De dood van Russisch oppositieleider Aleksej Navalny is een wake-upcall voor onze westerse democratie, schrijft reporter Arne Verboven. Door de opkomst van extreemrechtse politici en partijen komt de vrijheid en democratie volgens hem ook bij ons onder druk te staan.
11 februari 1990 was een historische dag. Na 27 jaar werd de Zuid-Afrikaanse
anti-apartheidsactivist Nelson Mandela vrijgelaten uit de gevangenis. Dat, en de opheffing van het verbod op het ANC leidden mee tot de val van het absurde apartheidsregime. Als deze onvermoeibare verzetsstrijder na nauwelijks twee jaar gevangenschap het leven had gelaten, zou dat verschrikkelijk bewind dan vandaag nog hebben standgehouden?
Enkele dagen geleden, 16 februari 2024 gaat wellicht ook de geschiedenisboeken in. Een volledige bladzijde zal er niet aan gewijd worden, eerder een éénkolommer ergens onderaan in de hoek van de pagina. Russisch oppositieleider Aleksej Navalny kwam na twee jaar gevangenschap om het leven, nadat hij ‘onverwacht’ onwel was geworden.
Navalny was de voornaamste stem die inging tegen het dictatoriale regime van president Vladimir Poetin. Die kreeg een week eerder nog een podium aangeboden door de al even misselijkmakende zelfverklaarde kritische journalist Tucker Carlson, om de Russische propaganda in de Amerikaanse huiskamers te krijgen, en zo Donald Trump een zetje te geven richting het schijnbaar onoverkomelijke presidentschap in de Verenigde Staten.
Onnavolgbaar doorzettingsvermogen
Navalny werd meermaals beticht van samenwerking met fascistische figuren in de strijd tegen een minstens even fascistisch regime. Die kritiek weerlegde hij in de documentaire die VRT Canvas uitzond naar aanleiding van zijn overlijden. In een gezond politiek landschap zou het voor hem ondenkbaar geweest zijn om met zulke wansmakelijke figuren op de barricades te staan om zijn geliefkoosde natie te bevrijden van zijn onderdrukker.
“Navalny werd meermaals beticht van samenwerking met fascistische figuren in de strijd tegen een minstens even fascistisch regime”
Maar in een regime dat elke vorm van tegenspraak onderdrukt met buitenproportionele straffen, kun je niet kieskeurig zijn in het kiezen van je dappere mede-opposanten. Een argument dat in mijn ogen alle beschuldigingen hieromtrent van tafel veegt.
Na het zien van deze documentaire, en in de wetenschap dat het hoofdpersonage diezelfde dag werd vermoord, werd ik overladen met ongeloof, woede, verdriet en vooral machteloosheid. Mijn eerste vraag: wat kunnen we hiertegen doen? Het antwoord is deprimerend. Navalnys dapperheid doet de mijn verbleken als sneeuw voor de zon. Dat hij terugkeerde naar een regime dat hem om de haverklap arresteerde en daarbovenop vergiftigde, getuigt van een nagenoeg onnavolgbaar doorzettingsvermogen.
Potvis in de Westelijke Sahara
Zijn mediagenieke voorkomen en talent zorgden ervoor dat zijn acties het maximale effect teweegbrachten in een Russisch systeem dat zo vastzit als een potvis in de Westelijke Sahara opzoek naar oceaanse vrijheid. Dat maximale effect waartoe Navalnys daden geleid hebben, heeft dus haast geen impact. Poetins propagandamachine draait lekker door, Russische trollenlegers blijven het Westen ongestoord treiteren en rouwende mensen die de dappere Navalny herdenken met een bloemetje, worden hardhandig gearresteerd.
Mensenrechten en autoritaire regimes: het blijft een hopeloze combinatie. Ondertussen komt ook elders de democratie verder onder druk te staan. Want ook Narendra Modi begint als leider van opkomende wereldmacht India de houding van autoritaire collega’s als Poetin en de Chinese president Xi Jinping aan te nemen.
Zelfs onze dikste vriend, de Verenigde Staten, dreigt zijn vleugels zodanig uit te slaan zodat wij als Europa er niet langer onder kunnen schuilen. Uitspraken van een oranje presidentskandidaat die belooft de eerste dag van zijn ambtstermijn te zullen handelen als een dictator, glijden zonder verzet door de strotten van de zelfverklaarde doorsnee-Amerikaan. Kort gezegd: we staan er als Europa binnenkort alleen voor.
“Uitspraken van een oranje presidentskandidaat die belooft de eerste dag van zijn ambtstermijn te zullen handelen als een dictator, glijden zonder verzet door de strotten van de zelfverklaarde doorsnee-Amerikaan”
En ook bij ons staat de verdeeldheid voor de deur. Nationalistische partijen misleiden hun kiezers met een nostalgische illusie dat we terug kunnen naar hoe het (n)ooit geweest is, naar eent tijd waarin het zogezegd allemaal beter was. Het Vlaams Belang komt over als een ordentelijke moderne versie van extreemrechts, maar vergis je niet. Het feit dat meerdere westerse leden van deze ideologische strekkingen sterke banden onderhouden met regimes die andersdenkenden vergiftigen of opsluiten in ‘heropvoedingskampen’, onthult welk discours deze potentiële beleidsvoerders streven te voeren.
Eigen kracht benadrukken
De oplossing voor de huidige autoritaire machtsblokken ligt niet in onze handen. Maar we kunnen wel beginnen met onszelf. We moeten onze krachten extra benadrukken, in plaats van te blijven mekkeren over onze zwaktes. Onze democratie is inderdaad een log systeem dat op verschillende aspecten gedateerd blijkt, maar ze heeft bovenal ontzettend veel troeven. Er zijn weinig modellen waarin het vrijer en aangenamer vertoeven is dan in het onze.
“Onze democratie is inderdaad een log systeem dat op verschillende aspecten gedateerd blijkt, maar ze heeft bovenal ontzettend veel troeven”
Populistische stemmen proberen deze waarheid te ondermijnen door symptomen aan te duiden als oorzaken en daarmee de vooruitgang af te remmen. Als zelfs het woord ‘gelukzoeker’ een negatieve connotatie krijgt, merk je dat ze slagen in hun opzet. De oorzaak van de toename in ongelijkheid ligt niet bij asielzoekers die vaak vluchten uit erbarmelijke omstandigheden, maar eerder bij de elite die het vertikt hun buitenproportionele privileges te beperken. Hoe Trump erin slaagt zijn kiesvee te overtuigen dat hij de stem van het ‘gewone volk’ vertegenwoordigt, gaat het absurde voorbij, want hij is dé belichaming deze elite, de 0,1 procent.
Daarmee bedoel ik niet dat extreemrechtse politici per definitie foute bedoelingen hebben. Ook zij beoefenen hun beroep vaak met hart en ziel en handelen in veel gevallen met de beste bedoelingen. Alleen zijn zij niet het antwoord waar we als samenleving op wachten. Hoeveel Navalnys moeten er nog sterven voor de huidige wereldmacht inziet dat een mooiere, vrijere en positievere wereld voordelig is voor iedereen?
Dit artikel werd gepubliceerd door Mirari op 26/02/2024.
