Tot 23 februari was de Oekraïense Rostislav (19) uit Nikolaev een zorgeloze student marketing aan de universiteit in Kiev uit een alledaags Oekraiëns gezin. De volgende dag veranderde zijn leven en dat van zijn familie volledig. Zijn Oekraïense moeder en Russische vader vechten nu samen in het leger tegen de Russische bezetter. “Mijn moeder zei bij haar afscheid met een glimlach dat alles goed zou komen. Ik voelde haar pijn om het besef dat dit misschien de laatste keer was dat ze ons zag.”
*Rostislav wenste niet met zijn familienaam genoemd te worden om zijn veiligheid en die van zijn familie te beschermen.
Het was laat in de voormiddag toen Rostislav op donderdag 24 februari zijn ogen open deed. Hij had de hele nacht doorgewerkt aan een taak voor wiskunde en was pas tegen de vroege ochtend gaan slapen. De volgende dag werd hij pas rond 11 uur wakker. “Mijn eerste gedachte was: shit, ik kom te laat op school. Maar toen kreeg ik telefoon van een klasgenoot die me vroeg of ik wist wat er gebeurd was. Ik begreep niet meteen wat hij bedoelde. ‘Wat zou ik dan moeten weten? Dat ik de les zal missen?’, zei ik lachend. ‘Nee’, antwoordde hij ernstig. ‘Dat ze begonnen zijn met de bombardementen.’ Ik besefte meteen dat er niets meer te lachen viel en hing op. Ik belde mijn moeder op en zij vroeg me om zo snel mogelijk naar huis te komen.”
Chaos op de eerste dag
Thuis, dat was voor Rostislav 600 kilometer ten zuiden van Kiev, in de stad Nikolaev. Al snel bleek dat zijn tocht huiswaarts niet gemakkelijk zou worden. “Via Telegram probeerde ik de situatie zo goed mogelijk te monitoren en in te schatten”, zegt Rostislav. “Elke stad in Oekraïne heeft zijn eigen chatgroep op Telegram. Daarin posten inwoners van alles. Voor de oorlog was dat vooral lokaal nieuws: ongevallen, omleidingen, files, ... Maar nu hield iedereen elkaar op de hoogte van het aantal Russische soldaten in hun buurt, wat er aan de hand was, hoeveel schade er was door het geweld of bombardementen, etc.”
Vanaf de eerste dag van de Russische invasie was reizen door Oekraïne al moeilijk. Zeker als je, zoals Rostislav, geen eigen auto hebt. “In de hal van mijn studentenhuis zag ik medestudenten druk heen en weer lopen met koffers en tassen. De sfeer was gespannen. Ook ik pakte mijn spullen en begon online treintickets te zoeken. Maar het internet was erg traag, omdat iedereen online zat en mogelijkheden zocht om weg te geraken. Er waren nauwelijks nog tickets. Uiteindelijk vond ik iemand op BlaBlaCar, een website waar mensen aanbieden om te carpoolen. Ik had het geluk dat ik daar nog iemand vond waarmee ik een eindje kon meerijden in de richting van Nikolaev. Toen we Kiev uitreden, zag ik aan alle bushaltes massa’s mensen staan. Ik was opgelucht en blij dat ik niet eerst langs de bushalte was gegaan.”
Verplichte voogdij
Rostislav was liever in Kiev gebleven om de stad te beschermen tegen de Russische soldaten, maar dat kon niet. “Veel van mijn klasgenoten hebben dat wel gedaan, maar mijn ouders werken allebei in het leger en zij werden meteen opgeroepen. Daardoor moest ik bij mijn twee jongere broers van 9 en 10 jaar blijven. Ik ben de enige op wie zij kunnen terugvallen. Officieel ben ik nu hun voogd, wat ik een verschrikkelijk woord vind.”
Ontplofte brug
“Ik ben nu samen met mijn tante, haar kinderen en mijn twee broers op een relatief veilige plek. Toen ik in Nikolaev arriveerde hebben we afscheid genomen van onze ouders en zijn we naar Voznesensk, een stadje ten noorden van Nikolaev gereden. Daar zag ik de eerste Russische bezetters. Maar door hun aanwezigheid in de omgeving zijn we nog een keer verhuisd. Nu wonen we in een klein dorpje.”
Voznesensk ligt aan een belangrijke verbindingsweg en is daarom belangrijk voor de Russen. Ze wordt gescheiden door de rivier Mervovid, die overspannen wordt door een aantal voetgangersbruggetjes. Er is slechts een brug voor gemotoriseerd verkeer. “Die brug hebben ze doen ontploffen,” zegt Rostislav. ‘Ze’, daarmee bedoelt hij de Oekraïense soldaten. “Zodat de Russische soldaten die vanuit het zuiden kwamen de stad niet zouden kunnen innemen.”
In de stad bevond Rostislav zich gevaarlijk dicht bij de vuurlinie, toen hij vluchtelingen wilde helpen met het uitdelen van voedselpakketten in het plaatselijke cultuurhuis. “Sommige mensen gebruikten de overgebleven voetgangersbruggetjes om de stad te ontvluchten. Maar net op dat moment begonnen de Russische soldaten de Oekraïense soldaten te beschieten en werden er ook vluchtelingen beschoten. Ik kon de schoten horen tot in het cultuurhuis.”
Na de vuurgevechten sprak Rostisav enkele Oekraïense soldaten en vroeg hen wat die knallen waren. “Ze zeiden dat ze de vluchtelingen aan het opwachten waren die de brug wilden oversteken. Een deel van hen was daar in geslaagd, maar plots hadden de Russische soldaten het vuur geopend op de mensen die de brug nog niet hadden overgestoken. Dat waren de schoten die ik gehoord had. ‘s Avonds bleek dat er een aantal Russische soldaten gevangen genomen waren. De Oekraiënse soldaten hebben hen gevraagd waarom ze op burgers geschoten hadden. Volgens de Oekraiënse soldaten die ik gesproken heb keken de meeste Russische soldaten zwijgend naar de grond bij het horen van die vraag. Sommige zeiden dingen die we intussen al gewend zijn te horen: “We waren in opleiding” of “We weten niet waarom we hier zijn”.”
Oorlogstrauma
Door het beroep van zijn ouders kon Rostislavs familie niet bij elkaar blijven en dat doet pijn. “Het besef dat iemand er niet meer is en dat er nog mensen die ik ken zullen volgen, maakt me bang. Ik vrees vooral voor mijn jongere broers en voor mijn ouders. Het afscheid tussen mijn moeder en mijn broers heeft me erg geraakt. Ze zei hen met een glimlach dat alles goed zou komen. Maar ik voelde haar pijn om het besef dat dit misschien de laatste keer was dat ze ons zag.”
Ook van zijn zorgeloze studentenleven heeft Rostislav abrupt afscheid moeten nemen. Net als van zijn vrienden en klasgenoten. Van sommigen heeft hij sinds het begin van de oorlog niets meer gehoord. “Ik had een klasgenoot uit Irpin (een voorstad van Kiev, red.). Hij pendelde elke dag naar school. Maar zijn stad werd zwaar beschoten en sindsdien heb ik niets meer van hem vernomen. Ik wil geloven dat hij nog leeft, maar ik vrees ervoor. Ik vind het vreemd om van iemand die ik elke dag zag, nu niet eens te weten of hij leeft. Hij antwoordt niet en neemt niet meer op. Op zijn Telegramprofiel staat al twee maanden “відвідини - 27 лют. - 21:38”.” (last seen - 27 Febr. - 21:38 red.). “Over een andere vriend, een jeugdvriend, weet ik al dat hij gestorven is bij een bombardement.”
Stel dat je geen twee jongere broers had gehad, wat zou je dan gedaan hebben?
“Ik zou me dan meteen hebben aangemeld bij het Ministerie van Defensie om Kiev te beschermen. Iedereen kan er zich aanmelden, ook mensen zonder militaire ervaring. Als je geen ervaring hebt, krijg je een opleiding van twee weken. Daarna word je meestal naar West-Oekraïne gestuurd, waar veel mensen als bewaker gaan werken. Iemand zonder militair verleden wordt dus niet zomaar naar het front gestuurd. En niemand krijgt zomaar een geweer.”
Je vader is Russisch. Hoe sta jij tegenover de Russische bevolking?
“Ik kan moeilijk iets slecht zeggen over het volk zelf. Maar ik kan wel zeggen dat elke Rus die Oekraïne betreedt met wapens een verdiende dood zal vinden. Daar ben ik niet alleen in. Veel Oekraïners denken zo. Wat ik wel vreemd vind is dat de Russische bevolking aan dit regime de macht heeft gegeven. Ik heb het er moeilijk mee als Russen denken dat ze de baas zijn, en niet in staat zijn om verder te denken. Dat deel van de Russische bevolking acht ik schuldig. Zij hebben dit regime gekozen of hebben in ieder geval niets ondernomen om het te stoppen. Maar er zijn ook Oekraiëners die gevangen zitten in de Russische oorlogspropaganda. De bejaarde buurvrouw van mijn oma is zo iemand. Ze zegt nu dat ze blij zou zijn als de Russen haar zouden komen “bevrijden”. Ik begrijp niet waarom ze dan niet zelf naar Rusland gaat? Gelukkig is het vooral de oudere generatie die zo denkt. Onder mijn leeftijdsgenoten in Oekraïne ken ik niemand die er zo tegenover staat. Ik heb het gevoel dat die buurvrouw niet begrijpt dat wij, Oekraïners, vrij willen zijn van Rusland en dat ze gewoon in haar eigen wereldje leeft. Maar gelukkig zijn er ook Russen met gezond verstand. Zo heb ik zelfs gehoord dat er al Russische architecten mee zouden helpen bij de heropbouw van Oekraïne.”
Dit artikel werd gepubliceerd door De Wereld Morgen op 30/05/2022.
