Dit jaar vierde België 50 jaar migratie. Omdat België behoefte had aan werkwillige zielen sloot ons land 50 jaar geleden akkoorden met Marokko en Turkije over de arbeidsmigratie. Generaties migranten vestigden zich in België. Maar hoe gaan zij om met de invloed van migratie op generaties? “De kwestie van migratie en identiteit wordt steeds complexer.”
Redouane Ben Driss, psycholoog en psychotherapeut, vertelt over de complexe relatie tussen het denken in generaties en migraties. Hij begeleidt hulpverleners die met migranten werken in opdracht van het Centrum voor Geestelijke Gezondheid (CGG) en het Steunpunt Cultuursensitieve Zorg in Brussel. Ook werkt hij met allochtone families, ouderen, en jongeren die het psychisch moeilijk hebben.
Hoe denkt u over de relatie tussen generaties en migratie?
“In mijn praktijk als psycholoog heb ik al een aantal generaties geholpen. Zelf ben ik een kind van een migratiegeneratie. Pas op, ik spreek als psycholoog en niet als socioloog, maar ik geloof dat het migratieproces een grote invloed heeft op generaties. Voor sommige families spreken we over positieve ontwikkelingen, voor anderen over negatieve. Inmiddels zijn wij aanbeland bij de vierde of vijfde generatie. Dat migreren nu geen probleem meer vormt, geloof ik niet. Migratie is een langzaam proces. Het heeft meer tijd nodig. Zo beïnvloedt migratie nog steeds de familiestructuur en de cultuur.”
Wat bedoelt u?
“Met de veranderende familiestructuur bedoel ik de veranderingen in de positie van de vrouw, de vader, de broers, … Zo is de plaats van broers in een familie belangrijk. In problematische gevallen kan een broer bijvoorbeeld de positie van een vader innemen. Die man blijft dan verweesd achter met zijn sterke, patriarchale erfenis. Veel organisaties bekommeren zich om de positie en de emancipatie van de vrouw, maar geen enkele richt zich tot de man in de familie. De waarden van een vrouw veranderen. Die van haar man niet, terwijl hij toch zijn patriarchale positie in de familie moet opgeven. Uiteraard verandert zo de omgang tussen generaties. Nu, de problematiek van het vaderschap leeft ook in de Vlaamse gemeenschap, maar daar is die al langer aan de gang. Een migrant komt in België aan en wordt daar plotsklaps mee geconfronteerd.”
Wat betekenen die ontwikkelingen voor de identiteit van allochtone jongeren?
“Die veranderingen zadelen adolescenten op met een splitsing, een soort schizofrenie. Thuis leeft de cultuur van het land van herkomst. Daartegenover staat de Westerse cultuur waar zij in terechtkomen. Zo leven jongens bijvoorbeeld als keizers in huis en hebben zij daar veel macht in handen. Maar daarbuiten bestaat er meer gelijkheid tussen bijvoorbeeld de seksen. Eenmaal buiten huis moeten jongens aan macht inboeten. Hetzelfde geldt voor meisjes. Ook zij moeten schipperen tussen twee posities, twee standpunten.
Een ander voorbeeld. Iemand van Marokkaanse afkomst heeft dikwijls vragen over zijn identiteit. Wat is mijn afkomst? Wat is mijn toekomst? Hoe ga ik als vader zijn? Zal ik zoals mijn vader omgaan met mijn familie of niet? Logische vragen. Migranten komen terecht in een land met andere waarden en normen. Ouders hebben daarbij een belangrijke taak. Zij moeten een evenwicht creëren tussen de verschillende omgevingen. Dat is moeilijk.”
Hoezo?
“Allochtone jongeren moeten leren omgaan met de splitsing tussen hun land van herkomst en hun Westerse toekomst. Zij moeten een identiteit opbouwen. De tweesprong kan voor moeilijkheden zorgen. Hiermee is moeilijk om te gaan. Wanneer jongeren er niet in slagen een evenwicht te vinden, kunnen zij agressief reageren. Zo werken jongens hun agressiviteit uit naar buiten toe, naar de maatschappij. Meisjes uiten die meer intern. Er bestaan redenen waarom het aantal zelfdodingen hoger ligt bij allochtone meisjes dan bij autochtone. Onderzoeken toonden dat in het verleden al aan.
Daarnaast loert het gevaar van culturele regressie om de hoek. Sommige adolescenten trekken zich terug achter hun godsdienst of cultuur. Ook een manier om een identiteit op te bouwen. Jongeren die hun identiteit zoeken in de islam zijn geen probleem. Wel moet men zich afvragen welke vorm van de islam. Sommige adolescenten kunnen bijvoorbeeld hun godsdienst gebruiken om zich af te zetten tegen de samenleving waarin zij terechtkomen. Hun wortels zijn dan geen rijkdom meer. Zij bouwen alleen een identiteit op door ergens tegen te zijn. Jij erkent mij niet? Oké, dan bouw ik mijn identiteit anders op. De link met de herkomst blijft, maar bij sommigen worden hun wortels een manier om destructief te zijn.
Zo kreeg ik onlangs te maken met een moeder van 60 die me vertelde dat haar dochter conservatiever leeft dan zij. Zij begrijpt niet waarom haar dochter zo door het leven gaat. Adolescenten die hun identiteit opbouwen door zich ergens tegen af te zetten, beschouwen de buitenwereld als een gevaar. Een tripje naar de cinema verandert in een moeilijke uitstap. Ouders hebben daarbij de taak om te bewijzen dat de buitenwereld niet zo gevaarlijk is als hun kinderen denken. Zo maakt mijn dochter deel uit van de derde generatie. Zij toont interesse in de Marokkaanse cultuur en wil naar Marokko reizen, maar kleedt zich wel Belgisch.
Er bestaat zelfs een splitsing in dezelfde generatie allochtone jongeren. Niet alle jongeren zijn hetzelfde. Er bestaan veel identiteiten bij allochtone jongeren. Vaak worden ze allen over dezelfde kam geschoren. Voor velen gaat migratie om sociale promotie. Vroeger kwamen families naar België om zich op te werken en te klimmen op de sociale ladder. Ook nu is migratie nog een manier om sociaal te promoveren. Tegenwoordig studeren veel allochtone jongeren aan universiteiten of hogescholen. Sommigen vertellen nadien dat ze geen band meer hebben met hun gemeenschap. Zij zijn dan al sociaal gepromoveerd. In Antwerpen bijvoorbeeld gingen veel migranten bij aankomst in Borgerhout wonen. Sommigen van hun kinderen, die studeren en zich opwerken, verhuizen naar andere wijken. Zij hebben minder voeling met hun omgeving en vertrekken.”
Schipperen
Jongeren moeten dus schipperen tussen waar komen we vandaan en waar gaan we heen. Of begrijp ik u verkeerd?
“(overtuigd) Ja, soms weten jongeren zelfs niet wat hun land van herkomst is. Zij zijn, bij wijze van spreken, stateloos. Migratie is meer dan alleen reizen. Het gaat niet simpelweg om je koffers pakken en vertrekken. Het gaat ook over de overdracht van waarden. Ik hoor dikwijls vaders – mijn specialisatie – vragen naar de identiteit van hun zonen. Die mannen zitten met hun handen in het haar. Veel ouders hebben niet alleen een verliesgevoel, maar ook een schuldgevoel.
Een ander voorbeeld. De tweede generatie beschouw ik als de offergeneratie. Zij moesten kiezen tussen of hun herkomst of hun Westerse omgeving. Zij konden moeilijk kiezen omdat hun mogelijkheden beperkt waren. Zij konden niet gaan of staan waar zij wilden.”
Bestaan er verschillen tussen generaties in de omgang met hun herkomst?
“Uiteraard. Iedere generatie heeft een eigen manier om daarmee om te gaan. Het zou me te veel tijd kosten om dit allemaal haarfijn uit te leggen. Daar kunnen we uren over praten. Hierbij moet je wel rekening houden met de transgenerationele erfenis.”
Transgenerationele erfenis? Leg dat eens uit.
“Laat me een voorbeeld geven. De eerste generatie sprak uitsluitend Arabisch toen zij in België aankwam. De tweede sprak Arabisch en leerde een beetje Frans. De derde generatie genoot dan weer een opleiding aan een Nederlandstalige school. Zij spreken dus een beetje Arabisch, een beetje Frans en een beetje Nederlands. Tegelijkertijd erven zij van hun ouders en grootouders kennis van het land van herkomst. Dat is de transgenerationele erfenis. Zo verandert de derde generatie in een compositie, een mengelmoes.
De kwestie van migratie en identiteit wordt zo steeds complexer. Men gelooft graag dat het makkelijker wordt, maar dat is niet zo. Naargelang generaties elkaar opvolgen stijgt de complexiteit. Dat is niet noodzakelijk een negatieve ontwikkeling. We moeten die complexiteit wel erkennen en er bewust van zijn. De mens is een complex wezen.”
© 2014 – StampMedia – tekst: Tomas Ooms, illustratie: Milou Verstappen
Dit artikel werd gepubliceerd door Kif Kif op 15/12/2014
Dit artikel werd gepubliceerd door MO* - Online op 27/12/2014
