(Apache.be) Gisteren vond in de theaterzaal van de Gentse Campo het mediadebat plaats van Apache.be, MO*, StampMedia, rekto:verso en DeWereldMorgen.be. Aan Tom Naegels (Ombudsman De Standaard), Margo Smit (Vereniging van Onderzoeksjournalisten) en Ides Debruyne (Fonds Pascal Decroos) werd de vraag gesteld wat kritische journalistiek moet zijn. Wat volgde was een geanimeerd debat met gelijk speelveld.
Tom Naegels schreef zaterdag in De Standaard een vinnig essay waarin hij de alternatieve media die het debat organiseerden kritisch doorlichtte en dat intussen voor wrevelige reacties zorgde. Gisteren ging hij door op hetzelfde elan wanneer hij aan het begin van het debat de hoofdstelling in vraag stelde. Moderator Gie Goris (MO*) poneerde dat journalisten in de eerste plaats kritische vragen moeten stellen aan machthebbers. Naegels had daar in zijn repliek meteen enkele bedenkingen bij.
“Wie heeft er precies macht? Is N-VA een machthebber die als grootste partij van Vlaanderen hard moet worden aangepakt, of is het de underdog die samen met journalisten het de traditionele partijen moeilijk moet maken? Die afweging komt altijd terug. Moet het islamofobe Vlaanderen worden bekritiseerd, of de bedreiging die de Islam is? Het is niet altijd even makkelijk aan te duiden wie de machthebbers zijn”, aldus Naegels. “Journalistiek gaat meer over waarheidsvinding dan over oppositie voeren tegen de macht. Ook machthebbers kunnen gelijk hebben.” Voor zulke journalistiek is een grote en getalenteerde redactie nodig van redacteuren die de tijd hebben om zich te specialiseren maar ook over de grenzen van hun vakdomein kunnen kijken. Daar wil het wel eens aan ontbreken op redacties die strikt opgedeeld zijn in specialisaties.
De rol van Naegels bestond er vooral in het mediadebat te dedramatiseren. Zo beweerde hij voor een zaal toeschouwers die waarschijnlijk allemaal ‘Flat earth news’ van Nick Davies hebben gelezen dat hij als ombudsman nog nooit een journalist was tegengekomen die uit tijdsgebrek fouten maakte. “Het ontbreekt journalisten niet aan tijd om nieuws te controleren. Dat heb ik ook nog niemand horen beweren. Als er iets misloopt, zijn dat altijd menselijke fouten.”
In de luwte van Europa
Ook de andere panelleden mochten de vraag wat nodig is voor goede journalistiek uitgebreid beantwoorden. Margo Smit bekeek het praktischer en pleitte in de eerste plaats voor vakmensen. “Opleidingen journalistiek hebben daar een belangrijke rol in te spelen”, beweerde ze. “Ik weet dat sommige redacties niemand aannemen die van daar komt, maar uiteindelijk is journalistiek een vak dat moet worden onderwezen. Deontologie leer je niet vanzelf, of het schrijven van een helder verslag. Veel journalisten hebben de neiging hun eigen mening daarin door te laten schemeren: dat had iemand hen moeten afleren.”
Verder moet die journalisten de tijd en de ruimte worden gegund om hun werk te kunnen doen en zich te verdiepen in hun onderwerpen. Dat is niet altijd even evident. Smit: “Het klopt dat traditionele media momenteel hun knopen moeten tellen, maar het gaat ook over prioriteiten. Hoofdredacteuren beweren graag dat journalistiek de ruggengraat is van de democratie. Dan moeten ze ook tijd vrijmaken voor kwaliteitsjournalistiek, en niet enkel schrijven over het nieuwe liefje van Herman Brusselmans.”
Ides Debruyne – hij verving David Van Reybrouck die zich ziek had gemeld – haakte met zijn antwoord over wat kritische journalistiek is terug aan bij de vraag waar de macht zit. “Vlaamse journalisten hebben vooral aandacht voor lokale kwesties”, zei hij. “De macht zit nochtans steeds meer internationaal bij multinationals, de NAVO en Europa. Ik begrijp goed waarom veel politici naar het Europese parlement willen: ze kunnen daar in de luwte hun zaken regelen. Als er al iemand achterkomt, is het meestal te laat.”
De VRT heeft volgens Debruyne een voortrekkersrol te spelen voor berichtgeving over die nieuwe machtscentra. “Als zij meer aandacht besteden aan Europa, trekken ze de andere media mee. Uit zichzelf kijken die enkel naar waar hun lezers- en advertentiemarkt zich bevindt. En dat zal altijd Vlaanderen zijn.” Tom Naegels was het niet eens met die economische verklaring: “Media zijn conservatief. Ze maken het nieuws ook niet. Ze volgen het enkel. Een redactie kan dat corrigeren door iemand vrij te stellen voor Europese berichtgeving, maar radicaal ingrijpen op de nieuwsstroom is er niet bij.”
Vluchten naar niches
Over de staat van de Vlaamse media betoonde Naegels zich even verderop nochtans optimistisch: “Tien jaar geleden waren kwaliteitskranten bang lezers te verliezen aan populaire dagbladen. Ze hebben zichzelf allemaal verbreed om zo veel mogelijk lezers te vangen. Kranten zijn erg op elkaar gaan lijken. Dat maakt die synergieën ook logisch in zekere zin: hetzelfde stuk wordt nu geschreven door verschillende journalisten. Maar daarmee hebben we een verzadigingspunt bereikt: nu ziet het ernaar uit dat kranten zich weer verdiepen. Net zoals traditionele partijen weer op zoek zijn naar een eigen stemgeluid.”
Daar is ook Smit het mee eens, die op internet veel nieuwe initiatieven ziet zoals De Correspondent en Follow The Money in Nederland. Die bieden volop kwaliteitsjournalistiek en maken nieuws in plaats van het te volgen. “Lezers vluchten naar de niches. Ze willen niet enkel de nieuwsstukjes van nu.nl maar ook diepgravende journalistiek. In Nederland merk je ook dat kranten daar terug meer op inzetten. Als ze dat niet doen, zijn ze straks hun lezers kwijt.” Ides Debruyne was het daarmee eens. “De behoefte is er. Een initiatief als De Correspondent bewijst ook dat mensen ervoor willen betalen.”
Wat daarvoor nodig is – aldus Smit – is een gelijk speelveld voor alle journalisten. Zij pleitte voor een herziening van de overheidssteun voor mediabedrijven zoals de publieke omroep. “Daar moet een discussie over gevoerd worden. Als dat niet gebeurt, beslist Europa straks dat de overheid helemaal geen steun meer mag geven en de markt ook voor journalistiek haar werk moet doen. Natuurlijk: wie steun wil, moet relevant werk doen. Media die liefst over het nieuwe kapsel van Justin Bieber schrijven, moeten hun hand niet ophouden bij de overheid. Wel als je aan regioverslaggeving doet die relevant is voor een klein publiek.” Die oproep voor een gelijk speelveld sloot aan bij de open brief die de vijf organisatoren vorige week publiceerden. Na een vragenronde bracht Georges Timmerman die als hoofdredacteur van Apache.be nogmaals in herinnering.
© 2013 - Tekst: Apache.be - Peter Casteels, Video: Producties - Bert Roymans
