Voor de vijfde keer op rij kon je dit jaar naar Difference Day in Brussel. De datum was niet toevallig gekozen: op 3 mei vierden we de Internationale Dag voor de Persvrijheid. Je kon er in en rondom BOZAR verschillende activiteiten bijwonen. “Dit jaar is het thema: Dit jaar is het thema: 'Wie controleert de waarheid, de lezer de pers of hogere instanties, '” zegt projectmanager Ilja Bakker. “Wie heeft er macht en hoe wordt ze verdeeld tussen de overheid en de bevolking?”
In december 1993 riepen de Verenigde Naties 3 mei uit tot Internationale Dag van de Persvrijheid. Het was een manier om de fundamentele rechten van de persvrijheid te vieren en te beschermen, en om overleden journalisten te herdenken. Geïnspireerd door deze internationale dag, sloegen de Vrije Universiteit Brussel, Université Libre Bruxelles, Erasmushogeschool Brussel, IHECS, Evens Foundation en BOZAR de handen in elkaar voor de organisatie van de vijfde editie van Difference Day. “Elk jaar kiezen we een thema dat nauw samenhangt met de actualiteit, zoals fake news, propaganda en desinformatie,” zegt projectmanager Ilja Bakker. “Dit jaar is het thema: Wie controleert de waarheid, de lezer de pers of hogere instanties?”
Speeddating met mediaprofessionals
In 2017 werd ook een sessie over mediawijsheid aan het programma toegevoegd. “Jongeren moeten kunnen meedenken over het gebruik van sociale media,” zegt Bakker. “Samen met de hulp van de organisaties Mediawijs en Media Animation konden leerlingen deelnemen aan activiteiten zoals speed-dating met media-professionals.”
“Maar zonder de vele grote en kleine partners was het ons nooit gelukt om een evenement zoals dit in elkaar te steken. Het event wordt niet alleen gefinancierd door de organiserende universiteiten,” zegt Bakker. “Maar ook door vele andere organisaties die de persvrijheid ter harte nemen. Via internationale communicatie hopen we andere hoofdsteden in de wereld te mobiliseren om een dergelijk project op te starten.”
Prijs voor vrijheid van meningsuiting
“Caroline Pauwels, rector van de Vrije Universiteit Brussel, wou al lang iets doen rond vrije meningsuiting aan de VUB, zegt Ilja Bakker. Na de terroristische aanslag op de redactie van het satirische weekblad Charlie Hebdo waarbij 12 mensen omkwamen vond ze dat er werk moest worden gemaakt van dit thema. “De eerste Difference Day vond plaats in 2015. Dat was toen nog een veel kleinere versie, die op zondag georganiseerd werd. Dat maakte het moeilijk om publiek aan te trekken.” Al vanaf de eerste editie wordt de Difference Day Honorary Title for the Freedom of Speech uitgereikt, een prijs voor een persoon of een organisatie die bijgedragen heeft aan de vrijheid van meningsuiting. Dit jaar mochten VRT-oorlogsjournalist Rudi Vranckx en Russische onderzoeksjournaliste Elena Milashina de prijs in ontvangst nemen. Sinds 2018 reiken de VUB en de ULBr ook een eredoctoraat uit.
Reporters zonder grenzen
Dit jaar staat België op de negende plaats op de World Press Freedom Index van de non-profit organisatie Reporters Without Borders (RWB). RWB probeert op politiek vlak problemen omtrent de vrijheid van informatie en de persvrijheid aan te kaarten en deze vrijheden te verdedigen. De World Press Freedom Index toont aan in hoeverre een land vrije meningsuiting toelaat. Vanuit het hoofdkantoor in Parijs verstuurt RWB een vragenlijst met 87 vragen naar experten binnen de media, sociologen en rechters uit zo’n 180 landen. De totale score wordt dan berekend door de antwoorden van deze experten samen te voegen met de data over het misbruik en geweld op journalisten tijdens een bepaalde periode.
"Ik geloof niet in absolute vrije meningsuiting, maar als mensen het sociale media op de juiste manieren gebruiken, is het zeker een zegen.”
Journalisten gearresteerd
Dat België twee plaatsen is gezakt sinds vorig jaar komt onder andere door een incident vorig jaar met een RTBF-team van drie journalisten en drie technici.
Op 21 juni 2018 werden zij gearresteerd aan het gesloten repatriëringscentrum voor mensen zonder papieren 127bis-centrum in Steenokkerzeel. Het team was ter plaatse voor de verslaggeving van een actie georganiseerd door het collectief #NotInMyName. De journalisten werden verzocht te stoppen met filmen, maar hielden zich daar niet aan. Uiteindelijk werden ze ze opgepakt en werden hun spullen in beslag genomen. Deze arrestatie duurde maar kort, omdat één van de journalisten, Himad Messoudi, erin sloeg om contact te leggen met RTBF nieuwsredactie. Volgens deze index zijn er in 2019 alleen al 12 journalisten omgekomen en zitten er 172 journalisten in de gevangenis.
Spreken in het openbaar
Niet enkel experten uit het medialandschap deelden hun expertise over persvrijheid met het publiek. Zo’n veertien studenten van de deelnemende onderwijsinstellingen kregen tijdens Difference Day de kans om over een gekozen onderwerp hun mening geven.. “Het idee komt van de Engelse Speakers’ corner, een concept dat al sinds de jaren 50 bestaat”, zegt Bakker. “Via coaching van de Universitaire Associatie Brussel (UAB) kregen de jongeren vaardigheden aangeleerd om in het openbaar te spreken.” Zowel de deelnemers van Difference Day als voorbijgangers stopten even bij het podium om luisteren naar wat deze studenten te vertellen hadden.
“Geen absolute vrije meningsuiting”
De eerste spreker van de dag was Jean-Marc Uwamungu, een 25-jarige student rechten aan de VUB. Volgens hem kunnen sociale media een machtig middel zijn tot verandering. Volgens hem moeten we dan ook geen blad voor de mond te houden. “De vrijheid hebben om je mening te uiten, geeft je de kans om in te zien dat er wel degelijk naar je geluisterd wordt, zonder bang te zijn om veroordeeld te worden.” Maar dat maakt vrije meningsuiting volgens Uwamungu tegelijk ook best moeilijk. “Je weet nooit hoe anderen zullen reageren. Ik geloof niet in absolute vrije meningsuiting, maar als mensen het sociale media op de juiste manieren gebruiken, is het zeker een zegen.”
Bestaat recht op vrijheid van meningsuiting wel?
Sarah Zouzini (25) studeerde journalistiek en volgt nu een opleiding rechten aan de VUB. Zij daagde ons uit om na te denken over in hoeverre het recht op vrijheid van meningsuiting echt bestaat en waar hoe die vrijheid onder druk staat – en waar dat dan vandaan komt. “In de media wordt te vaak maar naar een bepaalde groep mensen geluisterd,” zegt ze. “En het zijn vaak diegene die hun stem verheffen die de meeste aandacht krijgen. Daardoor blijven de minderheden in de schaduw staan. De Student Speakers Corner is een mooie kans om minderheden te laten praten over wat ze denken.” Ook vindt ze dat mensen die geen uitdrukkelijk standpunt hebben over bepaalde dingen, zeer beïnvloedbaar zijn voor wat de media zeggen. “Bijvoorbeeld, iemand die het niet erg vindt of geen mening heeft over het feit dat een vrouw een man geen hand wil geven, krijgt zelden de kans om daar neutraal over te blijven. De media berichten er op een bepaalde over, zodat die persoon ongewild in een bepaalde richting gestuurd wordt. Met de boodschap: als de media er zo over denken, moet iedereen er ook zo over denken.”
Ga stemmen!
Met “Money, voice, hope. Let’s make a Difference” hoopt Marcello De Giorgi, 27-jarige VUB-student Master in New Media and Society in Europe, om jongeren aan te sporen om hun stem uit te brengen tijdens de Europese verkiezingen. “Als communicatiestudent vind ik het belangrijk om de vrije meningsuiting te verdedigen. Het maakt essentieel deel uit van een democratie. In Europa kun je je via sociale media uiten. We hebben met de komende verkiezingen meer dan ooit de kans om een verschil te maken. Maar zoals Jean-Marc al zei, kunnen sociale media zowel een zegen als een gevaar voor de vrijheid van meningsuiting zijn.”
"Mensen gaan ervan uit dat bijna alles wat in de media komt, ook juist is. Maar als ik mijn mening geef, willen ze die niet, want ze zien mij als iemand die onderdrukt is, en die niet weet wat ze zegt."
Luister naar de jeugd
Myriam Akchich (22), studente rechten aan de VUB, maakt deel uit van een organisatie die jongeren begeleidt in onder andere het afleggen van sollicitatiegesprekken. “Ik merk dat jongeren vaak niet weten wie ze zijn, of niet zeker zijn of ze volledig zichzelf mogen zijn,” zegt ze. “Zichzelf zijn is nog steeds een hoge drempel waar ze over moeten.” Akchich sprak over hoe onwetendheid een gevoel van angst met zich meebrengt en hoe weinig haar mening vandaag in de media van tel is. “Mensen gaan ervan uit dat bijna alles wat in de media komt, ook juist is. Maar als ik mijn mening geef, willen ze die niet, want ze zien mij als iemand die onderdrukt is, en die niet weet wat ze zegt. Waarom wordt er niet naar mij geluisterd, maar wel naar media die mijn situatie helemaal niet kennen?”
“Veel jongeren zijn bang om hun mening te uiten. Dat komt omdat mensen vaak eerder de media dan de jeugd zullen geloven.We zijn bang om dingen te vertellen, omdat we niet weten hoe erop gereageerd zal worden. We geloven niet dat er naar ons geluisterd zal worden, en daarom zullen we ook zelden onze stem verheffen.”
Dit artikel werd gepubliceerd door De Universitaire Associatie Brussel op 20/05/2019
