Afgelopen weekend herdacht Antwerpen ‘De Groote Oorlog’ met een eenmalige heraanleg van een pontonbrug over de Schelde, die duizenden bewoners 100 jaar geleden de kans gaven naar onze buurlanden te vluchten. Een groots prestigeproject van het Vredescentrum i.s.m. de Stad Antwerpen. Wij staken de Schelde over bij de eerste en de allerlaatste overtocht. Tussen hoop en vrees.
Op vrijdag 3 oktober liepen de Koning en de Koningin, samen met de 105-jarige José Heyrman, als eersten de pontonbrug over. Een brug die 100 jaar eerder de scheiding was tussen oorlog en vrede. Heyrman maakte de oversteek ook toen, al geeft ze aan dat de brug toen minder stabiel was.
“Antwerpen is finished”
Op 28 augustus 1914 ruilde de regering en het Koningshuis Brussel in voor Antwerpen. Brussel was gevallen en Antwerpen werd zo de belangrijkste stad. Op 2 september werd de Koekenstad gebombardeerd door een Zeppelin, maar pas op 28 september werd het echt woelig. De Duitsers rukten op - de kranten werden verplicht te schrijven dat alles goed ging en er nog geen sprake was van oorlog. Vijf dagen later kwam Winston Churchill echter polshoogte nemen. Hij besliste toen: “Antwerpen is finished.”
Op 7 oktober kopten de Vlaamse kranten: “Antwerpen wordt opgegeven, trek uw plan!” En zo trokken duizenden Antwerpenaren en militairen op de vlucht, de pontonbrug over. Op zoek naar veiliger oorden. Sommigen konden, op het midden van de Schelde, nog één keer omkijken naar hun geliefde stad. Hopelijk zagen ze hun Antwerpen snel terug.
Symbool van verbondenheid
100 jaar later, en vijf uur na de Koning en Koningin, worden pers en genodigden mooi ontvangen op het stadhuis van Antwerpen voor enkele toespraken van o.m. acteur Herbert Flack, peter van het project, en Gilbert Verstraelen, voorzitter van het vredescentrum, de grootste organisator van het evenement.
“Na 3 jaar voorbereiding komt het programma rond Wereldoorlog I deze maand volledig tot ontplooiing”, begon Verstraelen zijn toespraak. “We willen Antwerpen dit weekend in de verf zetten door een klein bruggetje te leggen over Antwerpen en je weet hoe makkelijk dat dat hier kan zijn. De brug moet een teken zijn van verbondenheid tussen mensen en culturen, tussen heden en verleden. Een brug die gebouwd werd om vrede te bevorderen.”
In het spoor van de vluchteling
“Nooit meer oorlog”. De laatste zin van Verstraelens toespraak zindert nog na in mijn hoofd wanneer ik op het Steenplein getuige ben van een heus klank- en lichtspektakel op de Schelde. Nog geen 30 minuten later ligt ze voor mij. Antwerpen is in feeststemming: de pontonbrug ligt er! Ik zet mijn eerste stapjes op de brug en besef hoe wonderlijk dit moment is. Als ik om me heen kijk zie ik water en lichtjes. Het lied van Bobbejaan Schoepen klinkt door mijn hoofd.
In het midden van de brug draai ook ik me, net als al die vluchtelingen, een keer om. Plots besef ik hoe al die mensen zich gevoeld moeten hebben. Achter me stond de kathedraal in al zijn glorie te schitteren. Mijn stad, die ik even achterlaat. Ik zet weer voet op vaste grond, de overkant bereikt. Ik kijk nog één keer achter mij en zie honderden mensen de brug overlopen. Dit is a once-in-a-lifetime experience!
De fanfare speelt
Twee dagen later, zondag 5 oktober. Een weekend vol chaos, mensen die teleurgesteld moesten afdruipen… Ik sta samen met een vriend aan de ingang van gate B om de oversteek nog een keer te maken. Op ons ticket staat: tijdslot 19.30u. De chaos is groot wanneer de vrijwilligers aankondigen dat ook ons tijdslot, samen met dat van 20u en 20.30u, afgelast wordt.
Veel mensen druipen boos en verdrietig af. Ik loop naar een verantwoordelijke en vraag waarom ook dit tijdslot, na de twee geplande, is afgelast. Ze blijkt van niets te weten en kan me bevestigen dat ons tijdslot gewoon doorgaat. Euforisch lopen we de gate binnen en de mensen rondom ons beginnen ook te beseffen dat hun uitje over de Schelde toch nog door kan gaan.
De lange wachtrij kan, verbazingwekkend genoeg, weinig mensen iets schelen. Ze zijn al lang blij dat ze toch nog door mochten. De wachtrij wordt korter naarmate de tijd verstrijkt en na een klein uurtje staan ook wij klaar aan het begin van de brug om eindelijk die oversteek (nog) een keer te maken. Ik kijk achter me. Het Steenplein is verlaten. Ik kom erachter dat we de allerlaatste groep zijn die de oversteek maken. Als ‘beloning’ komt er een ganse Pipe Band met ons meegewandeld.
“Verboden stil te staan”
Ik merk op dat de oversteek deze keer veel strikter verloopt. Het is verboden stil te staan en foto’s moet je al lopend nemen. Het is ook verplicht om met 5 naast elkaar te lopen en doorlopen is de boodschap. Vrijdag deed ik over de overtocht 10 minuten, nu was ik op nog geen 5 minuten aan de overkant.
Desalniettemin was ook deze keer minstens even speciaal. Soldaten staan te lachen aan de zijkant en zien dat het goed is. Mensen komen opgewonden van de brug en bedanken de militairen voor al hun werk. Als laatste sluit de Pipe Band de lange rij van 85.000 bezoekers.
Ik kijk nog één keer naar de Schelde. Nog een laatste glimp van de Pontonbrug. De lichten worden al gedoofd en als ik straks terug op rechteroever ben, zal er niks meer van te zien zijn. Het einde van een herdenkingsweekend dat nog lang zal nazinderen, maar laten we nooit vergeten dat, toen 100 jaar geleden Antwerpenaren de brug overstaken, alles nog maar net begonnen was.
© 2014 – StampMedia – tekst: Lien Van Doorslaer, foto’s: Stefan Lambrechts
Dit artikel werd gepubliceerd door Apen.be op 06/10/2014
