“Donald Trump is de president die met één tweet een oorlog kan ontketenen”

Bij de overwinning van Donald Trump in 2016 behaalde Hillary Clinton het hoogste aantal absolute stemmen, maar ze verloor de verkiezing omdat Trump meer kiesmannen kon binnenhalen. In het Amerikaans kiesstelsel wordt de president namelijk niet door het volk verkozen, maar wel door een zogenaamd Kiescollege. Dat college hebben de founding fathers gecreëerd net omdat het volk geen ongeschikte kandidaat aan de macht zou kunnen brengen. Is er ondertussen een kans dat dat kiesstelsel zal afgeschaft of aangepast worden?

Dat is wel wenselijk, maar dat zal niet gebeuren. Niets in Amerika wijst er op dat de Democraten er nu eindelijk eens werk van zouden maken. In het verleden, lang voordat ze zelf deelnam aan de presidentsverkiezingen, heeft Hillary Clinton er zelf voor gepleit om het Electoral College af te schaffen of ten minste te hervormen. Maar Amerikanen hebben een groot ontzag voor hun instellingen en instituten en dit systeem is ooit zo bedacht door de founding fathers.

Het heeft in de laatste verkiezingen echter contraproductief gewerkt: het heeft iemand aan de macht gebracht die daar absoluut nooit had mogen komen. Het kiescollege is net bedoeld om zoiets tegen te houden. Er is na de verkiezing van Trump en vóór zijn inauguratie wel een petitie geweest om de kiesmannen op te roepen alsnog anders te stemmen. Dat is nog nooit gebeurd. Als ik het me goed herinner, hebben toch een paar 100.000 sympathisanten die petitie ondertekend. Maar dat heeft uiteindelijk toch niets uitgehaald.

De eerste jaren van het presidentschap van Trump werden overschaduwd door Russiagate, een onderzoek naar mogelijke inmenging door Rusland in de verkiezingen. Is dat hoofdstuk volledig afgesloten sinds Speciale Aanklager Robert Mueller zijn eindrapport publiceerde op 22 maart?

In principe is dat afgesloten. Het onderzoek is afgerond, het rapport is min of meer integraal gepubliceerd. We vermoeden niet dat daar nog grote geheimen of compromitterende feiten in verborgen zitten. Dat rapport is natuurlijk wel een bittere teleurstelling geweest voor alle mensen die hoopten dat Trump zou moeten opstappen. Er is niet echt een smoking gun gevonden. Maar is dit ook het einde van het verhaal? Er komen nieuwe verkiezingen aan en iedereen weet dat de Russen nog steeds bezig zijn met het manipuleren van de verkiezingen – niet alleen de Amerikaanse, maar ook de Europese. Nu het rapport er is, staat Trump uiteraard minder onder druk. Maar of alle feiten boven water zijn gekomen, dat zou ik niet durven zeggen.

Is er een kans dat de Democraten, die sinds de tussentijdse verkiezingen opnieuw de meerderheid hebben in het Huis van Afgevaardigden, alsnog een nieuwe impeachmentprocedure (het afzetten van de president, nvdr) opstarten?

Er zijn duidelijk twee stemmen in dat debat: zij die zeggen dat ze de procedure moeten opstarten, en zij die dat geen goed idee vinden. Die laatsten zijn meer tactisch georiënteerd. Nancy Pelosi (de voorzitter van het Huis, nvdr) behoort tot die laatste groep. Zij weten dat het een langdurige procedure is, en ze herinneren zich nog wat er is gebeurd toen men probeerde om Bill Clinton af te zetten: die is daardoor toen alleen maar populairder geworden, wat natuurlijk niet de bedoeling was. Daar komt ook nog bij dat de procedure wel opgestart wordt door het Huis, maar het uiteindelijke ontslag in de Senaat wordt beslist, waar de Republikeinen de meerderheid hebben. De Democraten zouden dus tamelijk achterlijk zijn om nu een dergelijke procedure te beginnen, waarvan ze weten dat die zal sterven in de Senaat.

Ik lees nu wel dingen over de “self-impeaching president”: dat Trump eigenlijk zichzelf aan het afzetten is. Bijvoorbeeld omdat hij weigert al zijn belastingsdocumenten over te maken aan het Huis van Afgevaardigden. Volgens sommige mensen is dat een ernstige inbreuk op de regels die de relatie tussen de uitvoerende en de wetgevende macht bepalen. Maar ook daar ontbreekt weer de hamer om hem mee dood te slaan, in die zin dat Trump zich beroept op het recht om sommige dingen geheim te houden. De grondwet zegt niets over de kwestie of de president van Amerika het recht heeft om geheimen te houden of niet. Er is dus een soort hiaat in de grondwet, waar Trump nu van profiteert.

Er gaan in Amerika ook stemmen op dat Trump niet geschikt is om te regeren, omdat hij bijvoorbeeld te wispelturig is. Hoe vindt u dat hij het doet als president?

Hij is een groot gevaar. Dat is door psychiaters in Amerika ook allang gezien en gezegd. Hij is een soort pathologische narcist: heel oppervlakkig, cholerisch en wispelturig, en onbetrouwbaar. En natuurlijk beschikt hij over een heel gevaarlijk wapen: zijn smartphone. Hij is de tweetende president. Hij kan voortdurend grote misverstanden en misschien zelfs oorlogen in de wereld ontketenen via één tweet. Dat is toch ongezien? Wat mij het meest verontrust, en dat heb ik meer bij Trump dan bij voorgaande presidenten, is dat er maar één man lijkt te regeren in Amerika. Het is alsof de hele wereld geregeerd wordt vanop de sofa van de tweetende Donald Trump, die daar ’s ochtends in zijn pyjama naar Fox News zit te kijken, en vervolgens allerlei onzin begint te tweeten. Dan denk ik: waar is het parlement? Waar is de regering? Waar zijn de ministers, de adviseurs? Tegelijk weet je dat het feit dat er nog geen grotere calamiteiten zijn gebeurd, juist is omdat er mensen zijn die hem achter de schermen dwarsbomen. Ze houden hem tegen, of ze leggen bepaalde dingen zodanig neer dat hij ze niet ziet. Ik denk dat hij voortdurend wordt afgeremd door mensen in zijn omgeving die misschien de Republikeinse partij wel gunstig gezind zijn, maar die weten dat ze in het Witte Huis met een gevaarlijke gek zitten.

En nu kan je nog zeggen dat Trump zich nog een beetje gedraagt omdat hij opnieuw wil verkozen worden, maar je houdt je hart vast voor wat hij in zijn tweede ambtstermijn kan doen wanneer dat geen issue meer is. Dan is hij vrij om de grootste gekheden uit te halen, omdat het electoraat hem dan niet meer kan straffen. Ik vind het idee dat hij opnieuw zou verkozen worden heel benauwend.

Tijdens Trumps presidentschap zijn er ook al veel personeelswissels geweest in Het Witte Huis.

Natuurlijk, dat lijkt er ook op te wijzen dat er daar grote onrust, paniek en ontevredenheid heerst. We moeten hopen dat hij na zijn presidentschap – bij voorkeur na één termijn – van het politieke toneel verdwijnt zonder de planeet nog meer schade te hebben toegebracht dan nu al het geval is. Je terugtrekken uit het klimaatakkoord van Parijs, zoals hij gedaan heeft, is een criminele daad waarvoor hij tot nader order geen rekenschap moet afleggen. De kans is ook groot dat hij tussen nu en de presidentsverkiezingen Iran zal aanvallen. Hoewel daar de verhoudingen andersom lijken te zijn, in die zin dat Trump een adviseur heeft die daar zijn persoonlijke levensdoel van heeft gemaakt. John R. Bolton is een bijzonder gevaarlijke man. Hij wil het Ayatollah-regime in Iran doen verdwijnen. Toen hij werd benoemd tot veiligheidsadviseur wist iedereen dat hij Trump zou proberen ertoe te verleiden om Iran binnen te vallen. Dat deed hij jaren geleden ook al met George W. Bush, die hij zover heeft gekregen om Irak aan te vallen. Nu, volgens de laatste berichten wil Bolton heel graag Iran binnenvallen, maar Trump wil niet.

Toch heeft Trump Amerika al teruggetrokken uit het nucleair akkoord met Iran.

Inderdaad, en er is nu ook al een deel van de Amerikaanse vloot op weg naar de Perzische Golf. Er staan al vliegtuigen, bommenwerpers en soldaten klaar. Trump mag dan nu wel denken dat het op economisch vlak niet in het voordeel van Amerika zou zijn om in een ver land weer een oorlog te ontketenen, maar het volstaat dat er morgen een adviseur of één of andere talk show host op Fox News hem van het tegendeel overtuigt en hij tweet Amerika de oorlog in.

Daten versus diplomatie

De hoge importtaksen die Trump met zijn handelsoorlogen opwekt, zullen onvermijdelijk een impact hebben op de kleine zelfstandigen in Amerika. Zal hij hen grote schade toebrengen?

De sojaboeren in Amerika voelen nu al dat hun uitvoer naar China moeilijker wordt door die tarievenoorlog. Het is een opbod tussen mogendheden en daar zal de eigen economie inderdaad onder lijden. Tegelijkertijd hoor je wel mensen zeggen: “Je kan veel zeggen over Trump, maar dat er een onevenwicht was in de handelsbalans tussen China en de VS, is een feit. Er moest iets aan gedaan worden”. En het zijn niet alleen Republikeinse aanhangers van Trump die daarvoor pleiten. Er zijn ook economen die zeggen dat Trump de eerste is die de Chinezen de wacht durft aan te zeggen. De vraag is alleen hoe ver hij daarin zal gaan.

Mijn droom is nog altijd dat Trump op een dag het president spelen gewoon beu zal zijn, en dat hij zoals sommige pausen tegenwoordig doen gewoon met pensioen gaat. Dat hij zegt: “Ik kan meer geld verdienen met mijn gesjacher in New York, in de vastgoedsector en de gokindustrie, dan als president van Amerika. Ik heb het gehad, dit is eigenlijk maar een saai baantje” (lacht).

Trumps beslissingen krijgen vaak veel tegenstand. Zo was er het protest op Trumps inreisverbod voor inwoners van zeven islamitische landen, en de bouw van zijn muur op de grens met Mexico wordt tegengehouden door de Democraten. Hoeveel steun heeft Trumps anti-immigratiebeleid nog bij de Amerikaanse bevolking?

Op dit moment zijn er twee vaststellingen op dat vlak. Ten eerste blijkt uit de laatste opiniepeilingen dat als het morgen verkiezingen zouden zijn met Joe Biden als de Democratische presidentskandidaat, dan zou Biden Trump verslaan. Ten tweede staat negentig procent van de Republikeinse achterban nog steeds achter Trump. Dus er is een groot deel, zeker in de Midwest, voor wie Trump nog steeds dé man is. Dat zijn mensen die misschien nog niet helemaal hebben gemerkt hoe nadelig Trumps beleid ook voor hen kan zijn. Maar zij waarderen in hem die hufterige stijl van de anti-establishment politicus. Want zo voelen zij zich ook. Dat Trump zichzelf als miljardair het aura van de outsider kan aanmeten, dat is toch wel verbijsterend. Hij is een beetje zoals de rattenvanger van Hamelen. De mensen lopen achter hem aan en ze zullen misschien pas te laat begrijpen dat ze recht naar een ravijn lopen.

We haalden eerder al voorbeelden aan van Trump en zijn neiging tot het terugtrekken uit belangrijke akkoorden. Hij trok zich ook terug uit het INF-verdrag met Rusland over langeafstandsraketten. Hij wil zich ook op militair vlak terugtrekken uit Syrië en Irak, nu het kalifaat van IS gevallen is. Tegelijk zijn er in Afghanistan vredesonderhandelingen bezig. Trump is dus wel succesvol in zijn isolationistische America first-beleid?

Dat protectionisme is een beetje typisch voor politici à la Trump. Viktor Orbán uit Hongarije zou het niet anders doen. Trump wil zich terugplooien, omdat hij gelooft dat Amerika op zichzelf groot en sterk genoeg is om een welvarende maatschappij uit te bouwen. Dat heeft echter ook een voordeel: als Trump Iran niet wil aanvallen, dan heeft dat ook daarmee te maken. “We gaan ons niet diep in de shit steken in andere landen, dat ze hun eigen problemen maar oplossen.”

Maar die terugtrekbeweging is waarschijnlijk enkel door een economisch opportunisme ingegeven. En als Bolton Trump ervan kan overtuigen dat het economisch heel verstandig is om Iran plat te bombarderen, bijvoorbeeld omdat Amerikaanse bedrijven dan later aan de heropbouw van de infrastructuur veel geld zouden kunnen verdienen, dan gaan de bommenwerpers meteen de lucht in.

Wat zou in die redenering dan de economische achterliggende reden zijn dat Trump zich terugtrekt uit Afghanistan en Irak?

Op zich zijn die conflicten niet winstgevend, ze kosten handenvol geld. Ik denk dat hij zich daar terugtrekt omdat er voor Amerika niets te winnen is, op militair vlak niet en op het economische al zeker niet. Hij verandert natuurlijk wel de geopolitieke verhoudingen in de wereld. Je ziet nu dat er een top wordt georganiseerd tussen China, Japan, Korea en Turkije. Wat doet Turkije daar? Wat doet Erdoğan daar? Je ziet dus allerlei machtsconcentraties ontstaan van andere landen en andere werelddelen, waar de Amerikanen niet meer bij betrokken zijn. Maar dat proces was eigenlijk al bezig onder Obama. Die vond ook wel dat de VS niet langer overal in de wereld politieagent moest spelen. Leading from behind was de term die Obama daarvoor gebruikte: we gaan niet vooroplopen, wij zullen wel vanuit de achtergrond sturen.

Trump heeft inderdaad de geopolitieke situatie veranderd. Dat was ook duidelijk toen hij de Noord-Koreaanse leider Kim Jong-un ontmoette, een unicum voor de twee landen. Wordt die gedeeltelijke ontdooiing van een restant van de Koude Oorlog gezien als een belangrijke prestatie van Trump?

Nee, die ontmoetingen hebben ook niets concreets opgeleverd. Dergelijke ontmoetingen worden normaal zorgvuldig en langdurig voorbereid door diplomaten. Maar Trump gelooft niet in diplomatie. Hij denkt dat je de wereldpolitiek kan bedrijven zoals twee zakenmannen in de lounge van een hotel een deal sluiten, met een whisky en een sigaar. Maar zo werkt het natuurlijk niet. Daarom is die tweede top ook een totaal fiasco geworden. Het gaat om heel complexe afwegingen van geven en nemen, wat zit erin voor wie? Er zijn vaklui die dat moeten onderhandelen. En pas wanneer dat helemaal klaar is en alles op punt staat, krijgt zoiets de symbolische zegen van de staatshoofden en wordt de pers erbij gebracht om dat allemaal te bezegelen. Maar Trump spreekt af met buitenlandse leiders alsof het om een date gaat. Hij verbaasde zijn eigen achterban, die niets wist over een top met de Noord-Koreaanse leider. Hij regelt dergelijke zaken per telefoon! Dat is natuurlijk geen ernstige wijze om aan wereldpolitiek te doen, maar omdat het om de president van Amerika gaat is het net wel heel ernstig. Dus dat hele verhaal met Noord-Korea leidt tot niks. Met persoonlijke contacten los je niet in 1-2-3 complexe wereldproblemen op.

De afgelopen weken hebben veel Amerikaanse staten hun abortuswetten strenger gemaakt. Het motief daarachter is om de kwestie tot in het Hooggerechtshof te krijgen en de uitspraak in ‘Roe v. Wade’ uit 1973 teniet te doen, die destijds abortus in Amerika legaliseerde. Heeft Trump een aandeel in die strengere abortuswetten? Tijdens zijn campagne zei hij dat hij conservatieve pro-life rechters in het Hooggerechtshof wilde aanstellen.

Natuurlijk heeft dat daarmee te maken. Die staten die nu die immorele wetten afvaardigen, hebben moed gevat door het feit dat Trump nu al twee conservatieve rechters heeft kunnen benoemen. En van hen is geweten dat ze eerder pro-life dan pro-choice zijn. Natuurlijk rekenen die staten erop dat die wetten bij het Hooggerechtshof zullen terechtkomen. Maar ten eerste zijn er vier van die rechters wel conservatief, en vier niet. En de positie van de opperrechter is niet bekend. Zelfs als die wetten nu gecontesteerd worden, gaan ze eerst naar het Hooggerechtshof in de eigen staat. Als het nadien zover komt dat tegen de uitspraak in beroep wordt gegaan, dan is het federale Hooggerechtshof pas de volgende stap. Maar het is nog maar de vraag of dat federale hof zin heeft om die zaak opnieuw te behandelen. Zij kunnen beslissen om dat niet te doen en te zeggen: “We zijn in 1992 nog eens teruggekomen op ‘Roe v. Wade’, dus die zaak is al uitgeklaard”.

Oude mannen strijden om de macht

Voor de volgende presidentsverkiezingen er is nu al een grote groep kandidaten in de race bij de Democraten. Al meer dan 20 mensen hebben zich kandidaat gesteld. Bij de Republikeinen is er ondertussen ook een tegenkandidaat opgestaan die Trump wil verslaan. Is het ongewoon dat er zo vroeg in de race al zoveel kandidaten zijn?

Ik denk dat het wel vaker gebeurd is dat er heel veel mensen zich kandidaat stelden. We zitten nu ook nog maar in de eerste fase, de eerste voorverkiezingen moeten nog beginnen. Zodra de voorverkiezingen van Iowa en New Hamsphire gepasseerd zijn, zal dat aantal gereduceerd worden tot vijf of zes. Dus ik denk dat dit verschijnsel eigenlijk onbelangrijk is.

Hoogstwaarschijnlijk zal het dit keer opnieuw een strijd worden tussen twee oude mannen. En de kandidatuur van Biden is problematisch voor de Democratische partij, want zij zagen in dat ze na de Clinton-dynastie moeten gaan verjongen, vervrouwelijken, verkleuren. Dat zag je ook meteen bij de tussentijdse verkiezingen van 2018: er werden veel vrouwen verkozen, waaronder voor het eerst islamitische vrouwen. En nu komt daar ineens weer iemand uit het verleden op als presidentskandidaat. Eigenlijk zijn dit de verkiezingen van acht jaar geleden: Biden is ineens terug. En hij is meteen de front-runner en slaat zo iedereen uit het veld. Biden is niet alleen oud, hij staat er ook om bekend verbale blunders te maken. Hij heeft al twee keer geprobeerd om president te worden, en dat was tweemaal een ramp. Dus hij heeft geen geweldig trackrecord als campagneman. Het is nog maar de vraag of hij de komende twee jaar het campagnevoeren zal volhouden.

Ook Bernie Sanders is een grote naam bij de Democratische kandidaten. Maar ook hij is een oude man, die bij de vorige verkiezingen verloor.

Inderdaad, Amerika zou het land van de toekomst zijn, maar het zijn wel drie oude blanke mannen die nu op de voorgrond staan voor de volgende verkiezingen Ik denk niet dat Sanders het nu nog ver zal schoppen, hij heeft zijn moment al gehad. En Biden moet op enkele zaken gokken: ten eerste dat er toch een soort vermoeidheid komt in het land over die brullende, agressieve aap die nu in het Witte Huis zit, en dat zelfs Republikeinen toch wel weer een eerder normale mens zullen verkiezen boven een rodeofiguur. Ten tweede is Biden wel altijd heel populair gebleven bij de blanke arbeidersklasse in Amerika. Het is duidelijk dat Trump geen enkele Democratische kandidaat meer vreest dan Biden.