gezond.
