Pakistaanse series kennen een opmerkelijke geschiedenis in de showbizz-industrie van het Indiase subcontinent. Het zijn de klassieke series van de jaren 80 die destijds faam kregen en tot op heden nog massaal bekeken worden door Pakistani in binnen - en buitenland. Reporter Noreen Muhammad sprak met schrijfster Umera Ahmed, producent Nina Kashif, journalist en criticus Aamna Isani en coming-of-age actrice Maha Hasan over de evolutie van de Pakistaanse series.
Vandaag kent de Pakistaanse tv-industrie series die miljoenen kijkers hebben. Het geheim achter het succes van de reeksen? Thema’s als geweld tegen vrouwen, toxische relaties en haat onder de familieleden. Series met een educatieve boodschap vallen zo meer en meer uit de boot.
Voor Pakistani die tot generatie X behoren, was 8 uur ’s avonds in de jaren 80 een cruciaal tijdstip. Op dat moment zaten ze met het hele gezin gekluisterd voor de televisie.
Iedere avond werd een serie op PTV Prime (Pakistan Television Corporation, red.) uitgezonden met personages waarin elk gezinslid zich herkende. Thema’s als onderwijs, emancipatie, vrouwenrechten en mensenrechten werden belicht. Met een krachtige boodschap en kwetsbare personages, zijn deze series nog steeds een grote inspiratiebron voor de huidige jonge generatie.
Prominente schrijvers zoals Haseena Moin, Ashfak Ahmad, Noorul Huda Shah en Seema Ghazal speelden een belangrijke rol in het vormgeven van verhaallijnen die niet enkel resoneerden met het Pakistaanse volk, maar ook internationaal erkend werden. Pakistan is een constitutionele democratie met de islam als staatsgodsdienst. Zo werden de islamitische waarden weerspiegeld en werden er verhalen verteld die culturele waarden bevatten. Deze factoren droegen bij aan het succes van de series.
Hindoecultuur
Na een lichte periode komt er vaak een donkere periode. De Pakistaanse industrie stond in 2001 voor een uitdagende periode toen Indiase series van de populaire Indiase zender Star Plus eruit sprongen voor de Pakistaanse kijkers. Het doel van een Indiase serie was om de kijkers te doen ontspannen: het zijn verhalen waarin we een vlucht vinden uit de realiteit, de vrouwen het huishouden doen, waarin romantiek en trouwen centraal stond. Dat viel in de smaak bij het Zuid-Aziatisch volk.
De invloed van buitenlandse culturen, zoals de hindoecultuur, vormde een hindernis, gezien de makers elementen overnamen van een andere cultuur. Het kijkerspubliek nam zienderogen af en het behoud van de islamitische waarden in de series kwam in het gedrang.
Pakistaanse media voelden zich genoodzaakt om vernieuwende zenders te introduceren. Zo ontstonden de kanalen ARY Digital, Geo TV en Hum TV om meer series te creëren die gebaseerd zijn op vernieuwende verhalen.
“We zijn in een cyclus van geld, roem en sensatie belandt” – Umera Ahmed (Pakistaanse schrijver)
Umera Ahmed is geen onbekende naam in de industrie. Ze is sinds 2004 actief als schrijfster en kent de industrie van binnen en buiten. Ahmed staat bekend als iemand die aanzienlijk heeft bijgedragen om het Indiase format in de series weg te werken. Haar verhalen worden gekenmerkt door sociale factoren waarbij ze haar vinger op de zere wonde van de Pakistaanse maatschappij legt en het klassensysteem bekritiseert.
Ahmeds werk omvat de gedenkwaardige serie Zindagi Gulzar Hai waarin ze het succes van een vrouw in een door mannen gedomineerde wereld benadrukt en voor vrouwenemancipatie schreeuwt. Er wordt altijd reikhalzend uitgekeken naar haar series. Schrijfsters als Ahmed trachten de traditie voort te zetten om impactvolle verhalen naar buiten te brengen. “Dertig jaar geleden waren onze series meer gedurfd en experimenteel”, mijmert Ahmed.
“Tegenwoordig willen alle kanalen dat de series in kwestie succesvol zijn. Vroeger gaven ze het een go zonder na te denken. Om een serie tegenwoordig succesvol te krijgen, moet je bepaalde parameters volgen. Een vrouw in een serie afbeelden als een voorwerp en bijgevolg 70 miljoen kijkers bereiken? Dan heb je het ver geschopt in de industrie”, zucht Ahmed.
Sensatiezucht
Volgens Ahmed waren er vroeger ook grenzen en regels omtrent censuur die je niet mocht overschrijden. “We zijn in een cyclus van geld, roem en sensatie belandt. Kanalen zijn bang voor weerstand en verandering. Als ze geen series meer uitzenden op het vaste tijdstip, dan verliezen ze hun in inkomsten. In de jaren 80 draaide het nooit om inkomsten.”
“Begin jaren 2000 ging de kwaliteit van tv-series ten kosten van de kwantiteit” – Aamna Isani (Journalist en criticus)
Aamna Isani is oprichter en hoofdredacteur van het Pakistaans mediaplatform Something Haute, schrijver, journalist, criticus en Youtuber. Ze begon haar carrière in 1997 als reporter voor de cultuurredactie van een Pakistaanse krant. Isani bracht voornamelijk verslag uit over mode en stijl. Ze vervulde deze functie tot 2011. In dat jaar begon mode af te zwakken en kwam er een heropleving van de film- en dramaindustrie in Pakistan. In 2018 richtte ze haar Youtubekanaal op onder de naam Something Haute waarop ze recensies plaatst van Pakistaanse series.
Volgens Isani waren er in de jaren 80 enkele regels waaraan de acteurs zich moesten houden. Zo mochten ze geen deel uitmaken van twee series tegelijk en moesten ze zes maanden wachten eer ze opnieuw mochten samenwerken met een productiehuis.
“Er waren toen veel regels en voorschriften die hielpen om de kwaliteit van de series te handhaven”, vertelt ze. “De meeste acteurs waren hoogopgeleid en dat hielp enorm om weg te blijven van commercialiteit of sensatiezucht. De series waren uitsluitend bedoeld voor de kunst en het ambacht van storytelling. Er was sprake van veel kwaliteitscontrole. Met de opkomst van meer zenders rond de periode 2000-2005, moesten verhalenmakers met meer content komen. Ze begonnen meer content te produceren en de kwaliteit ging ten koste van de kwantiteit.”
“In de prachtige jaren 80 had je series zoals Waaris. Die ging over de kloof tussen stad en platteland, over erfgoed en liefde. We wisten dat de series die opgenomen zijn in Karachi, de culturele waarden van Karachi bevatten. We zagen dat series van Lahore met een bepaald cultureel aspect gingen afkomen. Er lag veel nadruk op onze culturele identiteit en tradities die we nu zijn kwijtgeraakt.” “Familiewaarden werden hoog in het vaandel gedragen en ze waren niet melodramatisch. Het was heel smaakvol gedaan. Ik heb mezelf een aantal keren afgevraagd hoe het komt dat sensationele series beter scoren dan series met een boodschap. Mensen willen vandaag liever ontspannen dan series kijken die een maatschappelijk doel hebben.”
Bollywood-cultuur
Isani beaamt dat Bollywood en Indiase series een grote rol heben gespeeld in het beïnvloeden van de Pakistaanse drama-industrie: de mode, de kleuren en het melodrama. Ze zien de kleuren, het melodrama, samenzweringen en de gevechten tussen de schoonmoeder en schoondochter. “Enkele producenten beweerden dat ze geen series maken voor het intellectueel volk in Pakistan, maar eerder voor doorsnee Pakistani. Terugkijkend naar de series vroeger, waren vrouwen erg mondig en geëmancipeerd. Vandaag moeten ze zich dubbel zo hard bewijzen in de maatschappij en worden ze onderdrukt. Je had indertijd hooggeschoolde schrijvers zoals Haseena Moen en Noor ul huda shah. Ze schreven de series vanuit een intellectuele invalshoek. Je mag zeker series maken die sensationeel zijn, die zorgen voor guilty pleasure. Maar er moet een balans zijn tussen sensationele en educatieve series.”
“Mijn twee favoriete Pakistaanse series zijn Tanhaiyaan (geschreven door Haseena Moin) en Zindagi Gulzar Hai (geschreven door Umera Ahmed). Beide series zijn progressief en kaarten problemen aan die ingebakken zitten in onze samenleving. Zeer gebouwd rond onze sociale structuren.”
“Tanhaiyaan gaat over de tragedie van twee meisjes die aan depressie leden. De serie is vooruitstrevend, met humor, en heeft beklijvende personages. Het hoofdpersonage trouwt op latere leeftijd. Het is belangrijk om mentaal welzijn centraal te stellen en te tonen dat zulke sociale zaken meer dan normaal zijn. Het waren ook twee Pakistaanse series met culturele waarden. Er was geen Indiase invloed in de serie. In Zindagi Gulzar Hai zien we een alleenstaande moeder die haar dochters zelf opvoedt. Een moeder die niet in een slachtofferrol kruipt. Dat is prachtig om te zien.”
“Het Pakistaanse volk mag gerust kritisch en mondiger zijn naar de tv-wereld toe” – Maha Hasan (actrice)
Maha Hasan is een Pakistaanse televisieactrice en begon haar carrière in 2020 met de serie Ishqiya. Ze staat bekend om haar opvallende televisieoptredens in coming-of-age Pakistaanse series. Hasan kiest haar scripts zorgvuldig en tracht een progressieve stem te zijn in de series waar ze in meespeelt.
Voor Hasan is de keuze duidelijk: ze verkiest kwaliteit boven kwantiteit. “Het is belangrijk dat Pakistaanse series genuanceerd zijn. Tot op heden heeft Hasan enkel bijrollen aangenomen. Een bewuste keuze. “Tegenwoordig worden er geen series meer gemaakt voor de hele cast. De verhaallijn draait enkel om de hoofdpersonages en de rest is bijzaak. In mijn eerste serie was mijn personage de zus van het hoofdpersonage. Ze is een progressieve stem en probeert verandering teweeg te brengen.”
“TV-kanalen hebben nu meer autoriteit en gezag over het hele proces. Ze hebben zelfs de macht om veranderingen te doen in de scripts van de schrijvers. Niet zelden zullen de tv-zenders dan bewust sensationele elementen in het script verwerken.”
Hasan kreeg erkenning voor haar rol in de serie Safar Tammam Huaa toen ze de rol van een jong meisje met een beperking speelde. Wat haar beperking is, wordt niet duidelijk gemaakt in de serie. Het draait erom dat het jong meisje aan autisme lijdt en moeite heeft met volwassen worden. In de serie wordt ze fysiek mishandeld en sterft ze ten gevolge van verkrachting.
“Representatie en inclusie zijn belangrijk. Een beperking hebben is nog een taboe in Pakistan. Ik heb getracht mijn rol zo goed en realistisch mogelijk te spelen, zodat het niet lijkt dat er een label wordt geplakt op mensen met een beperking. We hebben weer nood aan zulke verhaallijnen die diversiteit uitstralen.”
“Het is echt jammer dat we tegenwoordig dubbel zo hard moeten knokken om thema’s als emancipatie, vrouwenrechten en mentaal welzijn bespreekbaar te maken. Ligt het aan onze koloniale geschiedenis of zijn we bang voor verandering? Ik probeer alleszins altijd deel uit te maken van progressieve verhalen. Ik zit er niet mee in om zelfs de antagonist te spelen, zolang het verhaal progressief en vernieuwend is.”
Volgens Hasan speelt de feedback van de kijkers een grote rol. Ze benadrukt dat het Pakistaans volk gerust kritisch en mondiger mag zijn. “Ik verzoek alle kijkers om te interageren met ons en feedback te geven. Feedback van de kijkers geeft ons een duwtje in de rug om af te komen met betere verhaallijnen en personages.”
"Geforceerd de kijker een lesje leren is nooit een optie – Nina Kashif (onafhankelijke producer)
Nina Kashif is independent producer en medeoprichter van het productiehuis Soul Fry Films. Ze heeft Film & Drama Production gestudeerd aan de New York Film Academy. Door het Pakistaanse volk wordt ze beschreven als een prominente storyteller, filmmaker, onafhankelijke producent en een inspiratie voor het volk. Als assistent-producent heeft ze meegewerkt aan populaire series van de jaren 2000. In 2022 ontving ze voor haar televisiefilm Aik Hai Nigar (geschreven door Umera Ahmed) de prijs van de beste Aziatische film tijdens de uitreiking van de Septimius Awards in Amsterdam. In 2018 werd ze veelgeprezen voor haar serie Baaghi (screenplay is geschreven door Umera Ahmed). Voor deze serie ontving ze drie prijzen onder de categorie van ‘de beste serie van het jaar’.
Kashif maakt deel uit van de showbizz-industrie sinds 2006. Ze fungeerde als Programming Manager van MTV Pakistan. Vanaf 2009 begon ze mee te werken aan enkele populaire series als General Manager Creative van het productiehuis van het kanaal Hum TV. Nina Kashif is de drijvende kracht achter één van de meest bekroonde Pakistaanse serie: Humsafar ( in samenwerking met producent Momina Duraid). Kashifs werk omvat een scala aan genres, waaronder biografieën waarin vrouwen centraal staan, historische series en coming-of-age-verhalen.
Kashif gelooft er niet in dat we ons volk geforceerd onderwijs moeten bieden door middel van series. “Een script is het fundament van een serie en moet onberispelijk zijn. Ik ben iemand voor wie niet alleen de boodschap van het verhaal telt. Voor mij is het hele verhaal belangrijk.”
“Er is zeker ruimte voor verandering. De eigenaar van het kanaal waarvoor ik werkte, wist dat ik ervaring heb met productie. Ik opperde het idee om een project te doen waar een vrouw de hoofdrold speelt en afgebeeld wordt als een heldin. Vanuit dit idee vloeide mijn televisiefilm Aik Thi Marium (geschreven door Umera Ahmed) uit. Een persoon kan ook een verhaal zijn.”
“Een project is ook succesvol dankzij de regisseur en de schrijver. Zij spelen een cruciale rol om een product tot een goed einde te brengen. Het is duidelijk dat een reeks succesvol is als het scenario sterk in elkaar zit. Kashif heeft een sterke mening wat betreft het script van een serie. ”Een goede verhaallijn met lagen en nuances is de eerste factor om ervoor te zorgen dat je met een goed scenario afkomt. Daarnaast is het belangrijk om bekende acteurs de hoofdrollen toe te dienen, waarmee ik zeker niet wil zeggen dat opkomend talent niet welkom is..”
“Geforceerd de kijker een lesje leren is nooit een optie. Ik werk bewust mee aan projecten waar vrouwen centraal staan. Zo werkte ik mee aan de biografie van Qandeel Baloch (Pakistaans model, actrice en feministische actrice die vermoord werd door haar broer als zogenaamde eremoord, red.). De reeks werd razend populair en zo leerden mensen het model ook beter kennen. De kijkers zullen op deze manier weerstand tonen als je enkel en alleen series maakt die een boodschap bevatten.”
