Muhammed Ali op de Zomer van Antwerpen

‘Rumble in da Jungle’ gaat zijn laatste Antwerps weekend in. Het SINCOLLECTIEF maakte een spectaculair schouwspel over de legendarische boksmatch tussen Foreman en Ali. Een gesprek met Junior Mthombeni en zijn assistent-regisseur Fikry El Azzouzi maakt duidelijk dat Ali een gevecht uitvocht dat niet alleen over hem ging. “De vechtlust en kracht van die man waren onwaarschijnlijk.”

De bokswedstijd tussen George Foreman, de wereldkampioen bij de zwaargewichten, en zijn uitdager en voormalig wereldkampioen Muhammed Ali vond in 1974 plaats in de hoofdstad van Zaïre. De wedstrijd werd voorafgegaan door concerten en optredens van wereldsterren als James Brown en Bill Withers. Door de Amerikaanse schrijver Jay Kang werd het beschreven als “arguably the greatest sporting event of the 20^th century”.

Het SINCOLLECTIEF maakte een spectaculair schouwspel over dit evenement en stond er de afgelopen weken mee op de Zomer van Antwerpen. 23 muzikanten en woordkunstenaars sloegen de handen in elkaar om in een totaalspektakel de energie en het gevoel van die legendarische avond in 1974 terug tot leven te brengen. Er is een bokskamp te zien, er wordt muziek gespeeld door een big band, er zijn videobeelden van Ali en er is slam poetry.

“Ik ben grondig gaan opzoeken hoe het er toen aan toe ging”, steekt regisseur Junior Mthombeni van wal. “Dramaturgisch gezien zagen we in '74 naast de bokswedstrijd ook grootse concerten. De artiesten, journalisten, fans: ze zijn allemaal naar daar gegaan, naar Zaïre. Brown en Withers hebben daar de concerten van hun leven gegeven, en dan volgde het gevecht van Ali. Het was een totaalspektakel!”, aldus Mthombeni, die zijn enthousiasme niet kan verbergen.

De spirit van Ali is één van de centrale thema’s van jullie show. De bokser vocht tegen onrechtvaardigheden en ongelijkheden die onze samenleving kenmerken.

Mthombeni: “De vechtlust en kracht van die man waren onwaarschijnlijk: dat proberen wij over te brengen. Er was in Kinshasa een broeierigheid om U tegen te zeggen. Om die ook hier te creëren, vonden wij dat we niet zomaar een toneelvoorstelling konden maken: we hadden ook de muziek nodig, een bokswedstrijd en de slam poetry en alles erom heen. Het gevoel opwekken van die avond vertelt zoveel meer dan alleen het verhaaltje over Muhammed Ali vertellen.”
El Azzouzi: “Het is zeker nog een toneelvoorstelling, maar het gaat om het geheel van alle ingrediënten.”

(Foto © Arno Kempynck)

Wat sprak jullie zo aan in het verhaal van de Rumble in the Jungle om er een voorstelling over te maken?

Mthombeni: “Het hele evenement rond die bokskamp was uniek, net als de figuur Ali. Hij was bijvoorbeeld ook mensenrechtenactivist. De boodschap die hij overbracht was echt bijzonder. Zo vind je niet veel sportmannen, buiten misschien Jesse Owens op de Olympische Spelen in 1936.”
El Azzouzi: “Er waren zoveel factoren die ervoor gezorgd hebben dat het boksgevecht zo buitengewoon was. Zijn comeback, het feit dat het plaatsvond in Congo, toen nog maar Zaïre met Mobutu aan de macht,…”
Mthombeni: “Het was niet zomaar een bokswedstrijd en een overwinning. Ali was zijn titel kwijt omdat hij gezegd had: “No Viet Cong ever called me a nigger”. Hij koos ervoor om niet te gaan vechten in Vietnam, en daardoor geeft hij op het hoogtepunt van zijn carrière zijn wereldtitel af. Principieel!”

Opkomen voor wie je bent, zonder compromis

De voorstelling baadt in de sfeer van de jaren zeventig en de zoektocht van de Afro-Amerikanen naar hun roots toen. Welke factoren van een dergelijke strijd zien jullie terug in de huidige samenleving?

Mthombeni: “We zitten vandaag niet in dezelfde context, maar je ziet wel mede door de crisis, de evolutie dat iedereen zich meer en meer op z'n eigen eiland afzondert. Alles is zwart of wit, je bent voor of tegen. Dat is een overeenkomst die ik wel zie. Hoe zeg je dat op een intelligente manier? Segregatie?”
El Azzouzi: “Ik kijk vooral naar de assertiviteit van Ali en de muzikanten in The Rumble in 1974. Dat is echt een groot voorbeeld. Hij stond echt voor wie hij was, en ook al was iedereen tegen hem, hij week niet. Hij stond voor z'n identiteit.”
Mthombeni: “Wij proberen zijn verhaal naar het hier en nu te trekken. Je krijgt het verhaal te horen van allemaal Ali's die hier wonen en hier hun verhaal vertellen.”

Opkomen voor je eigen identiteit, is dat iets dat vandaag onvoldoende gebeurd?

Mthombeni: “Ik vind het erg belangrijk dat je opkomt voor wie je bent. Het gebeurt nog niet genoeg genoeg, maar je ziet het wel groeien. Een goed voorbeeld daarvan is de slam cultuur, waar erg veel getalenteerde mensen komen bovendrijven. Zij durven erg direct hun boodschap brengen. Binnen andere kunstvormen zie ook meer mensen die vertrekken vanuit zichzelf. Dit ben ik en dit heb ik te vertellen, zonder dat het van buitenaf wordt opgelegd.”

Het viel op dat er in de voorstelling vaak wordt ingegaan op de verhouding tussen het individu en het collectief. Is dat iets waar jullie bewust op hebben gefocust?

Mthombeni: “We hebben dat gedaan omdat er tijdens de bokskamp ook een bijzondere verhouding was tussen Ali als individu en de rest. Op dat moment is het Mohammed Ali alleen in die ring, tegen alle mogelijke vijanden. Het feit dat hij alleen in die ring stond contrasteert met het groter doel dat hij had.”

Is het verband tussen het individu en het collectief ook een belangrijke element in onze maatschappij?

Mthombeni: “Natuurlijk vinden wij dat er vandaag de dag teveel individualisme is, al vind ik het soms moeilijk om daar teveel accent op te leggen, want dan gaan we naar een politieke voorstelling. Maar die ieder voor zich-mentaliteit: dat is de maatschappij waar wij vandaag in leven. Op een bepaalde manier willen wij dat wel aankaarten, we willen mensen erover doen nadenken.”
El Azzouzi: “Als dat lukt is onze missie geslaagd.”

Het gevecht tegen het onrecht zal altijd wel een deel van ons zijn

Er komen ook een aantal elementen aan bod die wijzen op lessen uit het koloniale verleden?

Mthombeni: “Alles heeft zijn consequenties. Armoede in een bepaalde regio heeft gevolgen voor een ander deel van de wereld. We willen erop wijzen dat mensen nogal snel de verantwoordelijkheid van zich afschuiven: “Wij zijn toch goed bezig, de dingen die ik zie gebeuren zijn toch niet mijn schuld.” Maar àlles wat wij doen, heeft consequenties: zelfs de gsm die we kopen gaat ten koste van allerlei misdaden aan de andere kant van de wereld. Om daar de aandacht op te vestigen, was het aangewezen om af en toe met een knipoog te verwijzen naar het koloniaal verleden en de lessen die we daaruit moeten trekken.”

Jullie zeggen dat je geen politieke voorstelling wil maken, maar als ik jullie hoor vertellen, lijkt het alsof jullie dat net wel willen doen.

El Azzouzi: “Als wij iets maken hebben we nooit het idee dat we iets politiek gaan maken. We hebben gewoon de ambitie om een goede voorstelling te maken. Misschien sluipt die politieke boodschap er ongemerkt in, maar we zijn nooit van plan om een expliciet politieke voorstelling te maken.”
Mthombeni: “Dat is ook gewoon wie wij zijn. Fikry schrijft columns voor De Morgen en voor De Wereld Morgen, over de dingen waar hij mee bezig is, ik ben zelf veel met jongeren bezig. Het maatschappelijk debat zit er op een bepaalde manier ingebakken. Het gevecht tegen het onrecht zal altijd wel een deel van ons zijn.”
El Azzouzi: “Toch zullen we nooit voorstellingen maken met opgeheven vinger. Onze bedoeling is gewoon goede kunst maken. Als er iets politiek insluipt, ça va, dan kan het nog steeds een goed stuk zijn. Wij hebben niet het gevoel dat zoiets moet worden afgestoten, maar we zijn er ook niet mee bezig wanneer we iets maken.”

Als er toch maatschappelijke of politieke thema's worden aangeraakt, welke rol denken jullie dan dat podiumkunst, of kunst in het algemeen, kan spelen?

El Azzouzi: “Ik denk gewoon dat kunst de vinger op de wonde kan leggen, ook niet meer.”
Mthombeni: “Ik weet wel dat wij, met velen naast ons, langzaam een beeldvorming kunnen veranderen door voorstellingen als deze te maken, maar veranderen wij de wereld? Nee.”

© 2014 – StampMedia – tekst: Arno Kempynck, foto’s: Nathalie Schlenker

Dit artikel werd gepubliceerd door Het Nieuwsblad - online op 26/06/2014