TEMPELHOF-SCHÖNEBERG – Heb je misschien een creatief brein en wil je uitgroeien tot een groot kunstenaar? Of wie weet ben je wel een geboren radiomaker? Dan heeft de Berlijnse wijk Schöneberg alvast twee verdoken parels in petto. Zowel de Duitse ‘Malzfabrik’ als het historisch rijke Deutschlandfunk Kultur maken nu onherroepelijk deel uit van het Berlijnse artistieke landschap.
Wie in de Duitse hoofdstad Berlijn het kleurrijke Schöneberg bezoekt, kan er niet naast kijken: vier immense schoorstenen die uitsteken boven alles wat het district omvat. Werken doen ze niet meer, maar ze maken deel uit van het gigantische complex dat tot twintig jaar geleden gebruikt werd voor de moutproductie van bier. "Vandaag zijn het niet meer de machines die hun werk doen, maar wel opkomende kunstenaars, bedrijven en andere creatievelingen," zegt Anna Hoffman, HR-verantwoordelijke van de Malzfabrik.
Grootste moutfabriek van Europa
De fabriek, die uit meerdere afzonderlijke gebouwen bestaat, is zichtbaar vanuit elke uithoek van het district Schöneberg. Aan de hoofdingang word je meteen overvallen door interesse, maar ook grote onwetendheid. De industriële grootsheid van het gebouw toont dat er vroeger hard gewerkt werd. Maar nu is het er opvallend stil. Alleen de ruis van een kille, winterse bries is hoorbaar. Toch staat het complex er met een soort van onoverwinnelijke trots.
Anna Hoffman werkt er intussen acht jaar. Toch zijn er nog altijd plekken in het gebouw waar ze zelf nog nooit is geweest. "De Malzfabrik was vroeger de grootste moutfabriek van Europa," begint ze haar verhaal. "Ze werd gebouwd in 1917 en bestond toen uit twee hoofdgebouwen," zegt ze, en ze wijst naar de twee grote constructies vlak achter de ingang. Een van die gebouwen was tijdens de Tweede Wereldoorlog compleet verwoest. Vijf jaar later werd het heropgebouwd om opnieuw te kunnen gebruiken. Er werden ook twee nieuwe gebouwen naast geplaatst. Die werden ingericht met een efficiëntere technologie, voor de moderne moutproductie.
Overal stukjes fabriek
Wie iets verder kijkt, ziet overal authentieke restanten. Zo vallen de verroeste wegwijzers naar de toenmalige Weissbierhalle en Waggonschuppen meteen op. Onder de geparkeerde auto’s zie je de restanten van een oud functionerend treinspoor. "Via deze sporen werd het mout in één klap getransporteerd naar brouwerijen over heel Europa," verduidelijkt Anna. Maar vanaf 1961 werd transport naar het oosten van Berlijn onmogelijk. "De muur heeft daar een serieus stokje voor gestoken."
Een van de gebouwen aan de achterkant van het domein is recent omgetoverd tot een inventieve kantoorruimte. "Bedrijven met een positieve sociale impact kunnen ons overtuigen om hier een kantoor te krijgen," zegt Anna, terwijl ze zich een weg baant langs de verouderde sporen. "In het gebouw ernaast vind je kunstateliers. De huurprijs van zo’n atelier ligt laag zodat elke kunstenaar, groot of klein, het kan betalen."
In het gebouw ernaast zijn de meeste gangen en ruimtes nog compleet leeg, verouderd en verlaten. "Er is een plan om hier binnen dit en tien jaar iets van te maken, maar daar is nog geen zekerheid over," zegt Anna. Het is er koel, donker en de echo die weerklinkt is immens. In sommige ruimtes staan er zelfs nog onaangeroerde machines die vroeger gebruikt werden. ‘Daarmee wasten ze het mout. Zo werd het zoeter en dat zou het bier lekkerder maken.’ In andere ruimtes zijn zelfs nog resten van het mout te zien op de grond.
Ook het milieu profiteert ervan
De Malzfabrik zet niet alleen in op kleinschalige kunstprojecten, maar ook mensen met groene vingers kunnen aan de slag in de tuinen en de serres van het complex. Zo won de Malzfabrik verscheidene prijzen voor haar duurzaamheid. "Een groot deel van het domein bleef ongebruikt," zegt Anna, terwijl we de fabrieksgebouwen achter ons laten en een groene oase van rust ons welkom heet, met graspleintjes, een vijver en een ruime serre vol planten.
De vijver is honderd procent natuurlijk en duurzaam. Anna: "Het regenwater komt in de vijver via filterende kanalen. In de zomer kun je er zelfs in zwemmen, maar best niet met te veel mensen, want dan heeft de vijver langer nodig om te herstellen."
Anna wijst naar een arbeider in de serre waar aan efficiënte stedelijke landbouw wordt gedaan. "Hij gebruikt het water waar vissen in hebben gezwommen," zegt ze. De uitwerpselen van de vissen bevatten gunstige voedingsstoffen die de groei van de planten bevorderen."
Alle beetjes helpen
Voor al die creatieve, culturele en milieuvriendelijke projecten krijgt de Malzfabrik ook wat steun van hogerop. "De stad Berlijn heeft de Malzfabrik als monument gecatalogeerd en dus krijgen we gedeeltelijk subsidies," zegt Anna. "De stad doet er veel aan om de Berlijnse monumenten ook effectief als monument te behouden. We moderniseren alles in de mate van het mogelijke, maar proberen uiteraard ook om de oorspronkelijk kleuren en materialen te behouden."
RIAS werd gemoderniseerd radiohuis
De nu meer cultureel getinte Malzfabrik heeft dus haar functie doorheen de jaren compleet omgegooid. Vier kilometer verder vind je het radiostation Deutschlandfunk Kultur, dat ook een heftige geschiedenis met zich meedraagt. Het is in tegenstelling tot de Malzfabrik wel altijd bij zijn oorspronkelijke kerntaak gebleven: radio maken.
Deutschlandfunk Kultur is vandaag niet meer weg te denken uit het Berlijnse medialandschap. Het in 1994 opgerichte radiostation maakt deel uit van het grotere Deutschlandradio en zendt vandaag cultuurgerelateerde programma’s uit.
Alle Berlijners kennen Deutschlandradio. Er gaat namelijk een enorm rijke geschiedenis aan vooraf. Ooit droeg het radiostation de naam RIAS (Rundfunk im amerikanischen Sektor). Ten tijde van de bezetting van Berlijn was dat radiohuis enorm belangrijk voor de West-Berlijners. Het stond onder toezicht van de Amerikanen, door zijn ligging in de Amerikaanse sector.
Radio van 1946 tot nu
Wie het majestueuze gebouw binnenwandelt, kan het voormalige RIAS-teken onmogelijk negeren. Brigitte Stephan, al 15 jaar communicatiemedewerkster bij Deutschlandradio: "Je kan het RIAS-teken nooit weghalen. Het heeft zoveel betekenis voor de inwoners van West-Berlijn. Het is en blijft een symbool van vrijheid en verzet tegen de DDR."
Dat het huidige radiostation veel belang hecht aan zijn waardige geschiedenis, valt af te leiden uit de authenticiteit van het gebouw. Niet enkel het teken boven de ingang bleef bewaard, maar ook een aantal originele studio’s. Zo zijn er bijvoorbeeld de voormalige live-studio, die vandaag gebruikt wordt als vergaderruimte. Desondanks is alles origineel gebleven. Dat is ook het geval met de oudste studio van het gebouw. Ooit werden daar uitzendingen gemaakt, terwijl hij vandaag enkel nog dient als herinnering.
"We bewaren de studio’s, om de geschiedenis niet verloren te laten gaan, maar ook als eerbetoon aan Hans Rosenthal," zegt Stephan. "Hij was een heel bekende showmaster die onlosmakelijk verbonden blijft aan onze identiteit." Het gebouw is dan ook gelegen aan de Hans-Rosenthal-Platz.
Vereeuwigd verleden
Het staat als een paal boven water dat het verleden van Deutschlandfunk Kultur te belangrijk en ingrijpend is om te verwaarlozen. Werknemers zijn er dan ook rotsvast van overtuigd: de geschiedenis van het radiostation zorgt voor een nooit geziene folklore.
Dit artikel werd gepubliceerd door 21bis op 19/03/2019
