Alcohol is diep verankerd en genormaliseerd in onze cultuur. Van reclames op televisie, tot gesponsorde evenementen, het is overal aanwezig in het dagelijks leven. Deze alomtegenwoordigheid beïnvloedt sterk hoe we als samenleving naar alcohol kijken en hoe we ons eigen gebruik rechtvaardigen. Marketingstrategieën van alcoholfabrikanten versterken deze normalisering, waardoor we zelden stilstaan bij de mogelijke gevaren. “De individuele én maatschappelijke schade die alcohol aanricht, is enorm.”
Alcoholverslaving is een complex en vaak onderschat probleem, volgens Leen Bouvin. Zij is diensthoofd in het psychiatrisch ziekenhuis Alexianen Zorgroep Tienen (AZT) en expert in verslavingszorg. "Er heersen veel definities", zegt Bouvin, maar in essentie spreekt men van verslaving wanneer er een fysieke of mentale afhankelijkheid ontstaat. “Fysieke afhankelijkheid is objectief vast te stellen door ontwenningsverschijnselen, zoals trillen en zweten, terwijl mentale afhankelijkheid moeilijker te identificeren is.”
"Alcohol is één van de meest verslavende stoffen”, benadrukt Bouvin. De schade die alcohol aanricht is enorm, zowel op individueel als op maatschappelijk niveau. “Alcoholgebruik kan belastend zijn voor de lever en andere organen, en leidt vaak tot hersenschade met verstrekkende gevolgen.”
Daarnaast veroorzaakt het grote maatschappelijke schade, zoals problemen binnen gezinnen, hoge kosten voor de gezondheidszorg, verminderde arbeidsparticipatie en financiële problemen. "Het probleem wordt enorm geminimaliseerd; maatschappelijk zijn we heel hypocriet daarin", stelt Bouvin. “De beschikbaarheid van alcohol in supermarkten en de prominente manier waarop het wordt gepresenteerd, dragen bij aan het normaliseren van consumptie. Eerder dit jaar ontstond er veel ophef rond de slogan ‘alcoholmisbruik schaadt de gezondheid.’ Het huidige systeem van zelfregulering, geleid door de Belgische federatie van de sector wijn en gedistilleerde dranken, schiet tekort.”
“Onderzoek door de Wereldgezondheidsorganisatie toont aan dat zelfs matig alcoholgebruik schadelijk kan zijn” – Leen Bouvin (Diensthoofd in het psychiatrisch ziekenhuis Alexianen Zorgroep Tienen)
Leen Bouvin: “Er is behoefte aan een wettelijk kader om de slogan te vervangen door ‘alcoholgebruik schaadt de gezondheid.’ Het concept van 'misbruik' is vaag, en onderzoek door de Wereldgezondheidsorganisatie toont aan dat zelfs matig alcoholgebruik schadelijk kan zijn. Deze slogan moet daarom worden herzien en verankerd in de wetgeving. Juist labelen is nodig: 'alcoholgebruik schaadt vanaf het eerste glas.'”
BBQ met vrienden
Robin Vanherle is een postdoctoraal onderzoekster (KULeuven), gespecialiseerd in de effecten van sociale media posts over alcohol. Volgens haar schetsen alcoholreclames vaak een vertekend beeld schetsen van het gebruik van alcoholische producten. Ze focussen zich meestal op positieve, geromantiseerde settings, waar mensen gezellig samenkomen. “Het zijn altijd vrienden op de BBQ die pintjes drinken”, zegt Vanherle.
“De negatieve gevolgen van alcohol, zoals een kater de volgende dag of een verslaving, worden nooit in beeld gebracht. Daardoor gaan mensen positieve associaties maken met drinken en alcohol”, vervolgt Vanherle. “De alcoholreclames komen vervolgens via (massa)media in contact met heel veel mensen, wat kan bijdragen aan de normalisering van alcoholgebruik binnen de samenleving. In de Belgische maatschappij is alcohol zo ingeburgerd, zo genormaliseerd. Het hoort bij activiteiten", stelt Vanherle.
De normalisering van alcohol is volgens Leen Bouvin zeer problematisch, aangezien het aanbod van hulpverlening voor mensen met alcoholreclame nu al tekortschiet. Dat leidt er ook toe dat veel mensen met een alcoholprobleem zich hier niet bewust van zijn en denken dat hun gedrag normaal is. “Ik denk dat zeker voor die alcoholreclame, jongeren een kwetsbare groep zijn”, zegt Vanherle. “Alcoholgebruik start namelijk in de adolescentie. Terwijl volwassenen vaak al een stabiel drinkpatroon ontwikkeld hebben, wordt het alcoholgebruik van jongeren, vaak beïnvloed door wat mensen rondom hen drinken.”
“De negatieve gevolgen van alcohol, zoals een kater de volgende dag of een verslaving, worden in reclames nooit in beeld gebracht” – Robin Vanherle (Postdoctoraal onderzoeker, KU Leuven)
De sociale settings of het gebruik van celebrities in alcoholreclames hebben een duidelijk effect op jongeren, weet Vanherle. “Dat is gevaarlijk, omdat adolescenten nog volop in hun ontwikkeling zijn, zijn de gevolgen van alcohol bijzonder schadelijk. Elke druppel alcohol die jongeren drinken, kan een nefaste impact op hen hebben.”
Volgens de Hoge Gezondheidsraad zijn voorbeelden van die impact de verstoring van de hersenontwikkeling, een verhoogd risico op verslaving, persoonlijkheidsstoornissen en verkeersonveiligheid. Bouvin stelt dat eigenlijk iedereen tot een risicogroep behoort en dat vatbaarheid voor alcoholverslaving afhangt van de 3 M’s: mens, middel en milieu.
“Sommige mensen zijn gevoeliger voor verslaving dan anderen. Zo zijn jongeren bijvoorbeeld een kwetsbare groep”, aldus Bouvin. “De tweede M staat voor middel, waarmee bedoeld wordt dat sommige middelen verslavender zijn dan andere. Ten slotte speelt onze omgeving een grote rol in de vatbaarheid voor alcoholverslaving. Dit omvat onder andere de marketing en normalisering van alcohol in de maatschappij.”
Maandelange wachtlijsten
Het toenemende aantal mensen met alcoholverslaving baart de zorgsector grote zorgen. Bij de Alexianen Zorggroep Tienen kampte maar liefst tachtig procent van de patiënten met een alcoholprobleem. De vraag naar hulp bij drankproblemen is aanzienlijk groter dan het aanbod dat hulpverleners kunnen bieden. Volgens Bouvin is de situatie urgent: “De maatschappij zegt ‘alcohol is geen probleem’, maar in de realiteit zien we dat we niet kunnen volgen met het aantal mensen dat een probleem heeft.”
“Voor de meesten is het eigenlijk vreemder als je niet drinkt dan dat je wel drinkt” – Robin Vanherle (Postdoctoraal onderzoeker, KU Leuven)
De groeiende vraag is zichtbaar in de maandenlange wachtlijsten voor begeleiding en behandeling, waardoor niet iedereen meteen hulp krijgt. Wachten kan in deze situatie tot verdere problemen leiden. Deskundigen zoals het Vlaams expertisecentrum Alcohol en Drugs (VAD) roepen dan ook op tot onmiddellijke actie. Zo stellen ze dat de huidige waarschuwingsboodschap ‘alcoholmisbruik schaadt de gezondheid’ niet voldoende de risico’s van zelfs eenmalig alcoholgebruik dekt. De bestrijding van alcoholproblemen begint bij de bron: alcoholvertoning in de media. Advertenties, vaak vertekend en ludiek, hebben een negatieve invloed op de maatschappij, vooral op minderjarigen.
Robin Vanherle: “Voor de meesten is het eigenlijk vreemder als je niet drinkt dan dat je wel drinkt.” Hoewel het huidige beleid al een verbod heeft ingesteld op het vertonen van alcohol op platformen zoals Tiktok, blijkt dat moeilijk controleerbaar door algoritmes. Bovendien mag een influencer niet elk product promoten, maar de naleving van deze regel is twijfelachtig.
“Er is meer nodig dan slechts enkele aanpassingen in de reclamesector om de normalisering te doorbreken”, besluit Vanherle. “Reclames kunnen ook positief ingezet worden door het ludieke aspect te verwijderen en de negatieve consequenties te benadrukken. Het is cruciaal om de normalisering te doorbreken en dit aan te kaarten in de advertenties, vooral onder jongeren die gevoelig zijn voor groepsdruk. Het is oké om niet te drinken of na zoveel drankjes te zeggen: stop.”
Dit artikel werd gepubliceerd door Weliswaar op 31/07/2024.
