Istanboel voor beginners? Reporter Arne Verboven is momenteel in Turkse stad en neemt jullie in een rotvaart mee doorheen de rijke geschiedenis van de aloude poort tussen West en Oost.
Istanboel is een bruisende stad met een overvloed aan waardevolle en geschiedenisrijke bezienswaardigheden en met een voorname rol in de geschiedenis van het Midden-Oosten als verbindingspunt tussen ettelijke belangrijke dynastieën.
Het voormalige Constantinopel was achtereenvolgend de hoofdstad van het Romeinse, het Oost-Romeinse of Byzantijnse, het Latijnse, opnieuw het Byzantijnse en het Ottomaanse rijk. Zijn ligging aan de Bosporus, de verbinding tussen de Zwarte Zee en de Zee van Marmara, die op haar beurt de verbinding is met de Middellandse Zee via de Dardanellen, verklaart zijn belang omtrent handel en de vele gevoerde veldslagen om de stad in handen te krijgen.
De complexe en gevoelige geschiedenis van de stad vertaalt zich in een mengelmoes van verschillende culturen en overtuigingen. De politieke spanning heeft tot vandaag een greep op de stad. Recep Tayyip Erdoğan, die het presidentschap sinds 2014 in handen heeft en het in 2017 via een referendum een andere rol gaf dan de voordien overwegend ceremoniële, tracht het land weer in een overwegend islamitisch discours te sturen.
Desalniettemin zijn vlaggen waarop Mustafa Kemal Atatürk, de nationale held en stichter van Turkije als land, groots wordt afgebeeld alomtegenwoordig. Een duidelijke weergave van de politieke spanningen waarmee het land, en Istanboel in het bijzonder, te kampen heeft.
Desecularisering
Atatürk maakte komaf met de islamitisch ingerichte overheid en voerde een seculier en een op industrialisering gebaseerd discours in. Velen zien dat als oorzaak van de huidige moderne samenleving en de vrijheid die daarmee gepaard gaat. Dat de plannen van de huidige leider daarmee voor wrevel zorgen, spreekt voor zich.
Ook als buitenstaander voel je deze spagaat. Onder Atatürk werd een westersgezinde koers ingezet. Hoofddoeken werden bijvoorbeeld verboden voor personen in een openbaar ambt en bekende moskeeën werden opengesteld als museum voor het grote publiek, wat flink wat geld opbracht voor de staatskas.
Onder Erdoğan werden deze beslissingen teruggedraaid en hebben veel moskeeën momenteel een dubbele functie. Enerzijds zijn er de ingangen voor moslims die komen bidden, anderzijds is er ruimte voor bezoekers om deze vaak imposante bouwwerken te bewonderen. Die verandering brengt dubbele gevoelens teweeg. Op het eerste zicht lijkt het een mooie hybride invulling, tezelfdertijd werkt het polariserend aangezien men in twee groepen wordt verdeeld en de beslissing vanuit een politieke agenda werd ingevoerd.
Een autoritair discours
Als metropool voorziet deze stad huisvesting aan een uiterst diverse bevolking. Een autoritair regime met een strikte visie behartigt vanzelfsprekend niet alle belangen van de vele bevolkingsgroepen. Het recht op protest staat tot dusver nog overeind en wordt veelvuldig uitgeoefend, maar in een naar westerse normen niet al te democratische vorm.
We waren getuige van een Koerdisch protest in één van de vele centra van de stad. De aanwezige actievoerders werden buitenproportioneel overtroffen in aantal door de presente politiemacht. Voorbijgangers die meer informatie zochten, werden met een dwingende kalmte verzocht het schouwspel te verlaten.
Zo verloor het protest zijn draagvlak en verging het tot een vervelende routinejob voor de honderden aanwezige veiligheidsagenten. Symbolisch voor de roest op de vrijheid van deze voormalige progressieve metropool.
Dit schijnrecht op betogen is grotendeels een gevolg van de grote protesten in 2013 op het Taksimplein, het centrale punt van de stad. Wat aanvankelijk bedoeld was als vredig protest tegen de bouw van woonblokken in de plaats van een van de weinige groene stukjes in de stad, ontaarde al gauw in massabetogingen tegen het repressieve beleid en de autoritaire stijl van Erdoğan. De regering trad uitermate hard op, met elf dodelijke slachtoffers en duizenden gewonden als gevolg.
Ook de mislukte couppoging in 2016 zorgde voor grote veranderingen. Via een live-video op sociale media riep Erdoğan op om hem massaal te steunen. De coup werd gauw in de kiem gesmoord en duizenden militairen, politieagenten, rechters, ambtenaren en academici werden gearresteerd of ontslagen. Ook journalisten werden massaal vervolgd en meer dan 150 mediaorganisaties werden gesloten. Momenteel is naar schatting ongeveer 90 procent van het medialandschap rechtstreeks of onrechtstreeks in handen van de overheid.
