True Crime en de mythe van uitzondering

In true crime worden echte, vaak sterk gemediatiseerde rechtszaken uitgeplozen. Meestal gaat het om moordzaken. De narratieve stijl maakt van de luisteraar een detective, die meezoekt naar de clues die het mysterie zullen ontrafelen. De focus ligt op details of psychoanalyse van daders, ten koste van de maatschappelijk context waarin die dingen gebeuren. Machtsanalyses ontbreken meestal, of beperken zich tot gender. Dat heeft invloed op onze manier van denken.

Wanneer het bijvoorbeeld over partnergeweld gaat, zorgt het opzijschuiven van macht voor een gemakkelijke omkering van slachtoffer en dader. Dat kwam recent tot uiting in het juridisch spektakel van het proces tussen Johnny Depp en Amber Heard. In juni werd actrice Amber Heard aansprakelijk gesteld voor smaad door een rechtbank in Virginia, nadat ze aangeklaagd was door haar ex-man, acteur Johnny Depp. Die had haar voor de rechter gesleept omdat ze zichzelf in een opiniestuk uit 2018 had beschreven als “een publiek figuur dat huiselijk geweld representeerde”. Eerder had Depp ook de Britse tabloid The Sun aangeklaagd voor smaad, omdat een journalist hem een “wife beater” had genoemd in een artikel. In 2020 bevond de Britse rechtbank Depp schuldig aan twaalf instanties van misbruik, en oordeelde dat The Sun bijgevolg het recht had Depp een wife beater te noemen.

De meest recente zaak Depp-Heard in Virginia heb ik zelf lang proberen te vermijden, terwijl ik alle memes en video’s die op mijn tijdlijnen gepusht werden eerst negeerde, en na een tijdje wegklikte, wanhopig roepend dat ik verdomme niet geïnteresseerd was. De zaak was een waar mediaspektakel. De zittingen werden gelivestreamd, en TikTokkers en YouTubers verzamelden miljoenen views met hun commentaar op de zaak, waarbij ze Heard met de grond gelijk maakten. Eerst dacht ik dat die rechtszaken gewoon gingen over twee acteurs met een toxische relatie, maar al snel begon ik mij af te vragen waarom het algoritme zo graag wil dat ik geloof dat Amber Heard de duivel zelve is. Het internet is immers geen democratische plek, maar wordt in essentie gestuurd door geld, in de vorm van gesponsorde berichten, clicks en reclame-inkomsten.

Dus ging ik op onderzoek uit. Ik liet de TikToks links liggen en las het verdict van de Britse rechtbank uit 2020, waarin hetzelfde bewijs werd aangeleverd als in Virginia. Ik moet toegeven dat mijn kin op de grond lag bij het lezen van die documenten. Ik verwachtte een bewijslast die de both sides-framing van een toxische relatie zou ondersteunen, dat ik voor een dilemma zou komen te staan waarbij ik er waarschijnlijk niet eens uit zou geraken wie te geloven. Dat het gecompliceerd zou zijn. Maar dat was het niet. Depp werd in 2020 schuldig bevonden aan misbruik en als je naar het bewijs kijkt, is het niet moeilijk te begrijpen waarom. Heard heeft een bijzonder sterke zaak, zeker voor een zaak over partnergeweld, waar het al te vaak woord tegen woord is. Het gaat om foto’s van verwondingen, e-mails en sms’jes en verschillende geloofwaardige getuigen.

Een volledig overzicht van alle beschuldigingen en de meestal zeer evidente weerlegging van Depps claims zou dit stuk minstens dubbel zo lang maken. Journalist Michael Hobbes pende dit overzicht neer dat overeenkomt met de informatie uit de wettelijke documenten, en de beschuldigingen aan beide kanten bespreekt. Ik raad het ten zeerste aan. Als je liever luistert, is er ook deze radio-uitzending. De geschreven versie is vollediger.

Dus, waarom geloven mensen Heard dan niet? In de aanloop naar het proces en ook tijdens het proces zelf liep er online een bijzonder agressieve propagandacampagne tegen Heard. Je kon geen app openen zonder het door je strot geramd te krijgen dat Heard een leugenaar/slet/abuser/sociopaat/psychopaat/hoer is. Het maakte niet uit hoe vaak je de berichten wegklikte, ze kwamen altijd terug. Onderzoek van Vice World News toont aan dat een deel van de berichten gesponsord werd door de conservatieve publicatie The Daily Wire. True crimers, TikTokers, YouTubers en Twitch-streamers sprongen op de zaak en verzamelden miljoenen views. Ze gaven live commentaar, maakten Heard belachelijk, in het bijzonder wanneer ze in tranen het misbruik zelf beschreef, en knipten en plakten video’s aan elkaar als “bewijs” dat Heard betrapt werd op leugens. (Ik verwijs hiervoor opnieuw naar Hobbes’ stuk voor meer uitleg.)

“Lichaamstaalexperten” – overigens pseudowetenschap – analyseerden haar oogcontact en de manier waarop ze haar armen kruiste en besloten dat ze een sociopaat is. Een psycholoog schudde prompt een borderline- histrioniediagnose uit haar mouw – gecontesteerde condities die vaker gebruikt worden om vrouwen te delegitimeren – en wanneer Heard daarop met haar ogen rolde, was het duidelijk: wat een psychopaat! Deze mensen menen dat Heard tegelijkertijd een kwaadaardig mastermind is en slim genoeg om deze samenzwering op poten te zetten, maar tegelijkertijd zo dom is dat ze zichzelf verraadt door zich tijdens haar meer dan twintig uur durende getuigenis af en toe te verspreken of te veel met haar ogen te knipperen. Kijk! Heb je dat gezien? Ze glimlachte! Welk echt slachtoffer glimlacht er nu ooit!

Onze blindheid voor machtsdynamieken is uiteraard niet de schuld van True crime, maar ze bracht wel het geloof voort dat we in staat zijn om op basis van een aan ons gepresenteerd narratief de waarheid te kunnen achterhalen. Maar de waarheid is dat door algoritmes gepushte clickbait de bewijslast in een rechtszaak niet representeert. Dat Depp om redenen van gender, seksualiteit, geld en, misschien nog het meeste, roem de machtigere partij was. Dat hij al jaren kampt met een alcohol- en drugsprobleem waar hij niet voor in behandeling wil, en een geschiedenis van geweld heeft. Dat ca. één op twee biseksuele vrouwen slachtoffer wordt van partnergeweld. Dat valse beschuldigingen van misbruik de grote uitzondering zijn. Dat mensen vrouwen haten en denken dat ze leugenaars zijn. Dat mensen biseksuelen haten en denken dat ze leugenaars zijn. Dat rechtszaken zoals deze gewoon zo, zó alledaags zijn.

Toch zegt het true crime- brein dat dit de uitzondering is. Een mysterieus raadsel dat door ons opgelost moet worden. Dat er aanwijzingen voor ons verstopt liggen die we moeten vinden – bij voorkeur de kleinste details. Dat ze aangereikt worden door met geld aangedreven algoritmes, dat zal wel toeval zijn. Alsof het de laatste 15 minuten van Legally Blonde zijn, en een kleine discrepantie die totaal geen consequenties heeft plots ontdekt wordt door een genie (door ons) en alles plots verandert! Want het is toch werkelijk onmogelijk dat deze zaak gewoon is wat ze lijkt: een al te alledaagse zaak van een rijke, machtige man met een alcohol- en drugsprobleem die zijn vrouw misbruikt heeft.

Misschien vraag je je nu af waarom de jury dan geoordeeld heeft dat Depp haar niet misbruikt heeft, als het bewijs zo duidelijk is. Het ding is: dat is niet het verdict. Depp werd niet vrijgepleit van misbruik – dat is niet waar het proces in essentie over ging. De jury heeft geoordeeld dat Heard aansprakelijk is voor smaad omwille van een uitspraak in een opiniestuk die objectief correct is, en waarin ze Depp niet noemt.

Het verdict van de jury betekent dus dat elke persoon die spreekt over het meemaken van misbruik daarvoor vervolgd kan worden, ook al noemt die niemand bij naam. En de lat wordt bijzonder laag gelegd: Heards woorden in het opiniestuk zijn erg vaag en omslachtig, en duidelijk geschreven met de inbreng van advocaten, net om een smaadproces te vermijden. Het betekent dat elke #metoo-getuige in principe aansprakelijk is voor smaad. Het is ook een onheilspellend precedent voor de persvrijheid. Als iemand wil schrijven dat Depp schuldig is bevonden aan misbruik van Heard, wat – om heel erg duidelijk te zijn – nog steeds waar is, geeft deze uitspraak aan dat die persoon daar ook succesvol voor vervolgd kan worden.

Dit bewust geproduceerde spektakel heeft al veel schade aangericht, van slachtoffers die zich terugtrekken uit rechtszaken en slachtofferorganisaties die lastiggevallen worden, tot de mogelijkheid om van rechtszaken als deze een nieuwe manier van misbruik te maken. En over tien jaar kijken we naar de onvermijdelijke documentaire over deze zaak, en roepen we massaal, armen ten hemel: Hoe konden we dit toch laten gebeuren?

En het volgende spektakelproces is al in aantocht. Actrice Evan Rachel Wood, ook een biseksuele vrouw, wordt aangeklaagd door Brian Warner (beter bekend als Marilyn Manson) voor smaad omdat ze hem beschuldigd heeft van verschillende vormen van misbruik. En Depp heeft het draaiboek voor hem geschreven. Als het zover is, zullen onze tijdlijnen opnieuw overspoeld worden met video’s die ons zullen overtuigen dat Wood een leugenaar/slet/abuser/sociopaat/psychopaat/hoer is die alleen maar uit is op Warners geld en hem kapot wil maken.

Sommigen zijn hoopvol voor dit proces, omdat Woods publieke imago over het algemeen positiever is dan dat van Heard, en ze ondertussen succesvoller is dan Warner. Maar ik ben minder positief. Zoals Gamergate, de online haatcampagne tegen feministische en progressieve mensen in de gamingindustrie, ons had moeten leren, is er immers weinig dat onze maatschappij zo verenigt als de haat voor een vrouw. En zoals true crime ons leert, is een vrouw enkel een goed genoeg slachtoffer om geloofd te worden als ze dood is.