#backtoschool, maar mag ik mezelf zijn?

Het was een zonnige dag in Mechelen, twee dagen voor het einde van de zomervakantie. Op een voetbalplein droegen tweeëntwintig jonge mannen hun passie voor het voetbal uit.

Bezweet, vol adrenaline en met 2-1 op het scorebord leek het een spannend einde te worden in de match van Racing Mechelen tegen Olympic Deurne.

Maar toen ging mijn rechterbeen - na een luchtduel - in de afdaling iets te snel voor de rest van mijn lichaam. Ik viel en bleef liggen, met bezorgde ploeggenoten om mij heen.

Scans in het ziekenhuis maakten duidelijk dat mijn ligamenten net niet gescheurd waren. Het resultaat: drie weken op krukken en een maand geen voetbal! Twee later zou de school weer van start gaan. En ik zou mijn allerlaatste jaar van de middelbare school aanvatten.

Normaal gezien duurde de wandeling van thuis naar school maximum tien minuten. Op mijn krukken deed ik er een halfuur over. Eenmaal op school kreeg ik van sommigen een glimlach, van anderen een “oei, maar ook een ”zorg dat je morgen niet te laat bent!”. Dat laatste kwam van mevrouw De Vos. Typisch iets voor haar om te zeggen, dacht ik: streng, lief en toch rechtvaardig. En zo werd mijn laatste 1 september toch mijn meest memorabele. Het jaar dat er op volgde was onvergetelijk.

“Esthetisch niet verantwoord”

Voor de dertienjarige Zuid-Afrikaanse Zulaikha was de eerste schooldag minder gemakkelijk. Naar school gaan is voor haar iedere dag een strijd. De reden? Haar kapsel. Dat lijkt banaal voor ons, maar in Zuid-Afrika is je natuurlijke kroeshaar laten groeien blijkbaar een groot probleem. De hele zomer had Zulaikha haar haar met veel moeite en liefde verzorgd. Maar dat was buiten de strenge regels van de Pretoria High School gerekend. Zulaikhas kapsel werd hier niet toegelaten. Haar kroeshaar zou andere leerlingen verhinderen te studeren, het zou niet netjes zijn en vooral: het was esthetisch niet verantwoord. Maar Zulaikha en haar vrienden legden zich niet zomaar neer bij de onderdrukkende en racistische regels die gelden voor donkere Afrikaanse leerlingen. Regels die rechtstreeks gebaseerd zijn op Eurocentrische normen van schoonheid en geen rekening houden met de lokale realiteit. Maar de leerlingen van de Pretoria High School houden hun mond niet meer. Ook op Twitter trokken ze ten strijde: #StopRacismAtPretoriaGirlsHigh Tweets

Tweets over #StopRacismAtPretoriaGirlsHigh

Sinds de vrijlating van Nelson Mandela – die het einde van het Apartheidsregime in Zuid-Afrika inluidde is het land zogenaamd een regenboognatie, met plaats voor iedereen, ongeacht zijn of haar afkomst of huidskleur. Dat is het imago dat de regering graag van zichzelf ophangt naar de buitenwereld toe. De realiteit is dat met het opdoeken van het Apartheidsysteem het dagelijkse racisme tegenover zwarte Zuid-Afrikanen werd aangepakt. Het verhaal van Zulaikha illustreert op een pijnlijke manier hoe naar zwarte Zuid-Afrikanen wordt gekeken: als je haar en je moedertaal worden gedemoniseerd, hoe kun je dan verwachten dat mensen een positief zelfbeeld ontwikkelen?

Sluike, blonde haren zijn het summum

Ook in België is racisme dagelijkse kost: het idee dat alles wat wit is mooier en beter is,– of we dat nu willen of niet – dominant in ons bestaan. Racisme zie je in reclame, films, videoclips en (onderwijs)boeken. Dat weet ook ook Lies Verhoeven te vertellen. Samen met een stagiaire voerde ze een poppenexperiment uit in haar kleuterklasje in Brussel: 76 jaar na het originele onderzoek van Kenneth en Mamie Clark constateerden ze dat kinderen, ongeacht hun huidskleur, een witte huidskleur en blonde haren zien als het schoonheidsideaal. Ze associëren alles wat goed, slim en braaf is met witheid. Mensen met een donkere huidskleur krijgen daardoor sneller de stempel van slecht, dom, niet mooi en niet braaf. De verwijzingen en associaties zitten vaak in kleine, onschuldige en subtiele verwijzingen. Zoals een poster die correct gedrag in het zwembad illustreert met alleen gekleurde kinderen die stoute dingen doen. Maar het racisme kan ook onverholen zijn zoals in een Chinese reclamespot voor een wasmiddel, waar een donkere man de wasmachine wordt ingeduwd en er helemaal wit uit komt. De Zuid-Afrikaanse journaliste Lynsey Chutel omschrijft het als volgt: “Het is de bevestiging van een identiteit die de positieve ruimte in de fantasie van een samenleving inneemt. Hoe het Afrikaanse haar groeit, de zwaartekracht, politiek en stereotiepen tart, is mooi. Het heeft decennia geduurd, voor zwarten dat konden omarmen en het lijkt erop dat de rest van de wereld daar nog wat meer tijd voor nodig zal hebben.”

De strijd die de leerlingen in Zuid-Afrika voeren, is nieuw. Doorheen de eeuwen zijn Afrikanen en hun nakomelingen geconditioneerd geworden om te streven naar een Europese look. Sluike, blonde haren zijn het summum. Hoe minder kroeshaar, hoe beter. Dat zorgt ervoor dat donkere vrouwen en mannen vandaag nog steeds een complexe relatie met hun kroeshaar hebben. Ze moeten hun kroeshaar nog leren omarmen, maar bevinden zich in een maatschappelijke houdgreep.

Free Angela!

Toen filosofe, auteur en activiste Angela Davis veertig jaar geleden een afro droeg, werd dit door witte Amerikanen als een vorm van radicale uiting gezien. Waar hoorden we dat nog? Juist ja, #hoofddoekendebat: net zoals het dragen van een hoofddoek of burkini wordt geassocieerd met “niet-Westerse waarden”, werd de afro van Angela Davis geassocieerd met “on-Amerikaanse waarden”. Angela Davis werd ondanks het racisme en de discriminatie, een prominente stem binnen de burgerrechtenbeweging in de Verenigde Staten van de jaren zeventig en schopte het tot vicepresidentskandidate van de Amerikaanse communistische partij. Na de moord op rechter Harold Haley door Jonathan Johnson kwam ze – als vermoedelijke eigenaar van het moordwapen - op de FBI’s Most Wanted- lijst terecht. Dat zorgde voor een golf van protest onder de vlag van de Free Angela-beweging, opgericht door de studenten van de Universiteit van Californië, waar ze les gaf. De zaak veroorzaakte veel ophef in de Verenigde Staten en inspireerde ook bands als The Rolling Stones, Yoko Ono en John Lennon en Bob Dylan om er nummers over te schrijven. Uiteindelijk verklaarde een jury Davis onschuldig. Haar afro werd een krachtig symbool van verzet tegen discriminatie en racisme. Ook de Amerikaanse soullegende James Brown zorgde er met zijn slogan I’m black and I’m proud dat de afro een coolness- factor kreeg. Toen andere sterren als Muhammad Ali hun afro durfden te laten groeien, kwam het besef bij veel zwarte Amerikanen dat je je niet hoefde te schamen om een afro te hebben.

If your hair is nappy, white people ain’t happy

Maar anno 2016 blijkt dat zwarte mensen die hun haar natuurlijk laten groeien, nog steeds op veel kritiek en uitsluiting kunnen rekenen. Het probleem is niet beperkt tot Zuid-Afrika. Ook in België krijgen mensen met kroeshaar de raad om hun haren te ontkrullen, of te kiezen voor een meer ‘Europees’ kapsel om in aanmerking te komen voor een job. Zo vertelde Hélène C. Munganyende vertelde in De Morgen hoe ze als donkere vrouw niet voldeed aan het westerse schoonheidsideaal, toen ze als jobstudent in Brussel te horen kreeg dat haar gevlochten haren “te etnisch” waren.

Hebt u zich ooit afgevraagd waarom zoveel bekende donkere mensen op tv komen zonder hun natuurlijk haar? “If your hair is nappy, white people ain’t happy! If your hair is relaxed, white people are relaxed”, aldus de Amerikaanse comedian Paul Mooney. Het klopt dat extensions en andere vormen van ontkrullen minder werk en verzorging vragen. Al is het natuurlijk onzin dat kroeshaar niet mooi of netjes is. Bewijs hiervoor is dat steeds meer mensen hun kroeshaar met plezier showen! #Rockon.

Mogen we een wit schoonheidsideaal nog vanzelfsprekend vinden? Zijn we bereid om de witte dominantie in onze wereld te erkennen? En zijn we bereid duidelijk te maken dat wit zijn nièt synoniem staat voor schoonheid, intelligentie en rijkdom? Eens we dat kunnen zullen kinderen, waar ook ter wereld, zichzelf kunnen zijn op school. Free the fro.