De Russische president Vladimir Poetin ging vorige week in gesprek met zijn Azerbeidzjaanse collega Ilham Aliyev tijdens een tweedaags bezoek in Bakoe. Onze reporter Arne Verboven ziet dat men zich in buurland Armenië, waar hij momenteel is, ernstig zorgen maakt. Het bezoek maakt duidelijk dat het land steeds verder geïsoleerd geraakt.
Na overleg met de Armeense eerste minister Nikol Pasjinjan besliste Poetin afgelopen mei om Russische vredestroepen grotendeels terug te trekken. Premier Pasjinjan benadrukte dat hij geen nut meer zag in hun aanwezigheid.
Dat komt grotendeels door een diepe teleurstelling na de afwezigheid van Russische bescherming tijdens het Armeens-Azerbeidzjaans conflict omtrent de regio Nagorno-Kharabach in 2020. “De Russen hebben ons verraden”, aldus Edgar Pogosyan, Armeens officier en medeverantwoordelijk voor de regio Syunik in het zuiden van het land.
“In 2020 lieten ze ons volledig aan ons lot over, met 5.000 dodelijke slachtoffers (aan beide kanten, red.) als gevolg.” Nochtans leidde de Russische bemiddeling uiteindelijk tot een staakt-het-vuren, “maar die kwam te laat om het Armeense verlies te voorkomen.”
Afgekoelde banden
Sinds de Fluwelen Revolutie in Armenië en de daaropvolgende verkiezing van huidig premier Pasjinjan zijn de banden met Rusland sterk afgekoeld. De Fluwelen Revolutie in 2018 bevrijdde de voormalige Sovjetstaat van zijn semi-autoritair regime.
De vorige regering, met voormalig president Serzj Sarkisjan als dominant figuur, werd gekenmerkt door corruptie, politieke onderdrukking en een gebrek aan democratische vrijheden. Na de Fluwelen Revolutie kijkt het land steeds vaker richting het Westen voor politieke steun.
Armenië had meer steun verwacht van Rusland door de traditioneel goeie relatie en het gezamenlijke Sovjetverleden
Toch werd er door Armenië meer steun verwacht van Rusland door de traditioneel goeie relatie en het gezamenlijke Sovjetverleden. Maar ook Azerbeidzjan deelt die gemeenschappelijke geschiedenis met de Russen. Dat Poetin het autoritair discours van Azerbeidzjaans president Aliyev verkiest, mag niet verbazen.
Syunik, een provincie in het zuiden van Armenië, wordt door de Armenen beschouwd als potentieel doelwit voor annexatie door Azerbeidzjan. Via de Laçin-corridor (een landstrook voor transport van personen en goederen, red.), op Azerbeidzjaans grondgebied, stond Syunik indirect in verbinding met de felbevochten regio Nagorno-Karabach.
De provincie is ook strategisch gelegen tussen Azerbeidzjan en diens enclave in het westen, waardoor ze zou kunnen dienen als rechtstreekse verbinding met Turkije. Ook voor Turkije is dat interessant, aangezien Azerbeidzjan een gas- en olierijk land is en ze een nauwe culturele en politieke band onderhouden. Momenteel is de spanning in de regio Syunik dus te snijden.
Verouderd Russisch materiaal
Niet enkel Syunik verkeert in opperste staat van alertheid. Sinds het Russisch bezoek aan hun rivaal maken de Armenen zich ernstig zorgen. Ook meldde het Azerbeidzjaanse ministerie van Defensie dat Armeense strijdkrachten op 15 en 18 augustus het vuur openden in de richting van Azerbeidzjaanse posities.
Het Armeense ministerie van Defensie beweert dat het om desinformatie gaat. “Daarmee zou Azerbeidzjan de druk willen opvoeren om mogelijke escalatie te vergoelijken”, volgens officier Pogosyan. “We kunnen elk moment vijandige activiteit verwachten, maar we zijn beter voorbereid dan voordien.”
“Met het verouderde Russische materiaal waren we niet opgewassen tegen het gemoderniseerd Azerbeidzjaans leger” - Edgar Pogosyan (Armeens officier)
Sinds de gebeurtenissen in Nagorno-Karabach is Armenië drastisch van koers veranderd. “Militair materiaal komt momenteel voornamelijk uit de Verenigde Staten, India, Frankrijk, Griekenland en Cyprus. Het is geavanceerder dan de Russische varianten”, vertelt Pogosyan, die mee instaat voor de logistieke planning van het militair materiaal.
Ook dat lag mee aan de basis van het verlies in 2020. “Met het verouderde Russische materiaal waren we niet opgewassen tegen het gemoderniseerd Azerbeidzjaans leger.” Het was volgens Eado Hecht in het Military Strategy Magazine ook één van de eerste oorlogen waarin drones een doorslaggevende rol speelden. Ze zorgden voor grote verliezen langs de Armeense zijde, en dus ook voor de Azerbeidzjaanse verovering van de regio.
Poetin niet meer welkom
De Armeense premier Pasjinjan kijkt steeds vaker richting het Westen. Sinds de Armeense ratificatie van het Statuut van Rome in januari 2023 trad het land officieel toe tot het Internationaal Strafhof. Daardoor verkreeg het land mogelijkheden om eventuele Azerbeidzjaanse oorlogsmisdaden aan te vechten op internationaal niveau. Maar het past ook in het politiek democratiserend en meer westersgezinde discours van Pasjinjan.
Rusland nam deze beslissing dan ook niet in dank aan. Aangezien het Internationaal Strafhof in maart vorig jaar een arrestatiebevel uitvaardigde tegen Poetin vanwege zijn vermeende betrokkenheid bij oorlogsmisdaden in Oekraïne, kan de president sinds de Armeense ratificatie van het verdrag het grondgebied van Armenië niet meer betreden. In dat geval zou Armenië verplicht zijn Poetin te arresteren.
Dreigende politieke isolatie
Sinds de oorlog in Oekraïne ging de Europese Unie op zoek naar alternatieven om hun afhankelijkheid van Russische grondstoffen te reduceren. Aangezien Azerbeidzjan een grondstofrijk land is, werd de EU een belangrijke klant.
Vanwege deze economische belangen, speelt Pasjinjan een riskant geopolitiek spel. Enerzijds dreigt hij te weinig steun te vinden bij de verhoopte westerse bondgenoten, anderzijds dreigt Armenië een democratisch eiland te worden tussen autoritaire regimes in.
Turkije ligt historisch in conflict met Armenië ten gevolge van de Armeense genocide in 1915
Armenië dreigt dus geïsoleerd te geraken. De grenzen met Turkije en Azerbeidzjan zijn gesloten. Deze landen kozen met respectievelijk Recep Tayyip Erdogan en Aliyev voor een meer autoritair discours, en onderhouden nauwe politieke en culturele banden met elkaar. Turkije heeft Azerbeidzjan consequent gesteund in het conflict omtrent Nagorno-Karabach in 2020, en ligt historisch in conflict met Armenië ten gevolge van de Armeense genocide in 1915.
Ten zuiden heb je de Islamitische Republiek van Iran, dat strategische banden onderhoudt met Armenië. Beide landen hebben baat bij stabiliteit, maar verschillen onder het huidige beleid dag en nacht in politieke en religieuze zin. Armenië is namelijk de eerste natie ter wereld die het christendom als staatsgodsdienst aannam.
Noordelijk buurland Georgië bevindt zich in een politieke tweestrijd. De bevolking verlangt naar lidmaatschap van de Europese Unie, terwijl de zittende regering Russisch gezind is, en het land in een autoritaire richting tracht te duwen. Als die daarin slaagt, dreigt Armenië als enige democratie in de nabije regio achter te blijven.
Huidige situatie
Na een blokkade van tien maanden van Nagorno-Karabach, kwam Azerbeidzjan in september 2023 met een allesbeslissend offensief. Dat resulteerde in de overgave van de Armeense strijdkrachten in de regio en een akkoord waarin de etnisch-Armeense regering van Nagorno-Karabach zich bereid verklaarde te ontbinden. Daarop volgden massale uittochten van etnische Armenen via de Laçin-corridor naar Armenië. “De herovering van Nagorno-Karabach is niet meer aan de orde”, aldus Pogosyan. “Momenteel rest ons enkel nog de verdediging van hetgeen we in handen hebben.”
