Voormalig The Economist-journalist Bill Emmott pakt, samen met regisseur Annalisa Piras, uit met een documentaire over de morele, politieke en economische crisis in Italië. Girlfriend in a Coma schetst een ongemakkelijk beeld, maar sluit af met enkele optimistische noten.
De verstandhouding tussen voormalig premier Silvio Berlusconi en journalist Bill Emmott is op zijn minst kil te noemen. The Economist pakte vier keer uit met covers die Il Cavaliere niet kon smaken. Berlusconi reageerde met twee klachten, maar verloor beide processen. Verder schreef Emmott het ontluisterende boek Good Italy, Bad Italy. Het doet vermoeden dat Girlfriend in a Coma een afrekening met Berlusconi wordt, maar Emmott en Piras gaan verder: zij schenken de kijker een analyse van de crisis in Italië, waar Berlusconi deel van uitmaakt, maar niet als enige schuld aan heeft.
Westers verval
De film begint met een niet mis te verstane boodschap, vergezeld van sterke beelden: Italië zou als waarschuwing moeten dienen voor verval in de rest van West-Europa. Wat er in de laars gebeurt, kan overal gebeuren of gebeurt reeds: de eurocrisis, rellen of de Occupy-beweging.
De Italiaanse helaasheid der dingen drong de Europese Unie in het verleden reeds binnen. Een beeld van Angela Merkel en Nicolas Sarkozy tijdens een persconferentie in 2011 — in volle eurocrisis — spreekt boekdelen. Waren zij gerustgesteld na een gesprek met Il Cavaliere naar aanleiding van zijn maatregelen om Italië uit het slop te krijgen? Het antwoord: gegrinnik van de twee Europese zwaargewichten. Berlusconi was de facto een charlatan die op dat moment wel aan het hoofd stond van een van de grootste Europese economieën.
Waarheid als offer
In de eerste act wordt la Mala Italia, het slechte Italië getoond. Het verval van morele waarden en de sterk verzwakte instellingen, vergezeld van een stijgende staatsschuld, een krimpende economie en een alomtegenwoordige corruptie. Zoals anti-maffiamagistraat Nicola Gratteri het stelt: "Tien jaar na Schone Handen, zijn de politieke handen vuiler dan ooit."
In 2011 werd maar liefst 10% van de Italiaanse parlementsleden veroordeeld of was voorwerp van een gerechtelijk onderzoek. Daarover berichten of schandalen naar buiten brengen, is zeer moeilijk. Critici worden in vijandige media door het slijk getrokken. "De waarheid vertellen, wordt een kwestie van offers brengen", zegt Roberto Saviano, journalist en auteur van onder meer Gomorra.
Een andere journalist, Marco Travaglio, krijgt niet zelden de grofste beschuldigingen naar het hoofd geslingerd, zelfs live op televisie. Freedom House rangschikt Italië niet voor niets op de 72ste plaats voor persvrijheid.
210 vrouwen vermoord
Girlfriend in a Coma gaat kort in op de behandeling van vrouwen in Italië. Iets te kort, maar voldoende om een ongemakkelijk gevoel achter te laten. Een journaliste getuigt over de houding van werkgevers tegenover vrouwelijke sollicitanten. "Als een vrouw zwanger wordt, is de kans groot dat ze haar ontslag krijgt", klinkt het. "Soms gaat het zo ver dat ze op voorhand een ontslagbrief moet tekenen, zonder datum, voor het geval ze ooit zwanger wordt."
Het geweld op vrouwen is eveneens een relevante indicator van de positie van de vrouw. In 2011 werden 210 vrouwen vermoord door hun echtgenoot. Zo'n cijfer heeft zelfs geen verdere uitleg nodig.
"De belangrijkste taken van de Italiaanse vrouw zijn zorgen voor haar ouders en zorgen voor haar kinderen", klinkt het nog. "Als ze daartussenin nog ergens tijd vindt om te gaan werken, kan ze dat." De vrouw wordt ten slotte omschreven als de enige degelijke vorm van sociale zekerheid op het schiereiland. "Het berlusconismo betekende evenveel als de middeleeuwen."
Kleine, smeulende gemeenschappen
Bill Emmott en Annalisa Piras zoeken ook naar wat er wél aan goeds gebeurt in het land: la Buona Italia, het goede Italië. Het zijn kleine dingen die groots zijn in hun opzet. Zoals bij vader Giacomo, een priester uit de zuidelijke regio Calabrië. De man bezette een gebouw van de plaatselijke maffia en installeerde er een kleine gemeenschap voor en met ongewensten: mensen met een lichamelijke en/of verstandelijke beperking. De maffia was woedend, maar Giacomo en zijn mensen plooiden niet. "Mindervaliden slaagden in datgene waar gewone mensen maar niet in slagen", zegt Roberto Saviano.
Carlo Petrini, stichter van de Slow Food Movement in Italië, zegt het treffend: "De kleine, hechte gemeenschappen zijn vervallen tot as. Maar die as is er nog wel. En het smeult nog steeds na."
De Katholieke Kerk
In de derde en laatste act, stampen Emmott en Piras een - letterlijk - heilig huisje in: de Katholieke Kerk. De aanwezigheid van het Vaticaan in de Italiaanse hoofdstad doet meer kwaad dan goed, klinkt het uit verschillende monden. "De aanwezigheid van de Kerk maakt Italianen zwak", aldus Marco Travaglio. Umberto Eco spreekt van een staat binnen een staat.
Bovendien is het een instelling die moreel niet recht in haar schoenen staat. In 2011 kreeg de Heilige Stoel maar liefst 1.118 miljoen euro van de Italiaanse staat. Na aftrek van de uitgaven en kosten van het Vaticaan, bleef er nog 750 miljoen over. Driekwart miljard waar de Kerk niets voor moet doen. In tijden van crisis en schrijnende jeugdwerkloosheid kan dat tellen.
Basta
"If the present world has gone astray, in you is the cause, in you it's to be sought", horen we Dante Aleghieri oreren op het einde van de film. Bill Emmott als verteller, sluit dan ook af met een duidelijke boodschap. "Italië én Europa moeten wakker worden. Het is tijd dat we 'basta' zeggen, anders verraden we onze eigen kinderen."
Met de woorden "This is not the end, you can change it" eindigt de Britse journalist een uitgebreide analyse, die onmogelijk samen te vatten valt op papier. Beelden en interviews met mensen uit diverse sectoren, verhalen over mensen uit alle lagen van de maatschappij en vooral een verhaal dat verdergaat dan enkel de uitspattingen van een bejaarde man. Honderd minuten must see, niet enkel voor Italianen maar voor elke Europeaan.
Girlfriend in a Coma is nog niet geprogrammeerd op de Vlaamse televisie, maar kan wel bekeken worden op de website, tegen de prijs van 5,77 euro.
© 2013 - StampMedia - Gunther Malin
Dit artikel werd gepubliceerd door MO* - online op 21/02/2013
Dit artikel werd gepubliceerd door De Wereld Morgen op 21/02/2013
