In Servië zijn er sinds november vorig jaar massale studentenprotesten aan de gang nadat het dak van een treinstation neerstortte. Daarbij kwamen zestien mensen om het leven. Momenteel zijn zo'n tachtig studenten met de fiets onderweg naar het hoofdkwartier van het Europees Parlement in Straatsburg om aandacht te vragen voor hun protestbeweging. Ondertussen kwamen ze aan in Wenen. "De overheid schildert hen af als hooligans die het land willen destabiliseren", zegt Servisch journaliste Jovana Gligorijevic.
Protesten tegen corruptie in Servië blijven de gemoederen bezighouden. Donderdagochtend vertrokken zo'n tachtig Servische activisten, vooral studenten, op de fiets van Novi Sad naar het hoofdkwartier van het Europees Parlement in Straatsburg. Dat naar aanleiding de ramp waarbij het dak van het treinstation in Novi Sad in november 2024 neerkwam. Zestien mensen kwamen om het leven.
Die gebeurtenis bracht wijdverspreide corruptiepraktijken aan het licht, wat leidde tot massale demonstraties. Ondertussen zijn de activisten aangekomen in Wenen, de eerste stop van de Europese Unie. Het Europees parlement zou bereid zijn om met hen in gesprek te gaan, volgens Jovana Gligorijevic, journaliste bij Servisch nieuwsmagazine Vreme.
De activisten roepen de Servische overheid op om correcte bouwplannen van het treinstation vrij te geven, zegt ze. De overheid gaf eerder al documenten vrij, maar volgens de activisten zijn die niet volledig. Ze vragen nu ook om de klachten die ten laste zijn gelegd van de activisten die tijdens de protesten werden opgepakt, nietig worden verklaard.
De rol van sociale media
Jovana Gligorijevic ziet de protesten als een logisch gevolg van jarenlange onderdrukking. "De regering heeft de media grotendeels in handen, en onafhankelijke journalisten worden geïntimideerd", vertelt ze. "Toch blijven jonge mensen vechten voor hun rechten. Sociale media spelen hierin een belangrijke rol, omdat het de enige manier is om ongecensureerde informatie te verspreiden."
Ze benadrukt ook hoe de huidige protesten zich onderscheiden van eerdere bewegingen. "De jeugd is veel beter geïnformeerd en organiseert zich slimmer. Ze laten zich niet afschrikken door dreigementen en gebruiken nieuwe strategieën, zoals het organiseren van symbolische minuten van stilte, om de overheid onder druk te zetten." Elke dag houden de studenten zestien minuten stilte om de slachtoffers te herdenken.
“Sociale media spelen een belangrijke rol in de protesten. Het is de enige manier om ongecensureerde informatie te verspreiden” – Jovana Gligorijevic (journaliste, Servisch nieuwsmagazine Vreme)
In kleinere dorpen en landelijke gebieden had de regering aanvankelijk succes met haar propaganda. "Veel mensen zagen de studenten als hooligans, opgehitst door buitenlandse invloeden", zegt Gligorijevic. "De staatsmedia schilderen hen af als oproerkraaiers die het land wilden destabiliseren."
Maar door een andere aanpak wisten de studenten dit beeld te veranderen. "Ze begonnen door de dorpen te wandelen, in gesprek te gaan met bewoners en uit te leggen waarom ze protesteren", legt ze uit. "Die persoonlijke benadering werkt. Mensen zien dat ze geen relschoppers zijn, maar jonge Serviërs die opkomen voor een betere toekomst. Langzaamaan verandert daardoor de publieke opinie."
Corruptie als norm
Aleksandra Gagic, die meer dan twintig jaar in Servië woonde, volgt de protesten vanuit België op de voet en voelt zich nauw verbonden met de beweging. "Ik heb familie en vrienden in Servië die hier dagelijks mee geconfronteerd worden. De frustratie zit diep", zegt ze.
"We zijn opgegroeid in een systeem waar corruptie de norm is. Maar deze generatie accepteert dat niet langer. Ze willen een rechtvaardige samenleving en een toekomst zonder angst. Ik hoop dat deze protesten iets zullen veranderen, maar eerlijk gezegd twijfel ik eraan. We hebben al zoveel protesten gezien zonder echte gevolgen."
"De president heeft publiekelijk gezegd dat het toegestaan is om met de auto door menigten te rijden" - Nikola Ristic (activist)
De Servische autoriteiten reageren hard op de protesten. "De regering beschuldigt ons ervan buitenlandse agenten of spionnen te zijn", zegt Nikola Ristic, activist van de groep Svice die zich richt zich op het bestrijden van corruptie en het bevorderen van politieke en sociale verandering, vooral onder jongeren.
"De president heeft publiekelijk gezegd dat het toegestaan is om met de auto door menigten te rijden. Inmiddels zijn er activisten gearresteerd en bedreigd, sommige studenten zijn zelfs fysiek aangevallen door aanhangers van de regeringspartij."
De studenten pleiten er nu voor dat die mensen worden opgepakt, en dat hun namen worden vrijgegeven. Ze vragen ook dat de betrokkenen die werken voor de overheid hun job verliezen. Toch merkt hij verandering in de samenleving. "Mensen verliezen hun angst en beginnen zich lokaal te organiseren. We houden traditionele zbor-bijeenkomsten in wijken om de protesten te ondersteunen", vertelt hij.
Zbor-bijeenkomsten zijn traditionele dorpsvergaderingen waar inwoners samenkomen om gemeenschappelijke problemen te bespreken en oplossingen te vinden.
Protesteren tijdens repressie
Ristic speelt een belangrijke rol in de betogingen. "Onze groep organiseert al twee jaar jongerenprotesten", vertelt hij. "Het begon na de massaschietpartij op een basisschool in Belgrado in mei 2023." Een 13-jarige jongen schoot toen 9 kinderen en een bewakingsagent dood met het wapen van zijn vader. De ouders van de jongen werden veroordeeld tot een jarenlange gevangenisstraf.
“Tijdens de eerste demonstratie werd ik gearresteerd door de Servische geheime dienst, die vervolgens spyware op mijn telefoon instaleerde” - Nikola Ristic (activist)
Ristic was de eerste die opriep tot protest na de neerstorting van het dak van het treinstation. "Op 3 november hielden we onze eerste demonstratie in Belgrado. Die dag werd ik gearresteerd door de Servische geheime dienst, die vervolgens spyware op mijn telefoon installeerde. Amnesty International heeft hierover een rapport uitgebracht." De activistengroep bleef ondanks de repressie protesteren. "In november en december organiseerden we tien protesten", legt de activist uit. "Daaruit ontstond het idee van vijftien minuten stilte, elke vrijdag om 11.52 uur, ter herdenking van de slachtoffers." Toen nog een student twee weken geleden overleed aan zijn verwondingen, werd dit aangepast naar zestien minuten.
Volgens Ristic spelen studenten nu een cruciale rol in de protesten. "Het begon toen studenten van de faculteit Dramatische Kunsten werden aangevallen door leden van de regeringspartij. Dit leidde tot studentenblokkades, waarbij studenten wegen of ingangen blokkeerden. Meer dan tachtig universiteiten en faculteiten sloten zich hierbij aan."
Een toekomst zonder corruptie?
Wat betekenen de protesten voor de toekomst van Servië? "Ik ben er zeker van dat dit het einde van dit regime is", zegt Ristic stellig. "Maar we moeten leren van het verleden. Na de val van het regime van Slobodan Milosevic dachten mensen dat alles vanzelf beter zou worden. Nu moeten we ervoor zorgen dat autoritaire leiders geen kans meer krijgen." De voormalige president Slobodan Milosevic werd gedwongen om af te treden in oktober 2000, na massale protesten tegen zijn autoritaire regime en verkiezingsfraude. Hij werd afgezet, gearresteerd en later uitgeleverd voor oorlogsmisdaden.
Nikola Ristic benadrukt hoe belangrijk het is dat andere landen de informatie over de huidige protesten verspreiden. "Er zijn al solidariteitsprotesten in Brussel en vijftig andere landen. Het is belangrijk dat mensen weten dat wij niet tegen Europa of het Westen zijn. We vechten tegen een wereldwijd corruptiesysteem, en daar hebben we steun bij nodig."
Internationale steun
De Servische diaspora speelt een cruciale rol in het ondersteunen van de protestbeweging vanuit het buitenland. “Mijn taak is momenteel om Serviërs over de hele wereld te coördineren”, zegt Nina Mihelic, coördinator van het Servische diaspora. Ze is afkomstig uit Servië en woont nu in de Slovaakse stad Ljubljana. Voor de Servische diaspora zit ze vaak in Novi Sad. “We proberen internationale aandacht te genereren, steun te verzamelen en fondsen in te zamelen. Studenten in Servië hebben geen budget voor megafonen of banners, dus kunnen wij op die manier helpen.” Toch klinkt er ook scepsis. “We zijn al vijf maanden aan het protesteren, maar we hebben nog steeds geen duidelijk plan. We zijn hoopvol, maar er heerst ook onzekerheid.” Verschillende activisten zijn inmiddels gearresteerd of uit het land gevlucht vanwege politieke vervolging, zonder bewijs. “In dit regime heb je geen bewijs nodig om als terrorist bestempeld te worden”, waarschuwt Mihelic.
De Servische gemeenschap in België behoort tot de meest actieve diaspora-groepen. “Ze waren er vanaf het eerste moment bij”, vertelt Mihelic. “Ze organiseren protesten, vaak op het Jean Reyplein in Brussel, en hebben ook contacten met het parlement.” Ook ontvangen ze activisten uit Servië en bieden ze hen een platform. De solidariteit is voelbaar. “Veel diaspora-leden zijn zelfs naar Servië gereisd om mee te protesteren. Ze keerden terug vol energie”, aldus Mihelic. Toch merkt ze dat het internationale beeld soms vertroebeld is. “Sommige Europese media suggereren dat de protesten pro-Russisch zijn, maar dat is desinformatie. We vechten tegen een autoritair en corrupt systeem – niet voor geopolitieke allianties.”
Dit artikel werd gepubliceerd door MO* op 16/04/2025.
