“Mentaal welzijn hangt samen met sociaal welzijn”

"Stop nu maar met die jongeren te pamperen, deze generatie is de meest egoïstische generatie sinds de Tweede Wereldoorlog", schrijft een onbekende naar Inez Germeys, professor psychologie aan de KU Leuven. Ze doet onderzoek naar het mentale welzijn van jongeren. Ze had nooit gedacht dat ze dit in haar mailbox zou ontvangen. Naast deze mail heeft ze andere haatmails gekregen met dezelfde boodschap: "Jongeren stellen zich aan." 

Uit het onderzoek van Germeys blijkt dat één op de vier jongeren te maken krijgt met psychische klachten. "Als je denkt: 'ik ken ze niet', dan heb je nog niet goed genoeg gekeken", aldus Germeys. De wachtlijsten voor een gesprek bij de psycholoog zijn lang en niet alle jongeren worden even goed opgevangen. Toch heerst er een stigma rondom mentaal welzijn bij jongeren. Dat merkte Kitsana Sanohsuai (22), student filosofie tijdens haar college. "Een 60-jarige student zei dat onze generatie zwak is en dat we daarom snel zelfmoord plegen."

Dat jongeren voornamelijk aan zichzelf zouden denken, gaat er bij Amina Bakhtaoui Van Deputte (22), masterstudent rechten, niet in. "Ik ben juist lang een people pleaser geweest, dat heeft me niet altijd goed gedaan. Dus ik denk dat het soms goed kan zijn om 'egoïstisch' te zijn. Juist als ik me niet goed voel, weet ik nu dat ik daar aandacht aan mag geven."

Verschillende factoren hebben effect op de mentale gezondheid. Het kan gaan om een biologische factor, waarbij iemand meer kans heeft op psychische aandoeningen door diens genetica. Maar voor Germeys speelt voornamelijk de omgeving een grote rol. Hierbij noemt zij pesten, fysiek en verbaal geweld, het gebrek aan sociale steun en de sociale vaardigheden van jongeren als belangrijke facetten van het probleem.

"Mentaal welzijn hangt samen met sociaal welzijn", benadrukt Germeys. Sociale isolatie speelt dus een belangrijke rol, maar ook de identiteit van een persoon. Meisjes van 16 en 17 jaar, geracialiseerde (de groep mensen die sociale exclusie meemaakt vanwege de stigmatisering van hun etniciteit en/of huidskleur, red.) jongeren, LGBTQIA+ jongeren en jongeren met een lage socio-economische status staan op nummer één als het gaat om het ontwikkelen van een psychische aandoening. "Het gaat dus voornamelijk over jongeren in een kwetsbare positie", vertelt Germeys.

Volgens Germeys zijn er geen aanwijzingen dat er nu meer psychische aandoeningen zijn dan vroeger. Dat is lastig te achterhalen aangezien de criteria voor een psychische aandoening zijn veranderd. "Dertig jaar geleden werd homoseksualiteit bijvoorbeeld nog als een psychische ziekte gerekend en nu niet meer", zegt Germeys. 

Daarnaast is binnen psychologisch onderzoek in de laatste tien jaar een verschuiving ontstaan. Nu wordt meer gefocust op de adolescentie. Binnen de wetenschap ontstond er een besef dat voor het 24ste levensjaar de meeste psychische problemen ontstaan. Volgens Germeys zijn psychische problemen nu wel meer zichtbaar. Jongeren praten meer over mentaal welzijn. Germeys denkt dat acties, van bijvoorbeeld Te Gek en bekende Vlamingen die open zijn over de eigen mentale gezondheid, het onderwerp uit de taboesfeer hebben gehaald. Germeys vindt dit een belangrijke verandering. "Het is jammer dat jongeren worden neergezet als een zwakkere generatie, terwijl zij juist sterk kunnen zijn in het verwoorden van hun emoties. Daar hebben we juist meer van nodig in de maatschappij", zegt Germeys.

Tal van nieuwe initiatieven stellen de mentale gezondheid van jongeren centraal. Denk aan Moodspace, Awel, Jac, Tejo, Men-tors en Ontrck. Ook Matias Ramos ter Maat (18) heeft afgelopen zomer het project ‘Unlonely’ opgestart met behulp van de Kubus, de jongerenbibliotheek van Permeke in Antwerpen. Tijdens Unlonely maken mensen kennis met elkaar op speelse wijze. Ze praten over hun eenzaamheid en geven elkaar tips om minder eenzaam te zijn. "Ik droomde van een plek waar jongeren samen eenzaamheid tegengaan”, aldus Ramos ter Maat. “Als het niet bestaat, dacht ik, dan maak ik het gewoon zelf."

Voor Amina Bakhtaoui Van Deputte heeft mentaal welzijn altijd al een belangrijke rol gespeeld in haar leven. Ze zag dat haar leeftijdsgenoten zich niet altijd goed voelden en ze vroeg zich af waarom dat kwam. Daarnaast ging haar mentale gezondheid tijdens haar studies achteruit. "Ik geloofde niet meer in mezelf. Ik hechte mijn eigenwaarde aan het behalen van een diploma", zegt ze. Met de covidlockdown heeft ze een gedwongen pauze genomen en dit gaf haar meer tijd om te focussen op haar mentale gezondheid. "Ik heb veel gehad aan studentenvereniging Aiesec, studentenorganisatie WeDecolonizeVUB en ook aan stages. Die hebben mij geholpen om een gemeenschap op te bouwen", zegt Bakhtaoui Van Deputte.

WeDecolonizeVUB organiseerde in de zomer Braver Spaces, een zomerschool met onder andere sessies over mentale gezondheid. Amina Bakhtaoui Van Deputte: "Er wordt bij WeDecolonizeVUB aandacht aan mentale gezondheid besteed zonder het expliciet te vermelden, bijvoorbeeld door "trigger warnings" of door een rustig hoekje waar je op kan laden."

"Al die initiatieven door jongeren bevestigt het feit dat het eigenlijk niet gedaan wordt door beleidsmakers", zegt Sanohsuai. "Zouden wij ons hier mee bezig moeten houden? Ook Matias Ramos ter Maat had liever steun gezien op institutioneel niveau. Hij klopte aan bij een organisatie die eenzaamheid wil tegengaan. Naar eigen zeggen werd hij door de organisatie 'genegeerd' en niet verder geholpen. “Ik ben heel blij met mijn project, maar toch vind ik het jammer dat er niet meer wordt gedaan door de mensen hogerop”, aldus ter Maat.

Mentaal welzijn bij jongeren is volgens Inez Germeys voornamelijk geënt op burgerzin en er zijn weinig aanpassingen in beleid en op institutioneel niveau. In verhouding gaat er te weinig geld naar psychische zorg en psychologisch onderzoek. Dit vindt Germeys jammer, want "het blijft een zoektocht voor jongeren naar goede hulp". Niet alle initiatieven die er nu zijn, zijn bereikbaar voor alle jongeren, het is afhankelijk van waar je woont en of je toegang hebt tot de juiste informatie. 

Tot slot is het voor Germeys belangrijk dat ouders meer hun kinderen durven te ondersteunen wanneer het niet goed gaat. Aan de ene kant ziet zij ouders die heel blij zijn met een open gesprek over mentale gezondheid, aan de andere kant ziet zij ouders die niet zo goed weten wat ze ermee aan moeten en het daarom ook verzwijgen. In de lockdown en in de nasleep daarvan vroeg ze daarom extra aandacht voor het mentale welzijn van jongeren. "Ik wil zeker niet zeggen dat andere mensen het niet moeilijk hebben, maar ik vind dat er nog te weinig aandacht is voor de psychische gezondheid van jongeren", zegt Germeys. Matias Ramos ter Maat bevestigt: "Dat mentaal welzijn alleen een probleem is van de jeugd? Oh, zeker niet!"