De heftige reacties op het nieuws dat de VRT opnieuw enkele afleveringen van F.C. De Kampioenen heeft geschrapt, toont dat de reeks nog altijd razend populair is bij jong en oud. Hoe is het zover kunnen komen? En is het succes toeval of berekend?
De beslissing van de VRT zorgde voor veel ophef in Vlaanderen. Al meer dan 40.000 mensen hebben een online petitie getekend om de geschrapte afleveringen terug op antenne te brengen en ook de acteurs kwamen in opstand met een open brief om duiding te vragen bij ‘hun afleveringen’.
Nochtans vindt hoogleraar communicatiewetenchappen Alexander Dhoest (UAntwerpen) het een “logische beslissing”. Volgens hem werd er te veel “heisa” gemaakt en is nu het omgekeerde bereikt. “Door er zo sterk op in te zoomen versterken de mainstream media de populistische kritiek op het vermeende gevaar van 'woke’ en ‘cancel culture’. De tijden veranderen, sommige afleveringen zijn echt niet meer van deze tijd. Hadden ze die afleveringen in stilte van het net gehaald, had daar wellicht geen haan naar gekraaid, maar door alle aandacht werd de hele operatie enorm opgeblazen.”
Dhoest ziet de reeks ook gewoon als een kind van zijn tijd, dat moeilijk te vertalen valt naar hoe we vandaag naar tv-producties kijken. “Als F.C. De Kampioenen vandaag op deze manier zou gemaakt worden, zou er natuurlijk veel meer kritiek zijn. Maar vergeet niet dat de afleveringen die ze uitzenden soms dertig jaar oud zijn. Het kijkerspubliek is daar überhaupt ook veel minder mee bezig. Dat kan misschien nog veranderen in de toekomst, maar daar heb ik toch nog niet veel van gemerkt.”
Terechte kritiek of niet, vriend en vijand zijn het er in ieder geval over eens: F.C. De Kampioenen is al decennia enorm populair in Vlaanderen. Ondertussen is er echter een einde gekomen aan dat verhaal. “Tournée Générale, mijn gedacht!” Met die woorden in de allerlaatste aflevering maakte Marijn Devalck als Balthazar Boma in 2011 al een einde aan 21 jaar F.C. De Kampioenen. Toch gingen ze nog negen jaar verder met vier films en een kerstspecial.
Met de dood van acteur Johny Voners, die van bij het begin Xavier Waterslaeghers speelde in de reeks, kwam er in 2020 dan toch een definitief einde aan de populaire sitcom. Maar VRT blijft de herhalingen uitzenden. Hoe zijn de avonturen van de slechtste voetbalploeg van het land kunnen uitdraaien tot dertig jaar Vlaams kijkplezier?
Perfecte timing
Om te beginnen zag het televisielandschap in 1990, toen de serie voor het eerst werd uitgezonden, er helemaal anders uit dan vandaag: de grote commerciële zenders die we vandaag kennen – VTM (en al zijn dochterzenders), Play4, Play5 – bestonden nog niet. Vandaag zijn ze, samen met de streamingplatforms, niet meer weg te denken uit ons medialandschap.
Bovendien was de timing van de ontwikkeling, productie en lancering van F.C. De Kampioenen niet toevallig. Toen in 1989 VTM werd opgericht, was dat onder meer een antwoord op de jarenlange alleenheerschappij van de openbare omroep, de toenmalige BRT. De komst van VTM betekende een grote verandering voor de BRT: de omroep zag zijn marktaandeel zakken van 57 procent in 1988 naar 32 procent in 1989. In 1995 kwam het zelfs tot een absoluut dieptepunt met slechts 22 procent marktaandeel voor de openbare omroep.
“Tien of vijftien jaar later had de serie niet hetzelfde succes gekend” – Bart Cooreman (co-scenarist F.C. De Kampioenen)
Toen de BRT dus in 1990 F.C. De Kampioenen lanceerde, was dat niet zonder enige agenda. “Het was de perfecte timing”, zegt co-scenarist van de reeks Bart Cooreman. “Tien of vijftien jaar later had de serie niet hetzelfde succes gekend. VTM was toen de enige concurrent van de BRT en F.C. De Kampioenen was een reactie op de komst van de commerciële zender. De openbare omroep wilde ook een populair programma maken waarmee het een breed publiek kon bereiken. En dat lukte. Dat is natuurlijk altijd goed voor de basis. Want hoe groter die basis, hoe groter de kans op succes.”
Timing en de juiste omgeving zijn ook volgens Glenn Van den Bossche, ‘superfan’ en grafisch ontwerper van de F.C. De Kampioenen-merchandise, de twee belangrijkste factoren in de succesformule van de reeks. “De reeks kwam op het juiste moment, gemaakt door en met de juiste mensen.”
Herkenbaarheid
“Er zijn verschillende theorieën die de succesformule van F.C. De Kampioenen verklaren”, zegt Van den Bossche. “Het is een oervlaams verhaal in een oervlaams decor, en iedereen herkent zich wel in één van de personages. Mannen die onder de sloef liggen: vrouwen zagen dat toen blijkbaar graag. Er speelden ook sterke acteurs in mee zoals Jacques Vermeire. Hij was op dat moment echt een ster in Vlaanderen en razend populair. En het eenvoudige verhaal nodigt natuurlijk ook uit. In feite is de plot niet meer dan het verhaal van de bananenschil: je weet van bij het begin al wat er gaat gebeuren, maar je blijft kijken omdat het goede comedy is. Het is verstand op nul en een halfuurtje genieten.”
Ook onderzoeker Alexander Dhoest (Uantwerpen) zegt dat F.C. De Kampioenen het vooral moet hebben van de herkenbaarheid. “F.C. De Kampioenen is een sitcom. Typisch daarvoor is een vaste groep personages, die weinig veranderen. De kijkers kennen hen na een tijd heel goed, ze kunnen de typetjes inschatten en weten wie wat zal doen.”
Volgens Dhoest zorgt de herkenbaarheid bij de personages niet alleen voor succes, maar ook het feit dat de verhaallijn altijd rond een misverstand of complot draait. “Je zou denken dat mensen die voorspelbaarheid beu worden na een tijdje, maar blijkbaar is dat niet het geval.”
“Je zou denken dat mensen die voorspelbaarheid beu worden, maar blijkbaar niet” – Alexander Dhoest (Communicatiewetenschapper, UAntwerpen)
Volgens Bart Cooreman zijn De Kampioenen de afgelopen decennia een vaste waarde geworden bij de Vlaamse kijker en is ook dat mede verantwoordelijk voor het succes van de reeks. “De Kampioenen zijn dertig jaar onafgebroken bij ons geweest, vooral dankzij de herhalingen die twintig zomers lang werden uitgezonden. En nu is ook de nieuwe generatie beginnen te kijken. Fans van het eerste uur hebben hun kinderen kennis laten maken met De Kampioenen. Zo blijft het succes gegarandeerd.”
Die vaste waarde kreeg echter wel vaker te maken met de alsmaar groter wordende stereotypering van de personages, een doorn in het oog van velen. Co-scenarist Bart Cooreman ontkent dat niet. “De eigenschappen van de personages zijn serieus vergroot. Maar episodes zoals het huwelijk en de zwangerschap van Bieke maakten het dan toch weer wat menselijker.”
Ook Dhoest ziet de wereld van De Kampioenen voornamelijk als een fantasiewereld. “Je kunt het nog het best vergelijken met een poppenkast, daar heb je ook heel duidelijk afgelijnde en overdreven typetjes. Ook dat is een bepaalde comedystijl.”
Vervaldatum
Eind 2021 maakte de VRT bekend dat ze nu echt wel de bladzijde wil omslaan en aan een opvolger werkt. Maar dat zal niet evident zijn. “Comedy is een van de moeilijkste genres om te maken voor tv”, zegt Dhoest. “Het bewijs is er: anders was er al zeker een opvolger voor De Kampioenen gekomen. De pogingen die ondernomen zijn in het verleden, hebben geen succes gekend. Veel tv-makers zouden maar al te graag zo’n succes willen evenaren.”
Een nieuwe serie met jongere acteurs, een zogenaamde F.C. De Kampioenen 2.0, ziet ook Bart Cooreman niet echt voor de toekomst. “Het zal gewoonweg niet hetzelfde zijn. De verbondenheid tussen de personages en de acteurs is te groot. Toen de film De Collega’s 2.0. in 2018 uitkwam, wist iedereen ook dat hij gedoemd was om te mislukken. Jongere kijkers hadden geen connectie met de personages van de originele serie (uitgezonden op VRT eind jaren 70, red.): ze kenden hen niet en de makers konden dus ook niet rekenen op de herkenbaarheid die zo belangrijk is in dit soort comedy. Anderzijds wilden de fans van toen vooral de oude acteurs aan het werk zien en waren ze niet geïnteresseerd in een nieuwe cast.”
“Het is niet evident om een komische serie te maken die aanslaat bij een groot publiek”, besluit Dhoest. “Er bestaat geen magisch recept voor. Je kan alle ingrediënten van De Kampioenen kopiëren en toch eindigen met een product dat niemand wil zien. Ik begrijp dus waarom ze het blijven heruitzenden: de VRT weet dat het ermee blijft scoren en speelt daarmee op zeker.”
Dit artikel werd gepubliceerd door NXTPOP op 08/08/2022.
