(PIDMAG) Valse gebitten, haar in één van de vijftig tinten grijs en hangend vel: het zijn niet meteen zaken die het liefdesvuur spontaan doen ontbranden. Seks en bejaarden. Voor velen lijkt het een even logische combinatie als vis met vleesjus. Verdwijnt de goesting als er hier en daar een rimpel verschijnt of wordt seks, net zoals een goede fles wijn, beter met de jaren?
Een rusthuis heeft zijn eigen geur en geluid. Hakken tikken door de eindeloze gangen, steeds vergezeld door een vreemde mengeling van koffie en ontsmettingsalcohol. Maar achter één van de vele witte kamerdeuren van woonzorgcentrum De Gulden Lelie plooit een heel eigen wereld open. Een knalgele tuinkabouter met blote billen begroet de gasten vanop een bijzettafel met opgestoken middelvinger. De muren zijn behangen met foto’s, aardse kunstwerken die de ruimte vullen. De kleuren van de meubels zijn niet beige, maar om ter schreeuwerigst groen en geel. ‘Kom erin en pak een stoel!’ Met Radio Minerva op de achtergrond doet Jacques (81) vanuit zijn bed zijn verhaal. “Voor mij is seks liefdevol met elkaar omgaan. Een hele vuist moet ik er niet in hebben.”
Katholieke familie
Hij verlegt zich even. “Mijn familie was vreselijk katholiek. Mijn moeder piste zelfs wijwater, zo vroom was ze. Opgroeien in zo’n atmosfeer was niet evident voor een ontluikende homoseksueel. Al op mijn tiende voelde ik dat ik ‘anders’ was, maar ik wist geen blijf met die gevoelens. In de jaren veertig was zoiets taboe. Homoseksualiteit bestond natuurlijk, maar er werd niet overgesproken. Mijn eerste seksuele ervaring had ik op mijn veertiende, buiten onder een kastanjeboom. Vanaf dan sprak ik regelmatig met mannen af. Ze namen mij nooit mee naar binnen omdat ik nog te jong was. We deden het altijd stiekem, ergens achter een hoekje. Op een dag stond de politie voor de deur. Ik werd meegenomen naar het commissariaat, waar ik twee lange dagen doorbracht in een kale cel. Er was geen matras om op te slapen, enkel wat hooi. Een vreselijke ervaring voor het chouchouke van de familie.”
Jacques mocht niet terugkeren naar zijn moeder, omdat zij hem volgens de politie niet goed had opgevoed. Hij werd toegewezen aan zijn grootouders, maar zijn nachtmerrie was nog niet voorbij. Na veertien dagen kreeg hij opnieuw bezoek van de commissaris. “Ik mocht mijn straf niet ontlopen. Daarom hebben ze mij in de gevangenis van Ieper gestopt. En dat allemaal omdat ik homo was. Kunt ge da geloven? We deelden daar met z’n zessen één cel. Het stonk er als de pest, want er was maar één toiletemmer. Tussen de moordenaars en de ratten, dat was geen plaats voor een zestienjarige snotaap.”
Verbeteringsinstituut
Omdat hij nog minderjarig was, werd Jacques overgeplaatst naar het toenmalige verbeteringsinstituut in Mol. ‘Genezen’ deed hij daar echter niet. Later beleefde hij talloze avontuurtjes en flirts met een hele rist mannen. Trouw is hij nooit geweest, voorzichtig wel. Ondertussen is hij bejaard, maar de seksuele gevoelens verdwijnen niet met de leeftijd. “Ik ben altijd een jager geweest en nu zit ik in mijn kot. Natuurlijk ben ik nog seksueel geïnteresseerd, maar wie wil nu een man die oud en lelijk is? Ik heb geleerd om in de spiegel te kijken zonder mezelf te zien. Ik heb geen spijt van mijn leven, al had het wel anders en beter gekund.”
Jacques zucht en kijkt naar de plastic kooi – inclusief namaakvogel – die aan zijn dakraam bengelt. “Vroeger zou ik mijn verhaal nooit aan wildvreemden verteld hebben. In mijn jeugd was ik erg gesloten. Over mijn geaardheid sprak ik niet. Gelukkig ben ik langzaamaan uit die vloek geraakt. Nu ben ik niet langer bang om te zijn wie ik ben.”
Jacques is niet de enige bejaarde die nog verlangt naar seks. Volgens hoofdverplegers Ludo en Brigitte hebben ouderen wel degelijk seks, maar worden we niet opgevoed met dat idee. Het blijkt moeilijk om informatie over de seksuele behoeftes van oudere mensen te vinden. Ook in woonzorgcentra krijgt het thema te weinig aandacht. Toch zijn vele oudjes helemaal niet uitgeblust.
"Nog enorm verliefd"
De 83–jarige Marguerite bijvoorbeeld, bewoonster van ‘t Zand. Zestig jaar getrouwd is ze ondertussen en ze snakt nog steeds naar haar man, die haar dagelijks bezoekt. Seks kan niet meer: Marguerite is halfzijdig verlamd en haar man heeft prostaatkanker gehad. “Het hangt natuurlijk af van wat je je bij ‘seks’ voorstelt. We zijn nog enorm verliefd op elkaar. Knuffelen en zoenen, dat doen wij heel vaak. Hij grijpt ook nog graag naar mijn borsten. We weten allebei dat vrijen niet meer mogelijk is.”
Seksuele voorlichting bestond nauwelijks toen Marguerite jong was. De norm was maagd blijven tot het huwelijk, maar anders dan bij de meeste vrouwen van haar leeftijd was haar echtgenoot niet de eerste. Wel de beste: “Mijn eerste vriend heeft mij ontmaagd. Ik dacht dat het de hemel op aarde zou zijn, maar helaas. Mijn man begreep mij op dat vlak beter dan mijn vorige vriend. We verstaan elkaar zonder woorden.”
Hoewel er op school enkel gesproken werd over ‘de bloemetjes en de bijtjes’ wist Marguerite wel degelijk hoe kinderen gemaakt werden. Ze nam daarom steeds haar voorzorgen. “Op school werd er niets over seks verteld, zelfs niet in de opleiding verpleegkunde. Het was een probleem dat ze omzeilden. Waarom? Dat weet ik niet. Ik wist wel dat je er zwanger van kon worden. In mijn tijd was er geen pil. Ik gebruikte een vrouwencondoom met een zaaddodende crème. Al had mijn echtgenoot ‘het’ liever puur natuur. Hij was nogal een hevige. Dat had natuurlijk wel eens gevolgen.”
Beperkingen
Hoewel Marguerite en haar man ondanks hun beperkingen lichamelijk nog genieten van elkaar, kan ouder worden intimiteit ook belemmeren. Arlette (84) is zes jaar samen met Nant (92). Zij woont thuis, hij verblijft in De Gulden Lelie. Het koppel leerde elkaar op latere leeftijd kennen. In de eerste twee jaar van hun relatie vreeën ze vaak. Hun seksleven veranderde toen Nant ziek werd. Voor Arlette is het niet makkelijk. “Hij is incontinent en dementerend. Nu zit hij daar gewoon wat in zijn rolstoel en doet niks. Trouwens, iemand van 92 heeft echt geen behoefte meer aan seks. We hebben geen intimiteit meer. Mijn hand vastnemen of mij knuffelen doet Nant niet meer. Ik heb er al veel miserie mee gehad en de liefde komt vooral van één kant, maar ik heb beloofd om voor hem te blijven zorgen totdat hij overlijdt. Al gaat ook mijn leven ondertussen voorbij.”
Nele, hoofdverpleegster in ’t Zand, getuigt dat het fysieke aspect van een relatie moeilijker verloopt als één van de partners hulpbehoevend is. “Bovendien is het niet echt romantisch om te vrijen in een bed dat nat is van de urine of besmeurd met uitwerpselen. Al wil dat niet zeggen dat we hulp weigeren als patiënten intiem willen zijn met elkaar.” Directrice Marijke treedt haar bij. “Ooit was er een koppel dat samen naakt in één bed wilde slapen. Zijn katheter maakte dat praktisch moeilijk, maar zonder zou hij het liefdesnest onderplassen. We wilden hen graag helpen, maar toen puntje bij paaltje kwam, was de goesting bij een van de twee over.”
Achterkant van bed gehaald
Ook Brigitte van De Gulden Lelie doet wat ze kan om minder mobiele patiënten te helpen. “Ooit wilde een bewoonster seks met haar man. Klein detail: de vrouw kon zelf helemaal niets meer en moest met een tillift op haar bed worden gelegd. Omdat haar man meer dan twee meter lang was, hebben we de achterkant van het bed eruit gehaald. Daarna werd het koppel alleen gelaten. Wat er verder gebeurd is, weet ik niet.”
Ook bejaarden zonder partner willen aan hun trekken komen. Prostitutie en porno kunnen daarbij een handje helpen. Zowel Ludo als Brigitte schakelden al een sekswerker in om aan de noden van hun patiënten te voldoen. “Zoiets moet kunnen, al zijn er veel collega’s die niet meegaan in dat verhaal. Ooit was er een bewoner die elke dag zijn ‘wandelingetje’ deed door de rosse buurt in Antwerpen. Een dame van 85 liet soms een gigolo komen. Als de bewoners zich daardoor beter voelen in hun vel, waarom niet?” In ’t Zand denken ze er net zo over, al benadrukt Nele lachend dat het ziekenfonds zulke bezoekjes niet terugbetaalt. Bovendien wil niet elke dame of heer van plezier een bejaarde klant bedienen.
Upperdare
Seksspeeltjes zijn een minder duur alternatief, maar die zijn in rusthuizen nog niet ingeburgerd. Upperdare, een bedrijf dat erotische artikelen verkoopt volgens het alom bekende Tupperware-concept, organiseert weinig homeparty’s voor een ouder publiek. Volgens medewerkster Christel kan het concept wel aanslaan als de mensen er zelf voor openstaan. Wat zij uit het assortiment zou aanraden? Ze denkt na. “Liters glijmiddel misschien?”
Maar voor er in de cafetaria van het rusthuis een Upperdare-party georganiseerd kan worden, moet het verzorgend personeel een mentaliteitswijziging ondergaan. Op dit moment zijn veel zorgkundigen ervan overtuigd dat bejaarden geen seks meer hebben. Marijke van ’t Zand merkt dat in haar team. “Sommigen reageren echt verbaasd als ze horen dat een bejaard koppel seks wil. Iedereen heeft recht op intimiteit, zelfs ouderen. De behoefte blijft, ook al ben je beperkt.”
Grensoverschrijdend gedrag
Soms uiten ouderen die behoefte op een verkeerde manier. Grensoverschrijdend gedrag, zoals het aanraken van de borsten en billen van de verpleegsters, komt ook in woonzorgcentra voor. Ludo getuigt: “Zowel ons personeel als de vrouwelijke bewoners worden wel eens lastig gevallen. Ik neem dan steeds de gepaste maatregelen. Voor mij kan grensoverschrijdend gedrag niet.” Nele heeft zo haar eigen manier om met grijpgrage oude handen om te gaan. Zij stuurde een mannelijke verpleger naar een bejaarde man die zichzelf niet kon beheersen. “Waarom knijp je niet in mijn billen?” vroeg hij de man. Hij bood hem zelfs aan om zijn broek te laten zakken. “Misschien was het verkeerd om hem zo te choqueren” zegt ze nu. “Maar van de man en zijn aanrakingen hadden de dames geen last meer.”
Jos (85)*, bewoner van De Gulden Lelie, zal nooit een verpleegster aanraken. “Zelfs een schouderklopje vind ik niet kunnen.” Nood aan lichamelijk contact met een vrouw heeft hij niet meer. “Mijn echtgenote overleed vorig jaar. Ze was ongelooflijk jaloers en ik heb haar beloofd dat ze de enige voor me zal blijven. We hadden een fantastisch seksleven en zijn erg lang seksueel actief geweest. Ik heb mijn deel ruimschoots gehad. En ik verzeker je: seks wordt wel degelijk beter met de jaren.”
© 2015 - StampMedia - Verdiana Tedeschi & Nathalie Tops
Dit artikel verscheen eerst in PIDMAG, het magazine van StampMedia – Jaargang 4 Nr.10 p. 3-4-5
