Bijna twintig procent van de Vlaamse jongeren voelt zich soms eenzaam. Dat blijkt uit onderzoek van de KU Leuven. In de reeks ‘Eenzaam’ op Canvas laat journalist Xavier Taveirne mensen tussen 19 en 90 jaar aan het woord. De portretten tonen dat eenzaamheid iets van alle tijden en van alle generaties is. Dat blijkt ook uit het onderzoek.
"Ik zat voortdurend op kot naar dezelfde vier muren te kijken. Ik voelde mij heel eenzaam in een grote studentenstad," vertelt Kevin Thijs, eerstejaarsstudent rechten aan de KU Leuven, "Zo voelde ik mij heel eenzaam." De term eenzaamheid kan volgens psychologen beschreven worden als de verwachtingen die een persoon heeft over de relaties met andere mensen. Als we er minder uithalen dan we verwachten, is er een kwaliteitstekort.
Luc Goossens, professor aan de faculteit psychologie en pedagogische wetenschappen, onderzoekt welke mechanismen een rol spelen in gevoelens van eenzaamheid. "Van je kleine dorp naar een kot in de grote stad gaan waar je nog niemand kent, kan in het begin nogal overweldigend zijn. We stellen vast dat wanneer je een overgang doormaakt je je vaker eenzaam voelt. Dat is zo in alle nieuwe situaties omdat je er niemand kent en dan sneller het gevoel van eenzaamheid ervaart", vertelt Goossens.
Kevin Thijs heeft het zelf ervaren. "Ik moest me veel meer inzetten om te studeren dan in het middelbaar. Dat vond ik de grootste aanpassing. Ik twijfelde over mijn studiekeuze en had het gevoel dat ik geen tijd mocht besteden aan uitgaan met vrienden of leuke dingen doen."
Op de meeste koten worden verschillende activiteiten georganiseerd om studenten bij elkaar te brengen. Zo zijn er vaak gemeenschappelijke ruimtes, filmavonden of voetbalploegen. Maar daardoor gaat het gevoel van eenzaamheid niet altijd over volgens Thijs. "Ik heb me een volledig semester eenzaam en over het algemeen ongelukkig gevoeld. Daarna heb ik mijn draai gevonden in de studierichting en sindsdien gaat het al veel beter."
Mannen en vrouwen
Marlies Maes, onderzoekster schoolpsychologie en ontwikkeling aan KU Leuven, is gespecialiseerd in eenzaamheid. Ze heeft ook onderzoek gedaan naar de verschillen tussen mannen en vrouwen op gebied van eenzaamheid. Het onderzoek werd gevoerd op basis van twee uitgangspunten. Vrouwen gaan minder uit, maar praten wel sneller over hun problemen. Terwijl mannen vaak in groep uitgaan, praten ze over alles, behalve over gevoelens of problemen.
Bij eenzaamheid denken mensen vaak aan ouderen, maar heel wat jongeren kampen ook met het probleem. Maes heeft 1.700 Vlaamse jongeren tussen 13 en 21 jaar bevraagd. Daarvan voelt twintig procent zich soms eenzaam. Die conclusie wordt ook bevestigd door buitenlands onderzoek. Voor een grootschalig onderzoek in Noorwegen werden 50.000 voltijdse studenten bevraagd. Daaruit blijkt dat 10 procent gevoelens van eenzaamheid ervaart. Er bestaan verschillende soorten van eenzaamheid. Je kan je eenzaam voelen omdat je een diepgaande band met iemand mist of omdat je je onvoldoende opgenomen voelt in een groep.
Hoe wordt een student eenzaam?
Jongeren staren zich urenlang blind op een schermpje in plaats van uit te gaan om vrienden te zien. Zo kunnen ze sneller gevoelens van eenzaamheid ervaren. Sociale media worden vaak als iets negatiefs beschouwd, maar dat is niet altijd het geval. Professor Goossens bekijkt het anders: "We hebben vanuit onderzoek in de psychologie weinig aanwijzingen dat eenzaamheid toeneemt met de opkomst van sociale media. Je kan het ook anders bekijken. Je kan bijvoorbeeld makkelijker en sneller contact leggen met anderen. Het enige risico is dat eenzame jongeren passief omgaan met sociale media. Als ze enkel zien dat hun leeftijdsgenoten uitgaan en zich goed voelen is dat eerder nadelig. Het is dus belangrijk dat ze zelf actief zijn op sociale media."
"Er wordt altijd gezegd dat je studententijd de beste jaren van je leven zijn. Dat je vrienden voor het leven maakt. Op dat moment dacht ik dat ik de uitzondering was", zegt Britt Janssen, student psychologie aan de universiteit Gent. "Tijdens mijn eerste jaar psychologie ben ik een meisje tegengekomen dat bij mij in de buurt woont. Al snel werden we beste vriendinnen en deden we alles samen. We waren niet de typische eerstejaarsstudenten, want we gingen niet vaak op stap. We hielden ons liever bezig met films kijken of pizza bakken. Dat meisje is na één jaar gestopt met de richting en ging ergens anders studeren. Ik kende niemand anders dus ik voelde me vanaf dat moment helemaal alleen."
"Ik kwam de eerste dag van het tweede jaar terug binnen in de aula en iedereen zat bij zijn vrienden, terwijl mijn beste vriendin was gestopt. Ik hoopte dat iemand eens vriendelijk was en iets tegen mij zou zeggen. Ik zit ook nog op een kot waarbij niemand tegen elkaar praat, dus daar had ik ook geen vrienden. Mijn tweede jaar heb ik alleen doorgebracht. Daarna heb ik andere meisjes leren kennen met hetzelfde probleem. In het derde jaar ging het zo al stukken beter en nu heb ik best een grote vriendengroep."
Wat kunnen we eraan doen?
Bram Deschamps, medewerker van het preventieproject Mindmates aan de KU Leuven, organiseert originele activiteiten om eenzaamheid bij (kot)studenten te verminderen. Zo zijn er kook-en yogaworkshops, filmavonden of buddywerking. Tijdens de workshop 'Upgrade your mind’ leer je over mentaal welzijn en technieken hoe je met medestudenten een helpend gesprek kan voeren.
"Er is ook de gatekeeperstraining waarbij cursisten zich richten op mensen die beroepshalve in contact komen met studenten. Als gatekeeper ontmoet je studenten vanuit een specifieke rol zoals lesgever of studietrajectbegeleider. Het bespreken van emotionele problemen behoort meestal niet tot je kernfunctie. Toch is uit onderzoek gebleken dat specifieke signalen van suïcidaliteit en emotionele problemen ook door hen kunnen worden opgepikt. Het is net deze groep personen die een belangrijke rol kan spelen in het bespreekbaar maken van emotionele problemen maar ook het doorverwijzen van een specifieke student naar een meer professionele zorg- of behandelvorm", zegt Deschamps.
De bovenstaande projecten willen eenzaamheid tegengaan. Maar uit Amerikaans onderzoek blijkt dat eenzaamheid vooral gaat over hoe mensen over zichzelf denken. Dat gebeurt op vlak van verwachtingen die je hebt en dat er niet aan kan voldaan worden. Proberen het zelfbeeld van mensen te verbeteren is dus de manier om echt iets te doen aan eenzaamheid.
Dit artikel werd gepubliceerd door Het Nieuwsblad op 10/12/2019.