Om de twee jaar nodigt Europalia een gastland uit om in en rond Brussel zijn cultuur en kunst tentoon te spreiden, dit jaar is het de beurt aan Indonesië. Er worden tal van activiteiten georganiseerd, één daarvan vond plaats in Gent. Hoe ziet Indonesië er vandaag uit? Een verslag van een gesprek tussen David Van Reybrouck, Ayu Utami en Gie Goris.
Via Europalia is Indonesië wat meer onder onze aandacht gekomen. Velen denken spontaan aan de witte stranden van Bali, al maakt David Van Reybrouck snel duidelijk dat wanneer je het gigantische land bovenop de Verenigde Staten legt het er langs beide kanten uitsteekt.
Het kunstfestival Europalia brengt dus een stukje Indonesië naar Brussel en Ayu Utami naar Gent. Zij ging in gesprek met David Van Reybrouck, gemodereerd door Gie Goris.
Taboes doorbreken
“Het is via de kunst dat over historische taboes gesproken kan worden”, zo getuigt Ayu Utami. Zelf dook ze in de laatste dagen van het militair regime van Soeharto onder om haar onderzoeksjournalisitek voort te kunnen zetten en haar boek Samans missie uit te kunnen brengen, het begin van internationale erkenning.
Volgens Utami is de geschiedenis geen zwart-witverhaal. “Ze moet geaccepteerd en gezien worden in haar complexiteit”, klinkt het. Het belangrijkste debat vandaag in Indonesië is dan ook dat tussen moderniteit en traditionaliteit.
Een mooi voorbeeld: rijst wordt volgens de traditie in Indonesië in bananenbladeren gekookt, vandaag doen heel wat mensen dit in een plastiek zakje. Of hoe moderniteit en haar consumentisme de traditionaliteit aantast. De Ciliwung rivier in Jakarta ligt ondertussen vol met plastiek.
“De geschiedenis is geen zwart-witverhaal, ze moet geaccepteerd worden in haar complexiteit"
Utami wil geen pleidooi houden voor de pure traditionaliteit tegenover moderniteit. “Maar te weinig mensen in Indonesië beseffen vandaag dat door de moderniteit afkomstig uit het Westen blind te aanvaarden heel wat eigen traditionaliteit verdwijnt. En dat het ook nieuwe spanningen creëert.”
Vaag afgelijnde begrippen
In het traditionele Indonesië met zijn traditioneel onderwijs waren de dingen vaak heel duidelijk. Er zijn mannen en er zijn vrouwen, er zijn moslims en er zijn christenen. “De identiteit die uitgaat van die begrippen brachten structuur en een hoge tolerantie tegenover elkaar, keuzevrijheid van godsdienst zit dan ook verankerd in de grondwet. Maar vanuit de clash tussen opkomende moderniteit en gevestigde traditionaliteit werden deze begrippen in vraag gesteld”, aldus Utami.
“Traditionaliteit is niet altijd beter dan moderniteit, maar modernisme heeft ook zijn nadelen, het zorgt voor een verlies aan traditionaliteit"
“Er kwam een heel spectrum aan vaag afgelijnde begrippen. Niet gewoon man of vrouw met een ideaalbeeld, maar plots ook transgender, homo of ongetrouwde. Niet gewoon monotheïsme, maar plots ook ongelovige of atheïst.”
Begrippen die wij nu wel gewoon zijn en zelf hebben ontwikkeld, maar waarvan niet verwacht mag worden dat deze zonder debat overgenomen worden buiten het Westen. Het is dit debat dat gevoerd moet worden en waar Utami dan ook voor pleit. “Traditionaliteit is niet altijd beter, maar modernisme heeft ook zijn nadelen en zorgt voor een verlies aan traditionaliteit zonder dat men het beseft”, zegt ze.
“Op het vlak van religie uit zich dit doordat geloof plots sociale klasse moet weergeven, je ziet hoofddoeken van Louis Vuitton opduiken”, vervolgt Utami. “Er heerst ook een consumentisme zonder ecologisme, waardoor de stranden, straten en beken vol afval liggen. Op vlak van seksualiteit zorgt het ervoor dat mensen die buiten het normale man-vrouw-beeld vallen ook buiten de samenleving vallen. Er komt fragmentatie en dit creëert spanningen, men verliest het vermogen om inclusief te denken, men zoekt naar exclusie tussen wij en zij, echte gedeelde identiteit is aan het vervagen.”
“Geloof moet plots sociale klasse weergeven, je ziet hoofddoeken van Louis Vuitton opduiken"
Symbool Jokowi
Van Reybrouck concludeert dat het Indonesië van vandaag hem doet denken aan de jaren 50 in de Verenigde Staten, een doorgedreven consumptiemaatschappij gecombineerd met nationalisme en anticommunistische gevoelens.
“Feit is dat in de toekomst Indonesië een steeds belangrijkere economische speler zal worden en met een jonge bevolking van 260 miljoen inwoners een gigantisch potentieel heeft.”
Gie Goris sloot af met de vraag aan Utami wie we zouden moeten ontmoeten als we naar Indonesië gaan. Haar antwoord: “Het is praktisch onmogelijk, maar als je toch de kans krijgt: Jokowi, de huidige president.”
