Als de oorlog in Oekraïne één ding duidelijk heeft gemaakt, is het dat de ene vluchteling minder waard is dan de andere. Niet alleen in de politiek, maar ook op sociale media hoor je onzin als “dit zijn pas echte vluchtelingen.” Ondanks er geen voorkeursbehandeling hoort te zijn tussen welke vluchtelingen asiel krijgen en welke niet, gebeurt het toch.
Sinds de oorlog in Oekraïne ziet men immers dat de westerse wereld – voortrekker van de mensenrechten en de democratie – de Oekraïners een warm welkom geven, terwijl de ‘bruine’ vluchtelingen nog steeds op straat slapen. Tot voor kort keek deze westerse wereld naar je als mensensmokkelaar wanneer je een verdrinkende vluchteling mee op je boot liet. Maar plots leven we in een heel andere wereld en zijn de grenzen van 27 lidstaten opengegooid.
Gelukzoekers
De open armen waarmee Europa Oekraïense vluchtelingen verwelkomt en het ongelooflijke enthousiasme bij de burgers wekt de vraag op waarom Oekraïners wél meteen geaccepteerd worden als vluchtelingen. Al jarenlang zien we dat migranten vanuit de hele wereld asiel komen aanvragen in Europa. Ook zien we hoe weinig empathie er is naar deze mensen toe. Er wordt neergekeken op deze mensen, “want het zijn allemaal gelukszoekers.” Maar wat is er mis met geluk zoeken? Er bestaan enorm veel redenen waarom je uit je geboorteland moet vluchten, maar één ding is zeker, het is niet gemakkelijk.
Toenmalig staatssecretaris voor asiel en migratie, Sammy Mahdi, lanceerde naar aanleiding van de oorlog in Oekraïne destijds de hashtag #plekvrij, zodat mensen online kunnen laten weten of ze deze vluchtelingen kunnen opvangen. Nochtans was het ook Mahdi die enkele maanden daarvoor Afghanen bleef terugsturen, wetende dat de Taliban Kaboel hadden overgenomen.
Verder werd er door de Belgische overheid beslist dat Oekraïners een speciaal statuut krijgen, zodat ze geen lange procedure moeten doorlopen. Dit is een goede zaak en kunnen we alleen maar toejuichen, maar hoe komt het dat dit zo in contrast staat met de houding van het beleid ten aanzien van Syriërs, Afghanen, Palestijnen, ...? Momenteel wachten er enorm veel andere, niet-Oekraïense, oorlogsvluchtelingen dagenlang op straat.
Culturele nabijheid is de hoofdoorzaak van deze situatie. De mediarepresentatie van Oekraïense vluchtelingen laat dit bijvoorbeeld goed zien. Politiekers die trots als een pauw stellen dat de Oekraïners onze buren zijn omdat ze dezelfde culturele waarden hebben. Ja, het christendom is in beide landen de dominante religie. Maar klopt dit wel? Kerk en staat zijn immers in beide landen gescheiden. Bovendien is er in België al decennia een sterke secularisatie of ontzuilingsgolf aan de gang, terwijl de gewoontes in Oekraïne wel nog sterk beïnvloed worden door het christendom. Eigenlijk is dit narratief dus gebaseerd op een mythe. Er zijn namelijk een heleboel culturele verschillen tussen België en Oekraïne. Eten, taal, tradities en normen zijn in beide landen anders.
Vrouwen en kinderen eerst
Ook zien we dat de vluchtelingen uit Oekraïne vooral vrouwen en kinderen zijn, in tegenstelling tot de vele alleenstaande mannelijke vluchtelingen die we zien toestromen uit andere landen. In Oekraïne blijven de mannen achter om hun land te beschermen, omdat ze moeten vechten van de overheid. Dit is iets conservatief, want vrouwen kunnen ook hun steentje bijdragen aan de oorlog. Toch bestaat er meer empathie voor vrouwen en kinderen die zijn moeten vluchten en hun man hebben moeten achterlaten in een oorlogsgebied.
Soms hoor je mensen denken "De mensen in het Midden-Oosten zijn de oorlog intussen gewend." Het is een feit dat er in het Midden-Oosten meer oorlogen zijn dan in Europa. Toch mogen we niet vergeten dat een oorlog trauma’s met zich meebrengt en dit niet iets is dat je na een tijd ‘gewoon’ wordt. Enorm veel Palestijnse kinderen hebben te kampen met een post-traumatische stressstoornis. Doordat de oorlog er al zo lang bezig is, kennen ze geen gevoel van veiligheid en denken ze dat de oorlog elk moment weer kan oplaaien. Een oorlog ‘gewoon’ worden, is dus absoluut niet het geval.
De grote solidariteit in Polen met Oekraïne valt op, zeker omdat Polen de reputatie heeft van eerder koel om te gaan met vluchtelingen. Nog niet zo lang geleden stonden er nog 3.000 tot 4.000 vluchtelingen aan de grens tussen Polen en Wit-Rusland. Maar deze mensen mochten Polen niet binnen en werden in de kou aan de grens achtergelaten zonder voedsel, zonder drank, zonder hulp.
Oekraïne is een buurland van Polen, wat blijkbaar een groot verschil maakt ten aanzien van hun empathie. Toch is niet iedereen uit Oekraïne welkom in Polen. Alleen de ‘échte’ Oekraïners die op hen lijken zijn welkom, de Afrikanen die in Oekraïne studeren en even hard worden getroffen door deze oorlog, mogen het land van de Poolse grenswachters niet binnen. Dit zou geen verschil mogen maken, want vluchtelingen zijn allemaal mensen in nood die recht hebben op onze hulp. Ons inlevingsvermogen mag niet beperkt zijn tot alleen (witte) Europeanen.
Heeft een kind uit Congo dan geen recht op een mooie toekomst? Waarom wordt dat gezin uit Irak teruggestuurd naar een land waar oorlog en angst heerst? Hoe komt het dat een man uit Palestina geen eerlijke kans krijgt en op straat voor de deuren van het Klein Kasteeltje in Brussel moet slapen? Hoe komt het dat er gemiddeld meer wordt neergekeken op deze mensen?
Wanneer ben je de term vluchteling nu waard? Wanneer we de media volgen, moet je een vrouw of kind zijn dat op een witte Europeaan lijkt en onze waarden, normen en zelfs geloof deelt. Ook is het blijkbaar belangrijk voor ons westerlingen dat je zelden een oorlog hebt meegemaakt: Oekraïne is een land waar zelden oorlog is, in tegenstelling tot het Midden-Oosten. Met een pijnlijk gevoel kunnen we bijna een ‘maar zij zijn dat toch gewend’-gedachtegang horen. Maar het is belangrijk om verder te kijken dan de media en goed te beseffen dat iedereen de term vluchteling waard is, zeker als er oorlog heerst.
Dit artikel werd gepubliceerd door De Wereld Morgen op 29/08/2022.
