(MO*) Vakantie is een basisrecht. Het haalt je uit de dagelijkse sleur en geeft je de kans jezelf te herbronnen. Voor de één op zeven Belgen die onder de armoedegrens leven, is vakantie geen vanzelfsprekenheid. Met de hulp van Steunpunt Vakantieparticipatie kunnen zij elk jaar er toch even uit.
Het is zomer. De zon schijnt. Uw kinderen vertrekken maandag op kamp. Eenmaal ze terug zijn, kunnen ze een dagje rusten. Daarna trekt het hele gezin naar het zuiden van Frankrijk voor wat welverdiende rust. De boog kan niet altijd gespannen staan. Een herkenbaar scenario? Elk jaar op vakantie gaan, is een vaste waarde voor vele Belgen. Toch is voor vele kansarme gezinnen een vakantie buitenshuis geen mogelijkheid. Ze zitten echter niet zonder opties. Armenorganisaties, jeugdbewegingen en de middenstand bieden betaalbare vakanties aan deze kwetsbare groep.
Armoede in België
Eén op zeven Belgen leeft onder de armoededrempel. Het zwaarst getroffen zijn kinderen en de 65+’ers. Maar liefst één op vijf kinderen groeit op in een kansarm gezin. Een vakantie zit er voor deze mensen vaak niet in. Volgens cijfers van de European Union Statistics on Income and Living Conditions (EU-SILC) zou één op vijf Belgen zich geen week vakantie buitenshuis kunnen veroorloven. Toch wordt vakantie erkend als een fundamenteel mensenrecht.
Dit is weinig verwonderlijk: op vakantie gaan is even ontsnappen aan de stress van het dagelijkse leven. Iedereen lijdt in zekere mate onder stress. Stress maakt je meer kwetsbaar voor ziektes en leidt tot een verhoogde kans op ongevallen. Je slaapt slechter, verteert je voedsel minder snel en zelfs het genetisch materiaal in je cellen kan door stress veranderd worden. Stress zorgt voor prikkelbaarheid, depressie en angstigheid. Je geheugen wordt slechter en je neemt minder goede beslissingen.
‘Ik zie de zomer niet graag dichterbij komen,’ zegt Els, een alleenstaande moeder van drie, ‘Niet alleen omdat de kinderen dan full-time thuis zijn om het kot op stelten te zetten, maar vooral omdat ik ze constant moet teleurstellen. Na een week zijn ze uitgekeken op de plaatselijke zwemvijver. En dan beginnen ze te zeuren. Ik ken ondertussen al honderd verschillende manieren om nee te zeggen. Maar blij word ik er natuurlijk niet van.’
Het helende effect van vakantie
‘Uit onderzoek blijkt dat vakantie zeer belangrijk is voor mensen die onder de armoedegrens leven. Vakantie heeft heel wat positieve effecten, zeker voor mensen die in armoede leven,’ zegt Marianne Schapmans, coördinator van het Steunpunt Vakantieparticipatie, ‘Armoede brengt heel wat stress en onzekerheid met zich mee. Een vakantie geeft de mensen de kans hun batterij opnieuw op te laden en hun veerkracht op te bouwen. Het is ook goed voor de gezondheid. Je bevindt je kort even in een andere omgeving, je zintuigen worden compleet anders geprikkeld, je sociale relaties worden versterkt. Gezinnen vinden elkaar terug in een nieuwe context. Ze leren op een andere manier met elkaar omgaan. Mensen kunnen ook nieuwe vaardigheden leren. We horen van vakantiegangers dat hun zelfvertrouwen verhoogt – ze zeggen dat ze de eerste keer in hun leven de trein hebben genomen, hun grenzen hebben verlegd, drempels hebben overwonnen. Deze ervaringen nemen ze dan mee voor andere momenten.’
Maar op vakantie gaan is ook zeer duur. De prijs van de verblijfplaats vormt slechts een deel van de volledig kost – het vervoer slokt vaak een groot deel van het budget op. Hierbij komt een ijsje eten op het strand, een maaltijd in een restaurant, plaatselijke activiteiten, … Het zijn deze dingen die een vakantie een vakantie maken. Hierboven komen nog eens een reeks zorgen. Wie zorgt voor de huisdieren terwijl ik weg ben? Hoe raak ik terplekke? Kan ik me dit wel permitteren? Wat zullen de mensen zeggen als ik ondanks mijn budget op reis ga. Dit alles zorgt ervoor dat één op vijf Belgen niet op reis gaat, met alle gevolgen van dien.
Sociaal toerisme
Sociaal toerisme is niks nieuws. De arbeidersbeweging begon al meer dan een eeuw geleden te vechten voor betaalde vakantiedagen. Toen dit ingevoerd werd in 1936, kwam het sociaal middenveld met hun eigen vakantiehuizen op de markt. Deze organisaties maakten het voor de arbeiders mogelijk op reis te gaan. Maar tijdens de jaren ’90 was er nog steeds een grote groep mensen die niet in staat was op vakantie te gaan. In 2003 kwam de Vlaamse overheid met het decreet Toerisme voor Allen op de proppen. Hiermee wil Vlaanderen het gemakkelijker maken voor mensen die leven onder de armoedegrens, gepensioneerden, mensen met een beperking en andere kwetsbare groepen om op vakantie te gaan.
Het officiële orgaan die dit moet faciliteren is Steunpunt Vakantieparticipatie. Het Steunpunt werkt samen met meer dan 500 toeristische partners en 1.200 lidorganisaties (OCMW’s, CAW’s, Welzijnsschakels, armenorganisaties, …), om vakanties betaalbaar te maken voor iedereen. In 2012 bereikte het 104.931 vakantiegangers. Mensen die onder de Europese armoedegrens leven en mensen met een OMNIO statuut kunnen beroep doen op het Steunpunt, dat zichzelf eerder ziet als een samenwerkingsplatform dan als een steunpunt. De armoedegrens verschilt naar gelang de gezinssituatie van elke persoon. Een alleenstaande kan gebruik maken van het sociaal tarief, indien deze persoon minder dan 1.000 euro per maand verdient. Voor een koppel met twee kinderen jonger dan veertien jaar is dit 2.100 euro.
Bereik
Maar terwijl vijftien procent van de Belgen onder de armoedegrens leeft, kan twintig procent zich geen week vakantie buitenshuis veroorloven. Kan de vijf procent die boven de armoedegrens leeft, maar zich toch geen reis kan veroorloven beroep doen op het Steunpunt? ‘We bereiken deze mensen niet rechtstreeks. Bij de mensen die rechtstreeks bij ons terechtkomen, kunnen we enkel kijken naar het inkomen,’ zegt Schapmans, ‘De verschillende hulporganisaties voor mensen die in armoede leven zijn degene die de situatie van deze vijf procent kunnen inschatten. De oplossing komt dan vaak uit verschillende hoeken. De toeristische sector zegt vaak dat ze een korting kunnen aanbieden, maar we zien in meer dan de helft van de gevallen dat er nog een derde betaler is – een OCMW, één van de hulporganisaties – omdat het anders nog te duur is. Wat wij doen voor deze mensen, is het platform aanbieden waarbij het allemaal samenkomt.’
De vijftien procent van de Belgen die het Steunpunt direct bereikt, lijkt te groeien. De 104.931 geholpen vakantiegangers die in 2012 werden opgetekend, waren bijna een verdubbeling van het aantal vakantiegangers in 2007 – toen werden 50.980 vakantiegangers geholpen. Deze verdubbeling is een bitterzoet gegeven. Het getuigt enerzijds van een groei in bereik van de organisatie. Het aantal toeristische partners en lidorganisaties is sterk gegroeid, waardoor er een grotere toestroom van potentiële vakantiegangers is. Anderzijds getuigt de groei ook van een stijging in het hulpbehoevenden.
Indien u niet onder de armoedegrens leeft, is de kans groot dat het Steunpunt Vakantieparticipatie u onbekend was. ‘De vakantiebrochure die wij maken (een soort Vlaanderen Vakantieland met kortingen), wordt verspreid in een gesloten circuit door onze 1.200 lidorganisaties. Dit is op vraag van de toeristische sector, zodat niet elk jeugdhuis of elke vereniging gaat onderhandelen met dit tarief. Ze bieden een deftige korting aan, maar willen dat dit enkel terechtkomt bij de mensen die dit nodig hebben,’ aldus Schapmans, ‘Je zal de brochure dus niet in een bibliotheek vinden. Er zijn nu ook een aantal Rap-op-Stap kantoren – een soort sociaal reisbureau. Zij proberen de drempels te verlagen. Maar onze werking wordt dus niet algemeen gepromoot.’
Een unieke aanpak
Het Steunpunt biedt een divers spectrum aan reizen en uitstapjes aan. De reizen moeten tegemoetkomen aan de noden en de mogelijkheden van de reizigers. Veel mensen die in contact komen met het Steunpunt hebben zelf weinig ervaring met reizen. Zij beginnen meestal eerst met een daguitstap in groep om ervaring op te bouwen. Eenmaal ze hier ervaring mee hebben, schakelen ze over naar georganiseerde gezinsreizen, om uiteindelijk zelf hun vakantie te organiseren in één van de vakantieverblijven aangeboden door het Steunpunt.
Het Steunpunt zou deze diensten niet kunnen aanbieden zonder de hulp van de toeristische organisaties. Deze organisaties bieden de kortingen niet enkel aan uit sociale verantwoordelijkheid, maar halen er ook voordelen uit. ‘Bedrijven willen meewerken aan een duurzame samenleving als ze daar ook zakelijk voordeel uit kunnen halen,’ stelt professor Céline Louche van de Vlerick Management School, ‘Het is een manier om als bedrijf je hart te laten zien, meer consumenten te bereiken, nieuwe opportuniteiten te ontdekken en aan een positief imago te werken.’ Het werkt ook als een indirect vorm van promotie. Er zijn heel wat bedrijven die vertellen dat reisbegeleiders in hun vrije tijd aan de volle tarief terugkomen.
Steunpunt Vakantieparticipatie is een unicum in de wereld. Hoewel sociaal toerisme geen puur Belgisch fenomeen is, heeft geen enkel ander land een organisatie met een gelijkaardige werking als het Steunpunt. Het succes van het Steunpunt wordt wel opgemerkt in het buitenland. ‘We werken wel samen met organisaties in het buitenland. We hebben al verschillende bezoekers gehad uit onder andere Engeland die een gelijkaardig project willen beginnen. Zij zijn echter nog in een startende fase.’
Voor meer informatie over vakantieparticipatie, kan u terecht op www.vakantieparticipatie.be.
© 2013 - MO* - Willem Roels
