"De lucht is zwart en ruikt naar traangas en buskruit"

Sulaymania, Iraaks Koerdistan: een jaar na de vorming van de nieuwe regering in Irak zijn er overal in Bagdad geweldadige protesten ontstaan. Die hebben zich ondertussen verspreid over bijna alle steden in het zuiden van het land. De Iraakse regering legde in dezelfde regio het internet plat en blokkeerde Twitter, Facebook en WhatsApp. Mijn getuige ter plaatse, die om evidente redenen anoniem wenst te blijven, sprak met de voormalige raadgever van president Barham Sahl. Verder komt ook een jonge student uit Bagdad die de straat op ging aan het woord en praat ik met Peshmerga generaal Wasta Omar Latif over de situatie in het zuiden van het land.

Wat begon als een vreedzaam protest in de stad Karbala tegen de verdwijning van een populaire Iraakse generaal van de anti-terreur eenheid van het Iraakse leger, mondde uit in massaprotestesten in bijna alle Iraakse steden.

“De Irakezen beseffen dat hun politiek systeem volledig corrupt is en het land bestuurd wordt door religieuze fanatici en buitenlandse krachten,” zegt Muhammad Hashim, een 19-jarige student uit Bagdad die met zijn vrienden ging protesteren. Ook zij verloren iemand: een van hun jeugdvrienden werd tijdens de manifestaties doodgeschoten door een scherpschutter. “We zijn gestart met vredevolle protesten, maar sinds de agressieve reactie van de regeringstroepen, die met traangas en kogels op ons schoten, komen er elke dag meer mensen op straat.”

“Islamitische Staat is dan wel verslagen, de situatie in Irak is niet gestabiliseerd, en dat maakt de mensen woedend,” vertelt Falah Salah, de voormalige raadsman van de Iraakse president. “De Sjiitische milities van al-Hashd al-Shaabi domineren de veiligheidsdiensten en het Iraakse leger. Al-Hashd al-Shaabi wordt op zijn beurt gestuurd door Iran. De politici en het parlement zijn onrechtstreeks gebonden aan Iran en zijn religieuze Sjiitische fanatici. De corruptie is van die mate dat miljarden dollars die naar het volk zouden moeten gaan, verdwijnen in de zakken van de politieke elite.”

Intussen lopen de spanningen tussen de VS en Iran weer op de laatste maanden. Dat heeft ook gevolgen voor Irak. Daar is weliswaar geen rechtstreeks gewapend conflict tussen de twee grootmachten, maar er zijn wel steeds meer luchtaanvallen op de Sjiitische milities en hun militaire basissen door “onbekende machten”.

Niemand weet precies wie de luchtaanvallen uitvoert, maar de Iraakse Eerste Minister Abdul-Mahdi heeft verklaard dat onderzoek heeft aangetoond dat Israël achter de aanvallen zou zitten. Een anonieme bron binnen de Iraaks-Koerdische regering gaf te kennen dat de drone-aanval op de Saudische olieraffinaderij op 14 september mogelijks zou zijn uitgevoerd vanop Iraaks grondgebied door milities gelieerd aan al-Hashd al-Shaabi, als reactie op de toenemende aanvallen op hun wapenopslagplaatsen in het land.

“Amerika en Iran zullen geen rechtstreekse oorlog aangaan met elkaar,” aldus Peshmerga-generaal Wasta Omar Latif afgelopen juni, toen de kans op een militaire confrontatie het grootste was. “Amerika zal de oorlog uitvechten buiten Iraans grondgebied, waar de aanwezigheid van Sjiitische milities en Iraanse militairen het hoogst is. Irak en Syrië zullen het strijdtoneel worden van een oorlog achter de schermen en de VS zullen alle Sjiitische milities en hun strategische plaatsen elimineren. Dat is wat er nu aan het gebeuren is.”

“De lucht is zwart en ruikt naar traangas en buskruit”, zegt Muhammad me met een wanhopige stem aan de telefoon vanuit Bagdad. “Ik ben vandaag gaan protesteren met een groep vrienden, maar toen we naar het Tahrirplein wilden gaan, werden we beschoten door veiligheidstroepen met traangas en echte kogels. Ik zag tientallen gewonden, ambulances reden af en aan met loeiende sirenes. Toen het internet nog werkte, kreeg ik elke dag foto’s van gewonden en dode mensen met de vraag aan hun families om hun lichamen te komen halen in het ziekenhuis."

"De regering schiet op ons, maar de wereld ziet het niet! Het enige wat we vragen is dat onze rechten gerespecteerd worden en we in onze basisbehoeften worden voorzien. Er zijn geen jobs, geen deftige ziekenhuizen, er is geen water en geen elektriciteit. Er komen elke dag meer mensen op straat en de regering reageert steeds gewelddadiger.”

“De etnische spanningen tussen Sjiieten en Soennieten, de politieke en religieuze verdeeldheid en de economische deprivatie van de bevolking in het zuiden van het land: het is verschrikkelijk”, zegt Falah. “Het volledige Iraakse parlement is in handen van Iran. De werkloosheid bij jonge Irakezen ligt rond de 50% en de regering doet niets. De protesten worden vooral getrokken door jongeren die de uitzichtloze situatie niet meer aankunnen en niets te verliezen hebben. Ze eisen het ontslag van de Eerste Minister en de regering, maar die laatste grijpt nu naar de wapens om kritische stemmen de mond te snoeren.”

De protesten kunnen vanuit meerdere invalshoeken geanalyseerd worden: het kan zijn dat ze spontaan op gang kwamen, maar het is evengoed mogelijk dat ze aangewakkerd werden door Iran om de chaos in het land te vergroten en het ontslag van Eerste Minister Adil Abdul-Mahdi af te dwingen. Mahdi probeert al enkele maanden om de Sjiitische milities onder controle van de centrale regering te krijgen, tot grote ergernis van Iran dat hem nu probeert te doen aftreden.

Veel Iraakse militairen zouden ondertussen ook geweigerd hebben om op hun eigen volk te schieten en zouden zich bij de protesten hebben aangesloten. Betogers hebben inmiddels getuigd dat de militairen die op hen schieten, enkel Perzisch spreken. Dat zou een indicatie zijn dat de Iraakse regering de hulp van Iran heeft ingeroepen om de tekorten op te vangen met Iraanse militairen.”

Hoewel de oorlog tegen IS zo goed als achter de rug is, is het einde van de instabiliteit en de conflicten in de regio nog lang niet in zicht. IS heeft in Irak nog steeds om en bij de 10.000 strijders die ondergronds actief zijn. In de provincie Kirkuk, Diyala en Nineveh is de veiligheidssituatie zo ernstig geworden dat de Iraakse veiligheidstroepen de controle verliezen.

Tel daarbij de situatie van de Arabische burgers, de buitenlandse inmengingen in het land en de onderdrukking van de bevolking, en stabiliteit in Irak lijkt verder weg dan ooit. “Mijn bericht aan de wereld is: help ons,” zegt Muhammad wanhopig. “Wij zijn Sjiiëten, Soennieten, Koerden en Turkmenen. We komen samen op straat en zijn moe. Het enige wat we willen is in vrede samenleven, maar onze regering snoert ons de mond met geweld, terreur en kogels. Het Iraakse volk heeft genoeg bloed gegeven. Wij willen geen oorlog meer.”