Pasen, Pesach en de Ramadan vielen dit jaar uitzonderlijk samen. De religieuze feesten volgen alledrie na een traditionele vastenperiode. Jezelf onthouden van eten en drinken in het kader van een religieuze beleving: de ene beleeft het als een restrictie, de ander als een vorm van vrijheid. Ibtissame Azougagh (23), Dries Geeraert (23) en Chami (30) leggen uit hoe dat bij hen zit.
Wat is vrijheid? De meeste mensen antwoorden met een langgerekte 'euh' op die vraag. Er bestaat namelijk geen universeel antwoord, iedereen vult dat concept voor zichzelf in. Dat vindt ook studente en moslima Ibtissame Azougagh (23). Zij trok na haar middelbaar van Turnhout naar Utrecht om er geneeskunde te studeren. “Vrijheid is een relatief begrip. Ik voel me vrij zolang ik mijn eigen keuzes kan maken in wat ik wil eten, de studies die ik wil doen of welke kleren ik wil dragen.”
Voor Dries Geeraert (23), betekent vrijheid niet per se je eigen keuzes maken, maar wel volledig jezelf kunnen zijn, los van alle invloeden van binnen- en buitenaf. Dries is christen en ging na zijn studie theologie aan de KU Leuven voor de jeugddienst van het bisdom Brugge (IJD) werken. “Voor mij is vrijheid Christus, of Jezus zelf, en volledig onthecht zijn van alles,” zegt hij.
Het alfabet van de liefde is volgens Chris Geeraert de sleutel tot de vrijheid: "A is jezelf graag zien, B staat voor de liefde voor je familie, enzovoort. Maar wie echt vrij wil zijn moet tot Z durven te gaan en ook de mensen die het verst van hem afstaan - zijn vijanden dus - liefhebben. Dat is verre van evident. Maar als je dat doet, liefhebben tot het uiterste zoals Christus dat deed, dan opent dat de weg van de hoop."
"De westerse bevolking ziet joden alsof ze in een kooi leven en niets mogen, maar dat klopt niet"
Chami (30) vindt vrijheid in de joodse religie en in haar orthodoxe joodse gemeenschap in Antwerpen. De orthopedagoge volgt momenteel een opleiding tot schoonheidsspecialiste. Toch is vrijheid voor haar een dubbelzinnig concept. “Wij zijn in principe vrij," zegt ze, "maar we zijn in feite pas echt vrij als onze Messias komt en we terug in Israël wonen.” Chami vindt het jammer dat het jodendom zo'n slechte reputatie heeft. “In het Westen kijken mensen naar joden alsof we in een kooi leven en niets mogen, maar dat klopt niet. Ik kan doen wat ik wil, zolang het in mijn religie past.”
Vrijheidssnoepjes
Geen seks voor het huwelijk, regelmatig bidden, strenge spijswetten en aangepaste klederdracht. Het zijn maar enkele regels waar veel gelovigen zich aan houden. Toch zien ze dat niet een beperking van hun vrijheid, want achter elke regel zit een wijsheid.
Ibtissame vergelijkt het met een kind dat maar één snoepje mag eten. “Ook al wil het kind meer snoepjes, het krijgt er maar eentje van de ouders. Dus ja, het kind wordt beperkt in zijn vrijheid, maar ouders leggen die beperking natuurlijk niet voor niks op. Er zit een bepaalde wijsheid achter.” Zo kijkt Ibtissame ook naar de regels van de islam. “Sommige regels beperken me in mijn vrijheid, maar ik vind dat niet vervelends of negatief. Ik weet gewoon dat mijn schepper, degene die mij beter kent dan ik mijzelf, precies weet waarom hij ons die regels heeft toegeschreven. Achter elke regel zit dus iets goeds.”
Toch staat ze ook wel eens stil bij de reden achter die regels. “Soms denk ik: en waarom zou ik dat dan niet mogen? Zo mogen we bijvoorbeeld niet naar muziek luisteren. Dat blijft heel moeilijk te volgen, want muziek hoor je bijna overal. Toch zit ook daar een wijsheid achter. Muziek brengt mensen namelijk in een bepaalde mood, en ook dat kan leiden tot andere dingen, zeker als mannen en vrouwen bij elkaar staan. Het zorgt ervoor dat er geen dingen gebeuren die niet kunnen in de islam.”
Ook Chami beschouwt de joodse leefregels als een leidraad in haar leven. “They keep me on the right track. Ik kom uit een van de meer extreme strekkingen, maar ik doe wel gewoon wat ik wil. Zolang ik de regels niet overtreed is dat oké. Ik draag bijvoorbeeld wel make-up en parfum, terwijl mijn vriendinnen daar wel eens commentaar op hebben.”
Het geloof van Chami lijkt haar keuzevrijheid dus niet in de weg te staan: "In tegenstelling tot mijn vriendinnen - die niet wilden mengen met niet-joden - ging ik wel studeren. En vandaag heb ik zelfs nieuwe studies aangevat. Mijn man voelde zich er in het begin niet zo comfortabel bij dat ik opnieuw ging studeren. Maar ik heb hem toen uitgelegd dat het mijn droom was, en dat ik dat echt wil doen. Uiteindelijk zag hij in dat ik daar eigenlijk niets mis mee doe.”
Hun geloof vormt voor deze drie jonge gelovigen dus geen obstakel voor hun vrijheidsbeleving, maar dat wil niet zeggen dat ze geen offers moeten brengen. Deelnemen aan bepaalde sociale aangelegenheden of afspreken met vrienden op belangrijke religieuze feestdagen zit er voor hen niet altijd in. "Er zijn herinneringen die ik niet heb kunnen maken," zegt Ibtissame. "Toen we in het middelbaar met de klas op buitenlandse reizen gingen, kon ik niet mee. Volgens de islam moet een ongetrouwde vrouw altijd in het bijzijn van een mahram reizen. Dat is een familielid waarmee het huwelijk als haram - onwettelijk - wordt beschouwd, zoals een vader of een broer. Ik vond dat toen wel jammer, maar ik had ook een soort rust in mijn hart, omdat ik wist dat ik het goede deed."
Dries herkent zich in het verhaal van Ibtissame. "Tijdens het Paasweekend gingen mijn vrienden naar een evenement in het Sportpaleis in Antwerpen. Ik kon niet mee omdat het Paasweekend het belangrijkste weekend is voor de christenen. Maar ik heb niet per se dingen gemist. Voor mij zijn zo'n uitstappen eerder de decoratie op de taart, niet de taart zelf. Die taart, dat is voor mij Christus. Al de rest is heel leuk en mag er zijn, maar dat is niet essentie."
“Ik weet niet of die vrijheid wel echt vrijheid is”
Doen en laten wat je wil, gaan en staan waar je wil. Twee klassiekers die vaak aangehaald worden als iemand vrijheid wil definiëren. Vooral in het Westen wordt vrijheid zo opgevat, als leven zonder grenzen en obstakels. Toch geldt deze invulling van vrijheid niet voor iedereen.
“Ik vind niet dat vrijheid gelijkstaat aan kunnen doen wat je wil. Ik vind vrijheid in mijn gemeenschap,” zegt Chami. "Dankzij de joodse regels leef ik zonder druk. Denk aan sociale media: die zorgen voor enorm veel druk, en dat ervaren wij niet. Wij zitten ook niet voor de tv. In plaats daarvan lezen we veel. You guys miss out more on life. En dat zeg ik niet omdat ik gebrainwasht ben. Ik ben een open-minded jood, want ik ga ook bowlen en naar de cinema. Maar verslaafd zijn aan een smartphone zou niets voor mij zijn.”
Volgens Dries kan je nooit volledig vrij zijn als je leeft volgens de Westerse invulling van vrijheid. “Als je te veel focust op dingen die vergankelijk zijn, zoals geld of je carrière, dan kan je per definitie nooit vrij zijn. Want vroeg of laat word je toch geconfronteerd met lijden, miserie en uiteindelijk de dood, en dan vervallen het voorgaande allemaal in het niets. Is die vrijheid dan wel echt vrijheid?”
Vergankelijke zaken zouden volgens hem dus niet de essentie van het leven mogen zijn. Bij Dries is dat ook niet het geval. “Ik ga graag op café, maar als morgen alle cafés sluiten, zal mijn wereld niet instorten. En als ik morgen mijn job verlies, zou ik dat heel jammer vinden, maar daar draait het niet om voor mij. Als je daaraan vasthoudt, weet ik niet of je wel echt vrij bent.”
“Ik heb mij op het middelbaar nooit echt vrij gevoeld, omdat ik niet mocht dragen wat ik wou”
Ook Ibtissame vindt dat de Westerse opvatting van vrijheid te veel als norm wordt beschouwd. “In het Midden-Oosten is de islam gewoon een onderdeel van de grote gemeenschap. Daar roept het concept vrijheid andere gedachten op, omdat de regels van de islam er al in vervat zitten. Men weet dat de vrijheid begrensd is door die regels.”
Bovendien, zegt Ibtissame, we lijken in het Westen wel volledig vrij te zijn, maar dat dat is toch niet helemaal het geval. Er zijn best veel regels waaraan we ons moeten houden, ook hier in België. We stoppen voor het rood licht, of zijn op tijd op het werk. Mensen zijn zich soms niet bewust van wat niet mag omdat het zo deel uitmaakt van de cultuur. Ze zien hun vrijheid dan als enige vorm van vrijheid, terwijl de regels in andere landen helemaal anders kunnen zijn."
"Die Westerse visie op vrijheid werd me vooral vroeger op school opgedrongen," zegt ze. "Op mijn middelbare school mochten de leerlingen bijvoorbeeld geen hoofddeksels dragen, en ook de hoofddoek was om die reden niet toegestaan. Ik heb de directeur toen gevraagd waarom dat zo was en zijn antwoord was dat het allemaal te maken had met 'vrij zijn'. Wij moslima’s zouden ons dan vrij kunnen voelen op school, omdat we daar onze hoofddoek niet moesten dragen. Maar de regel had het net tegenovergestelde effect: ik heb me op het middelbaar nooit echt vrij gevoeld, omdat ik niet mocht dragen wat ik wou.”
Feest van de vrijheid
Pesach is een van de belangrijkste feesten in het jodendom. Met Pesach wordt het einde van de joodse slavernij in Egypte herdacht en de uittocht uit Egypte en daarmee de bevrijding van het joodse volk van de slavernij. Deze gebeurtenissen staan centraal in het joodse ethos.
"De slavernij in Egypte blijft tot op vandaag nazinderen in de joodse gemeenschap," zegt Chami. “We vinden het heel erg dat onze voorouders zo hard moesten werken en zoveel moesten meemaken, voordat ze uit Egypte konden vertrekken. Daarom vasten wij tijdens Pesach, bidden we voor hen en danken we hen. Wij willen absoluut niet dat er vergeten wordt wat er vroeger is gebeurd, daar zijn wij hard mee bezig.” Daarbij verwijst Chami ook naar de Holocaust. “Sommige mensen ontkennen dat de Holocaust heeft plaatsgevonden, maar wij blijven tegen onze kinderen zeggen dat dat wel zo is en dat we daarom niet te veel mogen mengen. Maar het jodendom zal blijven bestaan en wij blijven hier, tot onze Messias komt.”
