Uit recent onderzoek van het Europees Parlement blijkt dat in ons land bijna geen verschil in uurloon tussen mannen en vrouwen bestaat. Dat is een bemoedigende stap richting gelijk loon voor gelijk werk. Toch blijven vrouwen ondervertegenwoordigd in hogere functies, omdat ze te maken krijgen met discriminatie en ze vaak de zorg voor familieleden opnemen.
De loonkloof in België is de vijfde laagste in Europa. “In de uurlonen is dit minder dan vijf procent, en voor jongeren bijna nul procent”, zegt Sem Vandekerckhove, senior onderzoeker aan het Hoger Instituut voor de Arbeid (HIVA) in Leuven: “Alleen Luxemburg, Roemenië, Slovenië en Italië scoren beter.”
Vrouwen op de Europese arbeidsmarkt verdienden gemiddeld 12,7 procent minder dan mannen in 2021. Dat blijkt uit een berekening van Eurostat, dat keek naar bedrijven met meer dan tien werknemers. Hoewel het principe van gelijk loon voor gelijk werk geïntroduceerd werd in 1975, blijft de loonkloof — dat is het verschil tussen mannen en vrouwen in gemiddeld bruto uurloon voor hetzelfde werk — in veel landen nog steeds in de praktijk bestaan.
Sem Vandekerckhove: “De zorg voor kinderen, mantelzorg en vooral de effectieve beroepskeuze zijn de voornaamste oorzaken van de loonkloof. Maar het verschilt ook hard naargelang de sector waarin je werkt: vrouwen in de bouwsector doen vaker administratieve jobs, waardoor ze daar vaak meer verdienen dan mannen.”
Bedrijfswagens en pensioenen
Hoewel de statistieken duidelijk aantonen dat jonge werknemers geen last meer hebben van een loonkloof, denken jongeren daar toch anders over. “Vrouwen kunnen geen mannenjobs doen en mannen geen vrouwenjobs, dat is gewoon onmogelijk in de praktijk”, vertellen leerlingen van de secundaire school Panorama in Antwerpen.
“Het probleem ligt bij de extralegale voordelen, zoals bedrijfswagens en pensioenen”, licht Vandekerckhove toe. “Op het vlak van bedrijfswagens is er bijvoorbeeld nog steeds een grote ongelijkheid, al valt dat moeilijk te meten. Hetzelfde geldt voor ongelijkheden in pensioeninkomsten. De geplande pensioenhervormingen van de Arizona-regering kunnen dit zelfs nog versterken.”
Ook mag je discriminatie niet reduceren tot enkel het loon. Vandekerckhove: “Discriminatie bij aanwerving, ongepast gedrag, effecten van kinderlast, vrouwelijke gezondheid en menopauze zijn ook punten waar het genderperspectief van belang is. Het laat zien dat er nog veel te doen is om echte gelijkheid te bereiken, maar toch lijkt de toekomst hoopvol.”
“Jongeren hebben een aantal troeven die verdwenen zijn bij mensen boven de vijftig jaar. Dat komt door een verschuiving in het soort werk dat de arbeidsmarkt aanbiedt” – Sem Vandekerckhove (onderzoeker, HIVA Leuven)
Wat vandaag de ongelijkheid tussen man en vrouw is, kan misschien in de toekomst een intergenerationele ongelijkheid worden. Vandekerckhove: “Jongeren hebben een aantal troeven die verdwenen zijn bij mensen boven de vijftig jaar. Dat komt door een verschuiving in het soort werk dat de arbeidsmarkt aanbiedt: vroeger werkten velen in fabrieken, nu zijn er meer jobs waarvoor online vaardigheden vereist zijn. Jongeren spenderen gemiddeld meer tijd online dan ouderen en hebben daardoor, voor die jobs, een stapje voor op de oudere generatie.”
Collectieve loonakkoorden
Na de tweede wereldoorlog nam de productiviteit in West-Europa snel toe en konden mannen veel verdienen, terwijl de vrouw het huishouden deed. Het was dus een soort keuze van het gezin, maar gestuurd door een paternalistische cultuur.
Vandekerckhove: “Door de uitvinding van de pil en elektronische toestellen werden gezinsplanning en huishoudelijk werk makkelijker. Samen met een vertraging van de economische groei, de tweede golf van het feminisme, de secularisering en de democratisering van het onderwijs zorgde dit voor meer vrouwen op de arbeidsmarkt. Dit was echter vooral als secundair inkomen voor het gezin, waardoor de loonkloof aanzienlijk was. Bovendien was er ook vlakaf discriminatie, met een verschillend loon voor mannen en vrouwen.”
Vanaf midden jaren 70 kwam gelijkheid op de politieke agenda in Europa. Tegelijkertijd bouwde ons land een sterk systeem van sociaal overleg uit. Vandekerckhove: “In plaats van individuele onderhandelingen, waarbij vrouwen zwakker stonden omdat ze dicht bij huis werk zochten om voor het gezin te zorgen, werden loonakkoorden collectief die daardoor discriminatie uitsloten. Zo bleef enkel verticale (functieniveau) en horizontale (sector) segregatie over als verklaring van de loonkloof.”
“Wat loon betreft zitten vrouwen in Europa bijna op gelijke hoogte met de mannen” – Sem Vandekerckhove (onderzoeker, HIVA Leuven)
Omdat vrouwen steeds langer studeren en typische mannelijke vaardigheden zoals kracht steeds minder belangrijk worden, verkleint de loonkloof gestaag verder. “Wat loon betreft zitten vrouwen bijna op gelijke hoogte met de mannen”, zegt Vanderkeckhove.
Grensoverschrijdend gedrag
Vroeger staakten mensen in de fabriek om hun onvrede over hun loon kenbaar te maken. “Tegenwoordig is het voor vrouwen in de zorgsector vaak moeilijk om hun werk neer te leggen, omdat ze paraat moeten staan voor hun patiënten. Desondanks hebben mensen nieuwe manieren gevonden om voor hun rechten op te komen”, aldus Vandekerckhove.
“Vroeger lieten vrouwen vaak over zich heen lopen, maar tegenwoordig komen ze meer voor zichzelf op” – Sem Vandekerckhove (onderzoeker, HIVA Leuven)
Een goed voorbeeld hiervan is de #MeToo-beweging, waarbij vrouwen op een andere manier hun rechten en veiligheid opeisen. Vandekerckhove: “Hoewel het lijkt alsof grensoverschrijdend gedrag naar vrouwen toe de laatste jaren is toegenomen, is dat niet per se het geval. Het verschil is dat er nu veel meer over dit onderwerp wordt gesproken en dat vrouwen eerder geneigd zijn om dit gedrag te melden. Vroeger lieten vrouwen vaak over zich heen lopen, maar tegenwoordig komen meer vrouwen voor zichzelf op wanneer ze geconfronteerd worden met dergelijke mistoestanden.”
