De Kortrijkse Khalid Qnioun (28) heeft een missie. Via z’n organisatie Brotherhood Enterprise wil hij het recidivecijfer van ex-gedetineerden sterk doen dalen door hen naar een duurzame job te begeleiden. Momenteel doet hij dat via zijn foodtruck die deze zomer te vinden was op de ULB en VUB, de Gentse Feesten en in de Zomerfabriek in Antwerpen. Maar Brotherhood Enterprise is meer dan catering alleen. Volgens Qnioun is er namelijk grote nood aan initiatieven als Brotherhood Enterprise: “België kent geen enkele nazorgorganisatie die zich specifiek richt op ex-gedetineerden, dat is hallucinant.”
Ook voor de oprichting van Brotherhood Enterprise werkte u met gedetineerden. Hoe kwam u in de penitentiaire sector terecht?
“Ikzelf groeide op in een milieu waar meer dan eens normoverschrijdend gedrag plaatsvond en dat fascineerde me. Ik vroeg me dikwijls af waarom mensen zich zo gedroegen. Vanuit die interesse besloot ik de studie ‘public safety’ aan te vatten aan de Hogeschool Vives Kortrijk, tevens ook mijn thuisbasis. In teken van die studie trok ik op mijn 22e naar Zuid-Afrika waar ik een re-integratie project zou leiden met 250 gedetineerden. Wat ik toen nog niet wist, was dat ik te maken had met leden van The Numbers Gang, zware criminelen met een reputatie. Dat project verliep uiteindelijk wel vlot en wordt tot op de dag van vandaag onderhouden door de gedetineerden zelf. Het was ook in die periode dat ik besefte dat ik verder wou gaan in die sector.
"Tijdens mijn studies was ik al bezig met het idee van een nazorgorganisatie en daarom keerde ik na het behalen van mijn master terug naar Zuid-Afrika"
Brotherhood Enterpise ontstond officieel in 2017. Hoe zag uw organisatie het licht?
“Het idee van Brotherhood Enterprise broedde al lang, maar sinds 2017 bestaan we dus ook op papier. Na mijn bachelor begon ik een master in bestuursmanagement. Ik kom namelijk uit een familie van ondernemers en dat ondernemen zit ook in mijn bloed. Tijdens mijn studies was ik al bezig met het idee van een nazorgorganisatie en daarom keerde ik na het behalen van mijn master terug naar Zuid-Afrika. De bedoeling was op wereldreis te gaan en onderweg verschillende gevangenissen te bezoeken. Dat plan liep anders dan voorzien. Ik ving de aandacht van twee Amerikanen die me een job aanboden bij de grootste nazorgorganisatie van Amerika: het Center for Employment Opportunities (CEO). Ik zag dat de werkwijze van CEO succes oogstte: het recidivecijfer werd gereduceerd met 22%.”
“Door mijn werkervaring, zowel in Zuid-Afrika als in Amerika, maakte ik dus kennis met bepaalde methodieken. Sommige van die methodieken kwamen ook terug bij CEO, maar dan op grote schaal. Het verschil tussen de Amerikaanse en Belgische context qua misdrijven verschilt dan ook, want in Amerika heb je te maken met gangs en meer georganiseerde misdaad. Dat is in België eerder zeldzaam. Daarom besloot ik samen te gaan zitten met deskundigen en andere sociale organisaties, zoals de VDAB en Vokans vzw. Samen dachten we na over een geschikte aanpak voor België."
Ikzelf verdien geen cent aan dit project. Het mag voor sommigen gek klinken, maar ik heb het er voor over"
Brotherhood Enterprise bestaat een jaar en krijgt op dit moment nog geen subsidies. Hoe werkt Brotherhood Enterprise vandaag?
“Het idee van Brotherhood Enterprise bestaat al sinds 2014, maar sinds 2017 bestaan we officieel. We zijn inderdaad een jong project en moeten het nog zonder subsidies en fondsen stellen. Ikzelf verdien geen cent aan dit project. Het mag voor sommigen gek klinken, maar ik heb het er voor over. Ik geloof in de effectiviteit van onze werkwijze, alleen het beleid moet nog mee. Brotherhood Enterprise draait daarom vandaag als pilot-project. We werken met een beperkt aantal werknemers, maar ons doel is om tegen 2022 in alle grootsteden actief te zijn met onze werking.”
“Als ik mijn project voor ambtenaren en sociale actoren presenteer, schrikken ze zelf dat er tot op de dag van vandaag geen enkele aanpak bestaat voor ex-gedetineerden"
Hoe ziet Brotherhood Enterprise’s ideale werkwijze er dan concreet uit?
“Het begint met een intakegesprek, waarop een oriëntatieweek volgt. Tijdens die week wordt er een spoedcursus gegeven over verschillende onderwerpen: solliciteren, anger-management, rollenspelen en ga zo maar door. Na die oriëntatieweek volgt een werkperiode van zes maanden. De ex-gedetineerden werken drie à vier dagen per week, worden dagelijks beoordeeld en krijgen een marktconform loon. Tegelijk beschikken ze ook over loopbaanbegeleiding en psychosociale begeleiding.”
“De bedoeling is om hen gedurende die zes maanden job ready te verklaren. Bij sommige personen duurt dat inderdaad een half jaar, anderen zijn al na een paar maand klaar voor een vaste job buiten het kader van Brotherhood Enterprise. We blijven hen opvolgen tot twee jaar na hun tijd bij ons. Momenteel zijn we de de samenwerking aangegaan met Vokans vzw voor loopbaanbegeleiding en arbeidsbemiddeling, maar in de toekomst wordt Brotherhood Enterprise zelfvoorzienend. Vanzelfsprekend hebben we daar middelen voor nodig die vandaag helaas nog ontbreken.”
Op jullie site is te lezen dat 57,6% van de Belgische veroordeelden recidiveert binnen twee jaar en dat een gevangene de samenleving €127 per dag kost. Als maatschappij lijkt het daarom aantrekkelijk om zoveel mogelijk mensen uit de gevangenis te houden. Waarom zijn de Belgische cijfers dan zo hallucinant?
“België is een bureaucratisch land en het is heel ingewikkeld om innovatieve projecten te lanceren. In Nederland bijvoorbeeld staat men daar veel meer voor open. Ook in Amerika kan je zien dat alternatieve aanpakken wel omarmd worden en ook werken. Heel wat onderzoek bewijst ook dat tewerkstellingsmaatregelen in combinatie met sociale begeleiding de meest effectieve aanpak tot succesvolle re-integratie vormt. Wat vooral opvalt is dat er in België geen enkele nazorgorganisatie bestaat die zich specifiek richt op ex-gedetineerden, dat is hallucinant.”
“Let wel, het gaat niet over de begeleiding van gedetineerden binnen de gevangenismuren, maar puur over de nazorg, met andere woorden het voorkomen van het recidiveren. Er wordt in België meer ingezet op re-integratie tijdens de strafuitzitting dan erna, terwijl die laatste categorie van cruciaal belang is. Ik ben trouwens niet de enige die dit tekort opmerkte, alle andere sociale organisaties zijn hier ook van op de hoogte.”
“Als ik mijn project voor ambtenaren en sociale actoren presenteer, schrikken ze zelf dat er tot op de dag van vandaag geen enkele aanpak bestaat voor ex-gedetineerden. Brotherhood Enterprise is niet eens een start-up verhaal, we fungeren nog maar als pilot-project. Desondanks worden we overstelpt met brieven, mails en berichten van ex-gedetineerden en reclasseringsambtenaars die smeken om onze begeleiding. Vandaag hebben we daar helaas nog niet genoeg middelen voor, maar we zien dat de vraag enorm groot is.”
Waarom bestaan er dan geen begeleidingsprogramma’s voor ex-gedetineerden hier in België?
“Ten eerste zijn gedetineerden en ex-gedetineerden geen sexy onderwerp. Politici scoren er geen stemmen mee en daarmee ligt het publieke debat rond ex-gedetineerden stil. Alleen wanneer er incidenten plaatsvinden, zoals de schietpartij in Luik, leeft het debat heftig op (in mei schoot een gevangene op penitentiair verlof twee agentes en een voorbijganger dood, nvdr).”
“Na dat incident besloot minister voor justitie Koen Geens om geen verlengd penitentiair verlof (een gedetineerde met recht op penitentiair verlof wisselt een week in de gevangenis af met een week thuis, nvdr) toe te kennen en zo een groep mensen kansen tot re-integratie te ontnemen. Die beslissingen is nu definitief: er wordt geen verlengd penitentiair verlof meer toegekend.”
“Ten tweede wordt in België veel meer afgewacht dan in andere landen, zelfs in vergelijking met Nederland liggen ons recidivecijfers hoger. De situatie in de gevangenis is ook niet optimaal. Zo moeten gevangenen die een korte straf uitzitten (tot maximum drie jaar) geen reclasseringsplan krijgen. Dat wil zeggen dat moest onze organisatie groeien, we zo’n 30% tot 40% van de gevangenen moeilijker zullen bereiken, omdat zij geen verplichte begeleiding tot re-integratie moeten volgen.”
Wat is uw mening over het pilot-project met transitiehuizen dat er in 2019 komt?
“Ik sta er heel positief tegenover. De transitiehuizen (transitiehuizen zijn kleinschalige detentiehuizen waar gedetineerden het laatste deel van hun straf uitzitten om zo tot een meer succesvolle re-integratie te komen, nvdr) zijn een project van Hans Claus, de gevangenisdirecteur van Oudenaarde. Wij als organisatie staan positief tegenover organisaties die de nadruk leggen op nazorg, zolang het aanbod maar kwalitatief is.”
“Voor Brotherhood Enterprise zijn transitiehuizen extra interessant, omdat er mogelijkheden tot geïntegreerd samenwerken ontstaan. De bewoners van de transitiehuizen moeten letterlijk de transitie of overstap naar de maatschappij maken. Dat doen ze door middel van samenleven, werk zoeken en leren omgaan met administratie. Dat werkluik bieden wij aan, dus er zijn zeker en vast samenwerkingsmogelijkheden.”
"Onze foodtruck stond al op de VUB en ULB en in het weekend zullen we ook te vinden zijn op de markten op Flagey en in de refter van van KdG Campus Zuid in Antwerpen"
Deze zomer zorgden jullie voor catering op de Zomerfabriek, op de Gentse Feesten en op de VUB en ULB. Zijn klanten soms wantrouwig?
“Absoluut niet! Mensen houden blijkbaar van het idee van sociale ondernemingen. Zo hebben we een samenwerkingsakkoord bereikt met stad Brussel en gemeente Ixelles die ervoor zorgt dat we voor de universiteiten een standplaats kunnen krijgen. Onze foodtruck stond al op de VUB en ULB en in het weekend zullen we ook te vinden zijn op de markten op Flagey en in de refter van van KdG Campus Zuid in Antwerpen. De bedoeling is om op nog meer plaatsen aanwezig te zijn en ook om ons tewerkstellingsaanbod te verbreden. Zo willen we niet enkel focussen op horeca maar gaan we in de toekomst ook voor groenonderhoud, renovatieprojecten, industriële reiniging en ga zo maar door.”
“Op dit moment bieden foodtrucks een ideale werkomgeving om onze werknemers job-ready te maken. Ze staan samen in een busje en moéten wel samenwerken en dat recept blijkt te werken. Bovendien zijn mensen gewoon liefhebbers van onze keuken. Ons vlees is onbewerkt, we kruiden het zelf, we maken verse sauzen en alles is biologisch. Wanneer we dan vertellen dat we een re-integratie project zijn voor ex-gedetineerden zijn mensen vaak nóg enthousiaster. Ik durf dus te stellen dat er maatschappelijk draagvlak is voor projecten als Brotherhood Enterprise.”
Succesvolle re-integratie, wat is dat?
“Op basis van mijn levenservaring en verworven kennis kan ik zeggen dat succesvolle re-integratie een aanpak vraagt die voor 80% uit tewerkstelling en 20% uit sociale begeleiding bestaat. De pyramide van Maslow, die overigens veel kritiek ontving, stelt ook dat mensen nood hebben aan het bevredigen van levensbehoeften. Daarnaast wijzen de statistieken wat ex-gedetineerden betreft allemaal op hetzelfde: ex-gedetineerden hebben financiële zorgen.”
“Daarom zeggen wij: bied hen eerst tewerkstelling aan, zodat ze financieel sterk staan en voor een dak boven hun hoofd kunnen zorgen. Begeleid hen dan op sociaal vlak, zodat ook stress en psychische stoornissen aangepakt worden. Als laatste punt: benader hen niet als cijfer, maar als burger die een tweede kans verdient. Brotherhood biedt een therapeutische omgeving waar ex-gedetineerden als mens gezien worden. Ik kan je verzekeren: de Zuid-Afrikaanse gang-members kwamen op het eerste zicht heel intimiderend over. Desondanks zag ik hen niet als beesten, maar als mensen en vanuit die attitude verwierf ik meer openheid langs hun kant.”
“Ook aan mijn participanten wil ik het signaal geven dat ze bij ons terecht kunnen om hun fouten recht te zetten, hun verantwoordelijkheid op te nemen en zich te empoweren. Ik geloof in deze werkwijze en daarom draag ik dit project nog steeds vrijwillig en voltijds. Alleen door passie en vuur kunnen we dit realiseren.”
Dit artikel werd gepubliceerd door KifKif.be op 02/10/2018
