De stemplicht is lang geen garantie dat de volledige Belgische bevolking gerepresenteerd is in onze politieke structuren. Recent onderzoek toont aan dat 16% van de stemgerechtigden niet gaat stemmen, of blanco/ongeldig stemt. Daarnaast wonen er in België heel wat vreemdelingen, die geen stemrecht hebben. “Niet alleen de kiezers missen kansen. Ook de staat verliest.”
Geograaf Filip De Maesschalck (KU Leuven) becijferde dat bij de vorige gemeenteraadsverkiezingen meer dan een miljoen stemplichtige Belgen niet of blanco stemde. Daarnaast wijzen zowel De Maesschalck als socioloog Jan Hertogen op het grote aantal vreemdelingen dat langdurig in ons land verblijft en geen stemrecht heeft. Bij de vorige gemeenteraadsverkiezingen leverde dit een totaal op van maar liefst 21% van de volwassen bevolking die niet gerepresenteerd is.
Desinteresse
Hoe het komt dat zoveel mensen niet gaan stemmen? “Blanco stemmen of afwezig blijven kan duiden op onvrede, desinteresse of onvoldoende op de hoogte zijn van de politiek”, aldus politicoloog Bram Wauters (UGent). “Het is echter ook opvallend dat heel wat mensen met een migratie-achtergrond die wel stemgerechtigd zijn, toch niet gaan stemmen.”
De oorzaak is tweeledig, weet Wauters: “Enerzijds zijn heel wat immigranten nog sterk gericht op hun thuisland, hun eigen cultuur. Hoe minder ze geïntegreerd zijn in de Belgische samenleving, hoe minder participatie we kunnen verwachten op politiek vlak. Tegelijk ligt de schuld ook bij de partijen: de meesten zetten wel mensen van allochtone afkomst op hun kandidatenlijst, maar geen van de partijen doet moeite om minderheidsgroepen ook echt te integreren en te ondersteunen.”
Vooral in steden
Vooral in steden blijkt niet-representatie een alomtegenwoordig fenomeen te zijn. In verschillende Brusselse gemeenten ligt het aantal niet-gerepresenteerde inwoners boven de 50 procent. Voor Antwerpen ligt dat cijfer rond de 40%. Dat komt ten eerste door de grotere concentratie mensen van allochtone afkomst die in de steden woont. Ten tweede blijkt dat mensen in de stad minder schroom hebben om niet op te dagen aan het stemhokje.
Waar elektronisch gestemd wordt, ligt de opkomst ook beduidend lager. “Dat kan verklaard worden door het feit dat heel wat oudere mensen niet met computers kunnen werken, en schrik hebben om zich te moeten laten assisteren in het stemhokje”, vertelt Wauters.
Minder kansen
Hoe problematisch is de hoge graad van niet-representatie voor onze democratie? “Dat grote groepen in ons land niet mogen gaan stemmen, of niet gaan stemmen omdat ze niemand vinden die hen adequaat kan representeren, is zeker een probleem”, vertelt socioloog Dirk Geldof (Universiteit Antwerpen). “De belangen van die groepen worden niet vertegenwoordigd, waardoor zij minder kansen krijgen. Maar er zit ook heel wat economisch potentieel in bepaalde minderheidsgroepen. De steden missen veel kansen door het potentieel van die groepen niet aan te spreken.”
“Het oplossen van de onderrepresentatie van minderheidsgroepen is een verhaal van wisselwerking”, meent Wauters. “Enerzijds moeten de partijen meer moeite doen om minderheden echt te representeren. Daarvoor moeten ze ook meer contact maken met die gemeenschappen, samenwerken met culturele organisaties,… Anderzijds zijn het ook de etnische minderheden zelf die meer van zich moeten laten horen en actiever moeten deelnemen in de samenleving.”
Wauters pleit ervoor om het stemrecht uit te breiden naar vreemdelingen die permanent in België verblijven. “Voor de gemeentelijke verkiezingen kunnen die mensen al stemrecht aanvragen, voor federale en regionale verkiezingen niet. Dat kan een gevoel creëeren van tweederangsburgerschap”, stelt de politicoloog.
Stemmenpotentieel
Rest nog de vraag of er bepaalde partijen voordeel halen uit de afwezigheid van etnische minderheden in de verkiezingsuitslagen. “Er wordt vaak gedacht dat migranten vooral links stemmen, maar dat beeld klopt niet. Ik vermoed dat de stemmen van die mensen zich redelijk evenredig zouden verdelen over de partijen”, meent Geldof. “Het is moeilijk om uitspraken te doen over een eventueel effect op de uitslagen, je kent immers de politieke voorkeur niet van de mensen die niet gaan stemmen”, vult Wauters aan.
“Maar er is momenteel geen enkele partij die echt ten gronde inzet op de migrantenstem. In de campagnes komen minderheidsgroepen gewoon niet aan bod. Daardoor wordt een groot stemmenpotentieel onbenut gelaten.” In tussentijd zal een substantieel deel van de bevolking gedurende vier jaar niet gerepresenteerd zijn in het parlement. Ondanks de stemplicht is onze democratie dus toch een relatief gegeven.
| Op 17 mei is er in cc Berchem een debat over de vraag of we onze democratie nog als representatief kunnen beschouwen. Meer info op de site van kunstencentrum Moussem. |
© 2014 – StampMedia – Maya Witters, video: Jeroen Broeckx & Samir Taif
