Vorig jaar werden in België 203 stamceltransplantaties uitgevoerd. Dankzij de wetenschap is het oogsten van stamcellen relatief simpel geworden en dat verbreedt de donormogelijkheden. Toch doen over stamceltherapie nog veel misvattingen de ronde. En dat terwijl in veel gevallen het gebruik van stamcellen het verschil betekent tussen leven en dood.
Stamcellen zijn niet-gespecialiseerde cellen die zich nog tot verschillende celtypes kunnen ontwikkelen. Zo kunnen ze defecte en ontbrekende cellen vervangen. Op dit moment zijn er 337 Belgen op zoek naar een geschikte stamceldonor. Stamceltherapie wordt vaak ingezet als laatste redmiddel, wanneer andere therapieën niet langer helpen.
1 op 50.000
Van de 203 transplantaties op Belgische bodem in 2011 waren er slechts twaalf met nationale donoren. Het leeuwendeel van de donorcellen komt uit het internationale stamcelregister.
In België staat het Rode Kruis in voor de organisatie van stamceldonatie. Op dit moment telt het Belgische donorregister 60.406 geregistreerde donoren. De kans om een geschikte donor te vinden binnen het gezin is één op vier. Daarom zijn donorbanken van onschatbare waarde. Maar de kans op het vinden van een passende donor buiten het gezin is één op vijftigduizend. Met maar iets meer dan 60.000 geregistreerde donoren in het Belgische register zou dat in theorie maar voldoende zijn om één persoon verder te helpen.
Het is dus cruciaal dat de donordatabase blijft uitbreiden. Donoren worden gelinkt met patiënten op basis van het weefseltype. Net zoals bij de bloedgroep moeten patiënt en donor compatibel zijn. Maar in tegenstelling tot de vier verschillende bloedgroepen, zijn er tienduizenden verschillende weefseltypes, wat de compatibiliteit bemoeilijkt.
Simpele ingreep
Vroeger werden stamcellen uit het beenmerg gehaald. Dat was een pijnlijke en intensieve ingreep. Nu kan het een stuk makkelijker. Wanneer een geregistreerde donor een match blijkt voor een patiënt, krijgt de donor gedurende enkele dagen zogenaamde groeifactoren geïnjecteerd. Die zorgen ervoor dat stamcellen gestimuleerd worden en van het bot naar de bloedbaan trekken. Nadien wordt het bloed van de donor gefilterd en de stamcellen geëxtraheerd. Daarvoor moet de donor enkele uren aan de filtermachine, maar al bij al zijn de ongemakken beperkt. Deze procedure wordt al meer dan tien jaar toegepast en tot op heden zijn er bij donoren nog nooit ernstige complicaties opgetreden. Dat sluit lichte ongemakken zoals botpijn, hoofdpijn en misselijkheid niet uit. Maar dat zijn milde ongemakken van voorbijgaande aard.
Zoektocht naar donor
Het Rode Kruis organiseerde in samenwerking met verschillende partners een grootscheepse campagne om mensen ertoe aan te zetten zich te registreren als bloedstamceldonor. Dat gebeurde in 2010 en 2011 ook massaal, mede door de vele persoonlijke verhalen die het grote publiek leerde kennen. Zo was er Miabelle, een peutertje dat gediagnosticeerd was met een levensbedreigende immuunziekte. Met haar Vlaamse vader en Puerto Ricaanse moeder had Miabelle geen evident weefseltype, en zonder transplantatie zou ze sterven. Het verhaal raakte duizenden mensen en velen onder hen registreerden zich daardoor als donor. Uiteindelijk werd voor Miabelle een donor gevonden en heeft de toename aan donoren ervoor gezorgd dat vele anderen ook een geschikte donor vonden. "Er kunnen nooit genoeg donoren zijn. Hoe meer geregistreerde weefseltypes, hoe meer kans we een geschikte match voor iemand vinden. De verhalen van Miabelle, Kris Poncelet en vele anderen hebben ervoor gezorgd dat mensen de noodzaak van het registreren inzien. Ook al konden ze de patiënt in kwestie misschien niet helpen, ze kunnen wel iemand anders van dienst zijn, en daar gaat het om. Persoonlijke verhalen spreken meer tot de mensen dan wanneer een wetenschapper in een witte stofjas zijn betoog afsteekt", zegt Marjan Joris van vzw De Maakbare Mens.
Navelstrengbloed
De Maakbare Mens is een organisatie die tot doel heeft het publiek te informeren over medische en biotechnologische evoluties. Ook deinzen ze niet terug om de ethische vragen daaromtrent te stellen. "Bij stamceldonatie zijn in principe geen ethische kwesties meer die moeten overwonnen worden. De ethische kwesties komen pas ter sprake als het gaat over embryonale toepassingen met stamcellen en dat is een heel ander paar mouwen dan bloedstamceltherapie", zegt Joris.
Wat wel nog tot voer voor discussie kan leiden, is het navelstrengbloed. Dat bloed is rijk aan stamcellen en daarom erg nuttig. In een aantal universitaire ziekenhuizen kunnen ouders ervoor kiezen het navelstrengbloed van hun pasgeborene te doneren, maar dat kan nog lang niet in alle ziekenhuizen. In zulke niet-commerciële navelstrengbloedbanken wordt het bloed vrijgegeven voor iedereen. Bij private navelstrengbloedbanken is die publieke vrijgave optioneel voor de donor.
De Maakbare Mens is niet overtuigd van private stamceldatabanken. "Stamcellen uit eigen bloed hebben beperkte toepassingsmogelijkheden. Als er iets misloopt met je lichaam en je wordt ernstig ziek, dan is de kans erg groot dat die ziekte, die 'fout', al je hele leven in je bloed zit. Dan baat eigen navelstrengbloed niet en moet je weer terugvallen op de stamceldatabank", vertelt Joris.
Private navelstrengbloedbanken
In Niel zetelt sinds 2009 Cryo-Save, de grootste private stamcelbank van Europa. Met meer dan 200.000 stalen uit zo'n veertig landen in het bezit is Cryo-Save de absolute marktleider wat betreft stamcelbewaring.
Slechts een beperkt deel van die 200.000 stalen is afkomstig van Belgische donoren. De Belgische wetgeving verbiedt sinds enkele jaren het stockeren van stamcellen bij private ondernemingen. Ceo Arnoud van Tulder ziet geen nut in een verbod. "Als bedrijf willen wij het gebruik van stamcellen stimuleren en de toepassing ervan mee ondersteunen. Wereldwijd lopen meer dan drieduizend onderzoeken met stamcellen. Het is een goede indicator van de toekomst die in de toepassingen zit." De kostprijs voor het bewaren van een staal schommelt rond 2.000 euro, afhankelijk van het land van herkomst van de staal. Cryo-Save doet aan opslag en verwerking in hoogtechnologische faciliteiten. Dat het bewaren van navelstrengbloed verloren moeite zou zijn, spreekt van Tulder tegen. "Er wordt steeds meer gebruikgemaakt van stamcellen van broertjes of zusjes. Als die een match blijken, kan het bloed uit de bewaarde navelstreng aangewend worden om het patiëntje te helpen."
Bij De Maakbare Mens klinkt een ander geluid. "Private navelstrengbloedbanken geven veel mensen een valse belofte. Ze zien het als een garantie voor de toekomst, een oplossing voor al wat kan mislopen. Maar de kans om met eigen bloed geholpen te worden, is aanzienlijk kleiner dan met donorbloed", zegt Joris. Cryo-Save weerlegt dat. "Veel artsen raden tegenwoordig aan om navelstrengbloed te bewaren. Het vormt geen levensgarantie, maar moest je het nodig hebben dan is het wel voorhanden", zegt van Tulder. "Familiale opslag van navelstrengbloed kan voorlopig niet in België, maar we hopen dat moeders hun navelstreng toch doneren aan een publieke bank. Het is zonde om waardevolle cellen zomaar weg te gooien."
Verplicht
De vraag waarom stamceldonorschap niet verplicht is, mag terecht gesteld worden. Net zoals in België iedereen in principe orgaandonor is tenzij hij of zij daar bewust van afziet, zou het mogelijk zijn iedereen verplicht tot stamceldonor te maken. De databank zou daardoor aanzienlijk uitbreiden en zo meer mensen kans op overleven geven. Joris: "Het Rode Kruis moet van alle potentiële donoren het weefseltype bepalen om hen in de database op te kunnen nemen. De belangrijkste vragen bij een verplichtmaking zijn dus vooral of het financieel en organisatorisch wel haalbaar is. Maar het is wel een mogelijkheid, eentje die we in de toekomst verder moeten uitzoeken."
© 2012 - StampMedia - Leen Baeten
Dit artikel werd gepubliceerd door EngineeringNet op 24/05/2012
Dit artikel werd gepubliceerd door Belg.be op 25/05/2012
Dit artikel werd gepubliceerd door Nieuws.be op 25/05/2012
