Denis Bouwen, journalist en waarnemer van de Democratische Republiek Congo, laat zijn licht schijnen over de recente Congolese presidentsverkiezingen. Op 30 september 2018 werd Félix Tshisekedi als winnaar uitgeroepen van de presidentsverkiezingen in de Democratische Congo Republiek. De zoon van voormalig Congolese politicus Etienne Tshisekedi won volgens de kiescommissie de verkiezingen. Martin Fayulu, die tweede werd, protesteerde tegen de uitslagen, maar de uitslag werd later bevestigd door het Grondwettelijk Hof.
Ik weet dat u met passie het nieuws van de DR Congo volgt, wat was uw analyse over het verloop van het verkiezingsproces?
Het Congolese verkiezingsproces was een zeer zware bevalling, met veel obstakels, twijfels en vraagtekens. Er was veel onzekerheid of het hele proces ergens toe zou leiden. Uiteindelijk konden de Congolezen op 30 december 2018 toch naar de stembus trekken, met uitzondering van drie of vier zones die blijkbaar moeten wachten tot maart 2019. Er mochten géén Europese of westerse waarnemers aanwezig zijn bij de verkiezingen. Dat maakt het moeilijk om een precieze inschatting te maken. De informatie van de Congolese katholieke bisschoppenconferentie (CENCO) was alleszins nooit geruststellend. Die informatie wees op serieuze manipulatie van de verkiezingsuitslagen.
Twintig dagen zonder internet in het hele land, kunt u uitleggen waarom de Congolese regering dat deed?
Het is niet de eerste keer dat de Congolese machthebbers dat soort maatregel hebben genomen. Ze doen dat ongetwijfeld om mogelijke onlusten en protesten tegen beslissingen en tegen de gang van zaken te beperken of te voorkomen. Tegelijk is het handig om de communicatie tussen de Congolezen onderling aanzienlijk te bemoeilijken. Heel democratisch is het allemaal niet, en voor westerse ogen is dit bijzonder verontrustend. In nogal wat ondemocratische regimes zijn maatregelen van deze aard schering en inslag.
Wat was uw reactie toen de nationale kiescommissie (CENI) Félix Tshisekedi tot president uitriep, iets wat het Grondwettelijk Hof onlangs bevestigde?
Ik was verbaasd en niet verbaasd. Heel wat opposanten en mensen in het middenveld zien de nationale kiescommissie en de rechters van het Grondwettelijk Hof als verlengstukken van het Kabilaregime. De verwachting was dan ook dat er weinig of niets zou gebeuren zonder het akkoord van de huidige machthebbers. Blijkbaar hebben die uit de twee sterkste opposanten de persoon gekozen die volgens hen het minste schade kan aanrichten voor het vertrekkende regime. Er zijn sterke geruchten over een geheime deal tussen de coalitie ‘Cap pour le changement’ (Cach) van Félix Tshisekedi en ‘Front commun pour le Congo’ (FCC) van Joseph Kabila. De katholieke bisschoppen, Human Rights Watch, de Europese Unie, de Afrikaanse Unie, westerse media en de Congo Research Group (New York) hebben sterke twijfels geuit over de officiële verkiezingsuitslagen. Mijn interpretatie van hun commentaren is dat Martin Fayulu de echte winnaar was van de presidentsverkiezingen, en niet Tshisekedi. Ik kan me dan ook voorstellen dat er nu een enorme ontgoocheling moet zijn in het kamp van Fayulu. Die laatste wordt nu als ‘de kandidaat van de imperialisten’ of ‘kandidaat van het Westen’ gepresenteerd, maar erg au sérieux kan je dat niet nemen. Zoiets wordt snel gezegd over een kandidaat die sommigen liever niet willen in Congo. Critici verwijzen even naar de Congolese soevereiniteit of appelleren aan nationalistische sentimenten en voilà. Tshisekedi mag nu president worden, maar velen blijven twijfelen, zowel in Congo zelf als in het buitenland.
Wat denkt u van Vital Kamerhe, die eerst campagneleider was van Kabila en daarna presidentskandidaat werd in 2011? (Nu werkt hij samen met Tshisekedi, nvdr)
Vital Kamerhe is een ervaren en intelligent politicus. Als die intelligentie goed zou worden gebruikt, zou hij één van diegenen kunnen zijn die Congo naar betere wateren kunnen loodsen. Vroeger was hij een vertrouweling van Kabila, een aantal jaar terug liep hij over naar de oppositie. In 2011 haalde hij het niet bij de toenmalige presidentsverkiezingen. En nu is hij dus een bondgenoot van Tshisekedi. De man is zeer intelligent maar ook niet vrij van opportunisme. Maar dat laatste kan je van velen in de Congolese politiek zeggen. En eerlijk is eerlijk, ook in de Belgische en Europese politiek is er geen gebrek aan opportunisten die het geweer van schouder veranderen als dat meer in hun kraam past.
Joseph Kabila heeft niet langer de macht, kunnen we praten over een echte politieke machtswissel? En van een eerste succes voor het Congolese volk? Wat denkt u van de politieke toekomst van Kabila?
Het is maar de vraag of Joseph Kabila in de praktijk nu echt de macht gaat afstaan. Formeel zal Tshisekedi het nieuwe staatshoofd zijn, maar in de nieuwe Nationale Assemblee zal hij geen enorm grote groep parlementairen hebben met zijn CACH. Het FCC van Kabila blijft volgens de formele uitslagen de Nationale Assemblee domineren, en deze groep blijft waarschijnlijk leger, politie, veiligheidsdiensten en andere sleutelposities controleren. De macht van Tshisekedi zal dus erg betrekkelijk zijn, om niet te zeggen erg gering. Als Tshisekedi fundamentele dingen zou willen veranderen, zou hij de steun nodig hebben van het Kabilakamp. Hij is dus overgeleverd aan de grillen van de oude machthebbers, die zeer machtig blijven. Kabila zelf zou ik nog niet afschrijven, ik denk dat de man veel moeite zal doen om grote invloed te blijven uitoefenen. Mogelijk overweegt hij om later weer presidentskandidaat te zijn.
De eedaflegging komt eraan, wat is uw mening over de nieuwe president Félix Tshisekedi?
Ik weet niet goed wat ik van de man moet denken. Professioneel heeft hij voor zover ik zie geen parcours dat grote indruk maakt. Hij is de zoon van Etienne Tshisekedi, maar dat op zich is geen grote verdienste. Martin Fayulu heeft een veel overtuigender professioneel parcours afgelegd, met meer interessante ervaring. Maar ik wil ook benadrukken dat elke president, om het even wie het is, zal moeten bewijzen waartoe hij in staat is. The proof of the pudding is in the eating. Ik verwacht niet zoveel van Tshisekedi, maar je kan nooit uitsluiten dat hij misschien toch verrassend uit de hoek komt. Fayulu leek me veelbelovender te zijn als kandidaat, maar of die impressie terecht is, komen we niet snel te weten, met de huidige evolutie der dingen.
Welke boodschap heeft u voor Martin Fayulu, (de kandidaat van de Lamuka-coalitie)? En voor het Congolese volk, waarvoor u grote sympathie en waardering heeft?
Moeilijk! Mijn allereerste hoop en bekommernis is dat de sociale omstandigheden voor de gewone Congolezen – die uitermate belabberd zijn – serieus kunnen worden verbeterd. Maar dit vergt doortastende, vastbesloten en democratisch denkende machthebbers die écht goesting hebben om bakens te verzetten én om de mensenrechten veel beter te doen naleven. De corruptie dient radicaal te worden aangepakt. Economie, onderwijs, gezondheidszorg, landbouw, mijnen, ach er zijn zoveel ‘chantiers’ die om aandacht schreeuwen. Het Kabilaregime bakte er allemaal bitter weinig van. Dit regime is volgens mij totaal niet ‘weg’, dus vraag ik me af wat er ten gronde kan of zal veranderen. Ik ben pessimistisch, maar ik hoop oprecht dat ik me vergis. Wat Fayulu betreft, zou ik zeggen dat het nog altijd de vraag is wie de legitieme president van Congo is of kan zijn. Het Grondwettelijk Hof zei ‘Tshisekedi’, maar dit Hof is niet zo onafhankelijk als het zou moeten zijn. Hoe dan ook ben ik voor een vreedzaam klimaat in Congo, het land heeft al genoeg geweld en miserie meegemaakt in de voorbije tientallen jaren.
Als Kabila vertrekt, kunnen tegenstanders als Jean-Pierre Bemba en Moïse Katumbi in principe terugkeren naar Congo. Kunnen zij rustig terugkeren?
Ik vermoed dat Bemba perfect kan terugkeren, hij was trouwens al in Congo sinds zijn vrijlating in Scheveningen, meen ik me te herinneren. Als we praten over Moïse Katumbi, hangt alles af van de ‘nieuwe’ machthebbers. Zullen zij Katumbi eindelijk de kans geven om terug te keren, zonder te dreigen met nieuwe processen of opsluiting? Daar zal veel van afhangen. Het Kabilaregime lijkt zeer gebeten door de man. Zal Tshisekedi hen de arm kunnen of willen omwringen op dit punt? Dat moet dus nog blijken.
Wat is uw wens voor Congo?
Ik wens de Congolezen een duurzame vrede toe, overal in hun land. Ook het einde van de straffeloosheid en de corruptie. Ik wens het land een renaissance toe in het belang van de gewone bevolking, maar veel hangt daarbij af van de politieke klasse, de ideeën die zij kan uitwerken en de vastberadenheid die er wel – of niet – is om de situatie fundamenteel en ten goede te veranderen. Het potentieel in Congo is gigantisch op alle mogelijke vlakken, dat merk ik ook aan een aantal Congolezen die vrienden of kennissen zijn. Het moet dus anders. Maar het ‘klimaat’ is absoluut niet wat het moet zijn, en de ‘changement des mentalités’ is nog veraf.
