(De Wereld Morgen) Net als andere menselijke gedragingen zoals eten, drinken en seksueel gedrag zou het hedendaagse kapitalisme slapen 24 op 7 dienstbaar willen maken aan zijn noden. De Amerikaanse historicus Jonathan Crary peilt in een boek hoever de ontwikkelingen op dat vlak staan.
‘Slapen’ mag dan grammaticaal een werkwoord zijn, het omschrijft een bezigheid die haaks staat op het heersende politiek-economisch gedachtegoed, samengevat in het alom bekende adagium Time is Money. Reden waarom Amerikaanse militairen het gedrag van de witkeelgors dermate proberen te beïnvloeden zodat deze trekvogel niet langer behoefte heeft aan slaap. Het is de bedoeling om de bevindingen van dit experiment in een nabije toekomst te kunnen toepassen op mensen.
Overigens is het niet de eerste keer dat militaire experimenten naderhand een burgerlijke toepassing krijgen, zoals de geschiedenis van het internet duidelijk maakt. Ook de farmaceutische industrie doet mee. Het produceert pillen die onze behoefte aan slaap tot een maximaal minimum kan beperken.
Het ultieme doel van dit alles is de creatie van een 24/7-samenleving, zoals de Amerikaanse historicus Jonathan Crary het noemt.
Frustratie
Slapen is in wezen passief gedrag, stelt hij in zijn essay 24/7. Het is vanuit economisch oogpunt een compleet nutteloze activiteit. Omdat er veel tijd door verloren gaat voor de productie en de consumptie van goederen en diensten, waar het in een kapitalistische samenleving toch in de allereerste plaats om te doen is. Daarom wordt slapen beschouwd als één van de grootste obstakels voor de verdere ontplooiing van het kapitalisme.
Net als andere menselijke gedragingen zoals eten, drinken, seksueel gedrag en andere zou het slapen 24 uren per dag en 7 dagen per week dienstbaar gemaakt moeten worden aan de noden van dat hedendaagse kapitalisme.
Ondanks allerlei wetenschappelijke experimenten en ontdekkingen blijft het slaapgedrag dé frustratie van het kapitalisme. Onbeheersbaar! En hoewel huidige generaties minder slapen dan vroegere, slaagt men er maar niet in deze tijdswinst in klinkende munt uit te drukken. Slapers moeten daarom tot nader order worden beschouwd als losers in deze op prestatie gerichte samenleving.
Spitsvondigheden
Jonathan Crary situeert de problemen van het slaapgedrag binnen het kader van een ontwikkeling van almaar meer controle op het menselijk gedrag in het algemeen en de beheersing ervan. In dit verband heeft hij het ook over de opkomst vanaf het begin van de jaren 1980 van het neoliberalisme als dominante ideologie en nieuwe communicatietechnologieën. De invoering van de persoonlijke computer symboliseert die markante verandering binnen de kapitalistische samenleving, waarin van langsom meer en meer controle wordt uitgeoefend op alle vormen van menselijk gedrag met behulp van die moderne technologische spitsvondigheden.
Die periode vanaf 1980 is tegelijk, zoals de inmiddels wereldvermaarde Franse econoom Thoman Piketty cijfermatig heeft aangetoond, het startschot geweest voor een evolutie naar grotere ongelijkeid. Hieraan is de almaar groter wordende rol van het geld in het economisch en andere vormen van sociaal gedrag gekoppeld. Dat leidt tot nog grotere financialisering van de samenleving.
Het is de wereld van het geld die de welvaart bepaalt, niet langer de economische activiteiten in het bedrijfsleven. Beurskoersen zijn de graadmeter van het economische bedrijvigheid. En dat is trouwens één van de wezenlijke elementen die hebben bijgedragen tot de ontreddering van de economie in 2007/2008. Het enige wat aan deze welhaast dwangmatige evolutie ontsnapt, is het slapen dat men maar niet kan beheersen in functie van de winstmarges.
Middenklasse
We worden vandaag de dag gedomineerd door een cultuur van controle, vaak vergoelijkt door verwijzing naar talloze mogelijke bedreigingen, het islamterrorisme bijvoorbeeld. Jonathan Crary's essay 24/7 gaat dus niet alleen over pogingen om de economische noodzaak van het slapen te beperken, maar over de controle en de beheersing van alle menselijk gedrag dat de bestaande maatschappelijke ordening zou kunnen verstoren.
Het essay van Cracy klinkt minder spectaculair dan het NSA-verhaal en andere over de bedreiging van onze privacy, waar de welgestelde en goed opgeleide middenklasse zich zo druk over maakt. Maar het beschrijft een ontwikkeling die veel dieper binnendringt in het leven van alledag. Het is echt geen ver-van-mijn-bed-show, dit 24/7.
Het boek van Jonathan Crary, 24/7: Late Capitalism and the Ends of Sleep is verschenen bij Verso, Londen. In het Frans is het verschenen onder de titel 24/7, le capitalisme à l’assaut du sommeil door Editions La Découverte, Parijs.
© 2014 – De Wereld Morgen – Jan Willems
