We schrijven november 2014. In de politieke arena beweegt zich slechts één De Wever, schaduwpremier van beroep. De herfst is heet, ook al heeft die andere, vrouwelijke De Wever haar familienaam nog niet op de politieke landkaart gezet. Wel al present op de politieke afspraak: Wouter Hillaert en burgerbeweging Hart boven Hard. Vijf jaar na het oprichten van de beweging klinkt zijn boodschap nog altijd even vastberaden als dringend. “Als we onze planeet groener willen laten worden via maatregelen in de marge, zoals het heffen van taksen, zal onze planeet alleen maar ongelijker worden.”
“Het idee om een politieke burgerbeweging op te richten, ontsproot tijdens de hete herfst van 2014. Onze nieuwe Vlaamse en federale regeringen bleken liever te besparen op allerlei belangrijke dingen dan de echte uitdagingen aan te gaan. Wij wilden daar tamtam over maken, net op het moment dat ook de vakbonden meer dan honderdduizend mensen op de been brachten”, steekt Hillaert van wal.
“Bij veel mensen voelde je erg de nood om de krachten te bundelen, omdat ze merkten dat een groot aantal sociale verworvenheden op losse schroeven kwamen te staan. In die context deed Hart boven Hard haar intrede: als een brede burgerbeweging die dat ongenoegen trachtte te verbinden en wilde laten horen dat er wel degelijk alternatieven zijn.”
Waarom was en is er nood aan een beweging zoals Hart boven Hard? Schiet het klassieke middenveld tekort?
“De historische rol van het middenveld is drieledig: de sociale cohesie tussen mensen versterken, bepaalde diensten verlenen zoals mutualiteiten of vakbonden doen, en politieke druk uitoefenen op het beleid om het leven van mensen te verbeteren. Die laatste rol van scherprechter en ‘strijdkracht’ lijkt het klassieke middenveld wat kwijt. Dat komt ook door het polariserende klimaat van de laatste jaren: als bijvoorbeeld het Minderhedenforum een kritische uitspraak doet over het beleid van Liesbeth Homans, dan dreigt de minister om de subsidies voor die organisatie in te trekken. Kan en mag het middenveld nog kritisch zijn?”
Hart boven Hard kan dus vrijer spreken, hoor ik u zeggen.
“In zekere zin wel, ja. Onze vrijwilligerswerking hangt niet af van subsidies, maar wordt volledig bekostigd via crowdfunding. Bovendien trekt het verbindende aspect van onze beweging aan. Wij brachten kunstenaars, zorgverleners en leerkrachten samen en telkens kwam hetzelfde verhaal naar voren: teruglopende middelen, minder vrijheid om kwaliteit te bieden, cijfers die belangrijker worden dan menselijke waarden.”
Waarop wijst het huidige ongenoegen? Op een vertrouwensverlies in de politiek? Of net het bewijs van het politieke engagement van heel wat misnoegden?
“Ik denk dat de klassieke, representatieve partijdemocratie op haar grenzen stoot. Daarmee wil ik nog niet meesurfen op het populistische gevoel dat politici veel beloven, maar weinig waarmaken. Wel meen ik dat er een soort van inertie in het politieke bestel is geslopen. Dat merk je vooral bij het klimaatbeleid: iedereen beseft dat er radicale veranderingen nodig zijn, maar de immobiliteit heerst.”
Moet de parlementaire democratie dan op de schop? Of pleit u voor een lotingsysteem à la David Van Reybrouck?
“Ik zeg niet dat het hele politieke bestel op de schop moet, maar we moeten de gebreken ervan wel aanpakken. Politici zouden vaker ter verantwoording geroepen moeten kunnen worden. Of hervorm de Senaat tot een soort burgerparlement met agenderende macht. Als uit onze recente volksbevraging bij 15.000 Belgen blijkt dat 85% voor een vermogensbelasting is, waarom geraakt de regering dan na veel gepalaver niet verder dan een Kaaimantaks die nauwelijks iets opbrengt? Er zijn zoveel thema’s die erg leven in de Dorpstraat die niet bovenaan de politieke agenda worden geplaatst.”
Klinkt dat niet wat populistisch? De politieke elite begrijpt de frustraties van het volk niet meer.
“Het draait niet om een confrontatie tussen volk en elite, maar over inspraak. Belangrijke maatschappelijke thema’s, zoals het klimaatbeleid, verzanden zo snel in partijpolitieke schijnbewegingen dat de bal én het doel zoek raken. Binnen een legislatuur zouden er momenten voor een nieuw overlegmodel moeten komen, waarop politieke beslissingen worden afgetoetst aan het algemene belang. In deze digitale tijden zijn er zoveel kanalen om je stem te laten horen, maar paradoxaal genoeg hebben velen het gevoel geen inspraak te hebben in de politieke besluitvorming. Hart boven Hard probeert die stemmen een megafoon te geven.”
Hoe kijken jullie naar bewegingen als Youth For Climate? Voeren Anuna De Wever en Kyra Gantois dezelfde strijd als de lage middenklasse?
“Hart boven Hard steunt elke actie die de klimaatjongeren ondernemen. Het is hun grote verdienste dat het klimaatbeleid nu bovenaan de politieke agenda staat, dat is fantastisch en geeft heel veel mensen weer moed.”
“Beleidsmakers reageren heel anders: met een bewuste strategie om de klimaatjongeren en de gele hesjes tegen elkaar uit te spelen, om groen en rood van elkaar af te zonderen. Het belang van beide groepen is niet per se tegengesteld aan elkaar. Allemaal, en zeker de lage middenklasse, zijn we het slachtoffer van een beleid dat het economische winstmodel zelfs laat primeren op onze gezondheid en een menselijk leven. In onze beweging proberen we die noodzakelijke link tussen mensen en strijden te maken, bijvoorbeeld met onze mars voor klimaat en sociale rechten op 12 mei.”
Wel lijkt de lage middenklasse de kosten voor de energietransitie te zullen betalen.
“Dat is een bewuste, politieke keuze van het beleid, omdat het klimaatdebat losgekoppeld wordt van andere domeinen. Als we onze planeet groener willen laten worden via maatregelen in de marge, zoals taksen heffen, zal onze planeet alleen maar ongelijker worden.”
Wat moet er dan wel gebeuren ?
“Kleine maatregelen, zoals het invoeren van een brandstoftaks, zijn onvoldoende en treffen telkens opnieuw dezelfde mensen. Een land waar de lucht gezonder wordt, maar de ongelijkheid vergroot, is geen gezond land. Strijden tegen de opwarming van de aarde begint met een beter sociaal huisvestingsbeleid. Ook de minimumuitkeringen en lonen moeten dringend verhoogd worden, zodat de ecologische transitie een zaak wordt van ieder van ons. Voor wie dagelijks moet krabbelen om rond te komen, zal een groenere planeet niet tot de prioriteiten behoren. En dat moet dringend veranderen.”
Het klimaatdebat is ook een debat over fiscale ongelijkheid, zegt u.
“Onze waardemeter is artikel 23 van de Belgische grondwet, waarin staat dat ieder het recht heeft een menswaardig leven te leiden. Hoewel een aantal sociale grondrechten voor iedereen zouden moeten gelden, zien we dat ze steeds meer verglijden tot een gunst. Wie niet ‘bijdraagt’ aan onze winsteconomie, krijgt precies minder recht op een degelijke woonst, gezondheidszorg, sociale zekerheid, culturele ontplooiing: allemaal rechten die dat artikel 23 zwart op wit benoemt. Maar wie vooral niet bijdraagt, terwijl ze wel voor een veel grotere CO2-uitstoot zorgen, zijn grote bedrijven en grote vermogens. Per jaar lopen we in België 30 miljard mis aan belastingontduiking naar belastingsparadijzen. Zouden we dáár niet eens iets aan doen?”
Hoe wordt het recht op een menswaardig leven momenteel nog verhinderd?
”Het wordt bemoeilijkt op drie assen: ecologie, sociale ongelijkheid en discriminatie. Momenteel zijn de 10 procent rijksten van de wereld verantwoordelijk voor de helft van de globale CO2-uitstoot, de armste helft slechts voor 10 procent. Toch zijn het vooral de armsten die opdraaien voor de kosten, en niet alleen in het Zuiden. Ook in België wonen en werken zij vaker in vervuilde omgevingen. Geen van die drie assen kan zonder de twee andere. Dat is de échte inzet van de komende verkiezingen: die drie assen op elkaar afstemmen.”
Dringend tijd dus voor structurele maatregelen, terwijl de overheid wat aanmoddert in de marge?
“Het gaat niet enkel om aanmodderen, ook om verkeerde prioriteiten. Onze Vlaamse overheid heeft nog altijd voor 20 miljoen euro aan obligaties in olie- en gasbedrijven. Ook onze vier grootste banken ING, KBC, Belfius en BNP Paribas Fortis investeerden tussen 2014 en 2016 nog steeds 40 miljoen euro in fossiele brandstoffen. Waarom leg je daar als overheid geen regels over op om dat zo snel mogelijk af te bouwen? Als de overheid niet beweegt, moeten wij de druk verhogen. Vandaar onze actie Move your Money: onderteken ons memorandum aan de banken die nog investeren in fossiele brandstoffen en haal er samen je geld weg.”
Hoe denkt Hart boven Hard de ecologische transitie te betalen?
“Als we willen dat de opwarming van de aarde onder de grens van 1,5 graden blijft, zullen we dringend moeten investeren in hernieuwbare energie. In die sector zouden drie keer zoveel werknemers tewerkgesteld kunnen worden als in de fossiele sector. Daarnaast moeten we werk maken van een échte taxshift, die de koopkracht van de armere lagen van de bevolking niet aantast. Ten slotte willen we de vier miljard euro die momenteel naar salariswagens gaan, integraal investeren in toegankelijk openbaar vervoer voor iedereen.”
De realiteit is wel dat de laatste jaren vooral bespaard werd op openbaar vervoer.
“Het échte probleem is niet dat kwetsbare mensen buiten de stad hun dieseltaks niet willen betalen, wel dat ze geen waardig alternatief hebben, waardoor ze zich verplicht voelen om in hun wagen te stappen. Dat is schuldig verzuim van de overheid, die haar plicht verzaakt artikel 23 van de Belgische grondwet na te komen. Daarom moeten we dringend naar een integrale manier van denken. En het klimaatbeleid zou daarin een pioniersrol kunnen vervullen.
Dit artikel werd gepubliceerd door DeWereldMorgen.be op 30/04/2019
