De zin en onzin van stemrecht op 16 jaar

Jonathan (22) stelde voor StampMedia een dossier samen over de kloof tussen jongeren en politiek (en omgekeerd). In deze bijdrage stelt hij de vraag: is jongeren op zestienjarige leeftijd laten stemmen hét nieuwe wondermiddel om hen meer politiek geïnteresseerd te maken? 

Hét hete hangijzer van het moment over jongeren en politiek is de oproep om de stemleeftijd te verlagen naar zestien jaar. Volgens voorstanders zorgt dat voor een stijging van de politieke interesse van jongeren. Maar is dat wel zo? Hoe dan ook zou ons land niet voor een vernieuwing zorgen: in verschillende Europese landen is er al stemrecht voor minderjarigen, met verschillende voorwaarden en regels. Kunnen we daar lessen uit trekken voor Belgische jongeren?

Van 21 naar achttien… naar zestien?

Vlaamse minderjarigen kunnen over minder dan twee jaar al meestemmen bij verkiezingen. Maar daarvoor hebben ze wel de goodwill van een meerderheid van de politici nodig. In de afgelopen decennia is de stemleeftijd al verlaagd geweest, maar volgens velen volstaat dat niet meer.

In 1981 werd in ons land de wettelijke stemleeftijd verlaagd, van 21 naar achttien. Tegelijkertijd werd de wettelijke grens van volwassenheid pas in 1990 verlaagd van 21 naar achttien. Ofwel: negen jaar lang moesten duizenden jongeren die wettelijk niet volwassen waren, wel meestemmen bij verkiezingen. Ons land liep daarmee achter op de buurlanden. Vooral in de jaren zeventig was in veel westerse landen al een wettelijke daling van de stemleeftijd doorgevoerd, nagenoeg altijd van 21 naar achttien jaar.

Momenteel hebben de regeringspartijen CD&V, Open VLD en oppositiepartijen sp.a en Groen zich geuit als voorstander van stemrecht op zestien jaar. De N-VA is tegen, en Vlaams Belang en PVDA hebben geen duidelijk standpunt ingenomen. Leden van de Open VLD en Groen, en hun Waalse tegenhangers MR en Ecolo, hebben de afgelopen twee jaar wetsvoorstellen ingediend om de stemleeftijd te verlagen, telkens zonder resultaat. De Waalse socialisten (PS) en christendemocraten (CdH) zijn overigens net als de Vlaamse N-VA tegen de verlaging van de stemleeftijd.

Het voorstel van CD&V beschrijft expliciet dat jongeren vanaf zestien de kans moeten krijgen om mee te stemmen, bij alle verkiezingen in heel België. Dat betekent dat jongeren bolletjes zouden mogen inkleuren bij de gemeenteraadsverkiezingen, de Vlaamse, federale en Europese verkiezingen. Maar hoe realistisch is dat, met de volgende verkiezingen op minder dan twee jaar verwijderd? Eenvoudig is het alvast niet, en de eventuele procedure verschilt ook per verkiezing.

Meerderheden

Als Belgen verkiezen we de leden van de raden van de gemeente, het district (enkel in Antwerpen), de provincie, het gewest en de gemeenschap (samen het Vlaams parlement), het land (het federaal parlement) en de Europese Unie. Voor een verlaging van de stemleeftijd voor het Europees parlement, volstaat een gewone meerderheid in het federaal parlement. Dat betekent dat het wettelijk mogelijk is om zestien- en zeventienjarigen in mei 2019 mee te laten beslissen in de Europese verkiezingen. Hetzelfde geldt voor de gemeenteraadsverkiezingen en de Vlaamse verkiezingen, waarvoor een eenvoudige aanpassing van het Vlaamse Kiesdecreet nodig is.

Maar voor de federale verkiezingen wordt het lastiger. De spelregels daarvan staan beschreven in de grondwet, zo ook de huidige stemleeftijd van achttien jaar. Er is dus een grondwetswijziging nodig om die leeftijd te kunnen verlagen, en dat is geen sinecure. Eerst moet minstens twee derde van de leden van het federaal parlement een specifieke bepaling in de grondwet voor herziening vatbaar laten verklaren. Daarop moet het parlement ontbonden worden en volgen er verkiezingen. Nadien moet een nieuwe tweederdemeerderheid van het nieuw samengestelde federaal parlement ermee akkoord gaan om die bepaling effectief te wijzigen. Dan pas is er sprake van een geslaagde grondwetswijziging

Ofwel: tenzij de huidige regering vroegtijdig valt en er nieuwe verkiezingen worden uitgeschreven, kan zo’n wijziging pas doorgevoerd worden na de geplande parlementsverkiezingen van mei 2019.

Wat vindt de jeugd?

De Vlaamse Jeugdraad is alleszins blij dat meer en meer politieke partijen zich outen als voorstander van stemrecht vanaf zestien. De raad pleit daar zelf al jaren voor. Opvallend is het tegenovergestelde geluid van de Conseil de la Jeunesse, de Waalse tegenhanger van onze jeugdraad. Bij een eigen enquête bij ruim duizend Waalse jongeren in oktober vorig jaar, zei maar liefst 79% tegenstander te zijn van stemrecht vanaf 16.

De afgelopen jaren zijn er in binnen- en buitenland enkele grootschalige onderzoeken uitgevoerd naar het stemgedrag en de politieke participatie van jongeren, om zo hun meningen te verzamelen voor de beleidsmakers. Zo wees onderzoek van de KU Leuven uit 2010 met ruim 4000 Vlaamse zestien- tot achttienjarigen uit dat politieke participatie (lid van een partij zijn, maar ook (online) petities tekenen, aan goede doelen schenken, deelnemen aan legale betogingen, …) de politieke interesse aanzienlijk verhoogt. Volgens datzelfde onderzoek “participeert” 77% van de Vlaamse zestien- tot achttienjarigen nu al op één of meer van die manieren.

In Noorwegen werd in 2011 een experiment uitgevoerd waarbij zestien- en zeventienjarigen in enkele regio’s mochten meestemmen bij lokale verkiezingen. De universiteit van van Oslo in 2011 voerde en grootschalige studie uit naar dat experiment, met ruim 11.000 Noorse jongeren. En wat bleek? Er was geen sprake van een daling van de politieke interesse bij de jongeren – maar evenmin van een noemenswaardige stijging. Bovendien steeg het aandeel van jongeren dat zich uitsprak tégen stemrecht voor minderjarigen naarmate de leeftijd opliep.

Tot slot plozen onderzoekers van de universiteit van Wenen onderzochten in 2014 het stemgedrag van Oostenrijkse zestien- tot vijfentwintigjarigen uit. Uit hun studie met in totaal bijna 8000 testpersonen over de verkiezingen van 2010 bleek dat zestien- en zeventienjarigen weliswaar minder naar de stembus trokken dan het globale opkomstcijfer – in Oostenrijk is net als in de meeste landen geen opkomstplicht zoals in België – maar dat zij wel méér stemden dan achttien- tot twintigjarigen. In de stad Wenen ging 64,2% van de stemgerechtigde minderjarigen stemmen, ten opzichte van 56,3% van de jongvolwassenen.

Het Oostenrijkse voorbeeld?

Op het Europese continent heerst vooralsnog grote eenparigheid: in de meerderheid van de landen ligt de stemleeftijd vast op achttien jaar. Maar er zijn enkele uitzonderingen en specifieke spelregels per land. Zo mogen Noorse zeventienjarigen meestemmen in verkiezingen, maar enkel als ze in datzelfde jaar nog achttien worden. In het Verenigd Koninkrijk kunnen Schotse zestien- en zeventienjarigen meestemmen bij Schotse parlementsverkiezingen, maar niet bij de nationale verkiezingen. In Bosnië, Servië en Montenegro mag je stemmen vanaf je zestiende, maar enkel als je dan al werkt. In Italië mag je pas vanaf je 25^e meestemmen bij de Senaatsverkiezingen. In delen van Duitsland en Zwitserland mag je al vanaf je zestiende stemmen, afhankelijk per provincie of kanton. En in Estland en Malta mogen zestienjarigen wel meestemmen bij lokale verkiezingen, maar niet bij nationale.

Er zijn voorlopig slechts twee Europese landen waar de algemene stemleeftijd onder de achttien ligt. Sinds 2007 al is Oostenrijk het enige Europese land waar zestien- en zeventienjarigen mogen meestemmen in alle verkiezingen. Griekenland verlaagde in augustus dit jaar de stemleeftijd naar zeventien.

Goodwill

Een meerderheid van de politieke partijen is voorstander van de verlaging van de stemleeftijd in ons land, en voor de meeste verkiezingen is het ook allesbehalve moeilijk om de wetten en decreten aan te passen. Met de nodige goodwill van politici uit verschillende regeringen, kunnen straks de zestien- en zeventienjarigen mee hun stem uitbrengen bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2018 en de Vlaamse en Europese verkiezingen van 2019.

Zoals beschreven is de situatie complexer voor de federale verkiezingen. Maar dat hoeft geen al te groot obstakel te zijn. Ook al kan er nog geen tweederdemeerderheid worden gevonden in het parlement, dan nog zou een verlaging van de stemleeftijd voor de andere verkiezingen al voldoende overwinning zijn voor het ja-kamp. Het mag misschien wat vreemd lijken dat minderjarigen bij alles behalve de federale verkiezingen zouden mogen meestemmen in ons land, maar dat is momenteel ook al het geval in Estland en Malta. En geen haan die daarnaar kraait.

© 2016 - StampMedia - Jonathan Hendrickx