Opinie: Een algemeen lerarentekort en gebrek aan diversiteit in de lerarenopleiding: zou er een verband zijn?

‘Meester, jij begrijpt ons omdat je zoals ons bent.’

'Meester, jij bent mijn grote voorbeeld.’

Het zijn maar enkele van de vele zinnen die ik vaak hoorde van mijn leerlingen uit de klassen waar ik stage liep. In de meeste gevallen ging het over leerlingen met een migratieachtergrond. Zowel de leerkrachten op mijn stagescholen alsook ikzelf merkten dat mijn migratieachtergrond een grote en positieve impact had op mijn leerlingen. Leerlingen met een migratieachtergrond voelen zich meer vertrouwd bij een leerkracht die ‘zoals hen’ is en geraken sneller gemotiveerd tijdens de lessen. 

Jammer genoeg zijn er nog altijd te weinig leerkrachten met een migratieachtergrond. In 2019 verklaarde de Vlaamse Overheid dat maar 6,4 procent van de leerkrachten in Vlaanderen een migratieachtergrond heeft. Dit diversiteitstekort in leerkrachtenteams valt al op bij de lerarenopleidingen. Toen ik de aula binnenstapte met alle toekomstige leerkrachten, zag ik buiten mezelf maar vier studenten met een migratieachtergrond. Naast het diversiteitsprobleem kampen we ook met een groot algemeen leerkrachtentekort in Vlaanderen. Zou er een verband zijn?

Laten we beginnen met het leerkrachtentekort in Vlaanderen. Het probleem ligt niet alleen bij het overtuigen van studenten om een lerarenopleiding te volgen. Volgens onderzoek haakt ongeveer de helft af tijdens de lerarenopleiding. Dit cijfer verbaast me allerminst. Er is al veel gezegd en geschreven over alle extra taken die er voor leerkrachten zijn bijgekomen. Zoveel taken dat je amper toekomt aan lesgeven.

Meer administratief medewerker dan leerkracht

Tijdens mijn lerarenopleiding al voelde ik me eerder een administratief medewerker dan een leerkracht. Een voor de hand liggende oplossing is ervoor zorgen dat er meer ondersteunend personeel komt in het onderwijs, zodat leerkrachten zich weer kunnen focussen op hun kerntaak en zo minder snel uitvallen.

 Een ander voor de hand liggende oplossing voor het lerarentekort is leerkrachten met een hoofddoek toelaten op school. Ik ken veel vrouwen die een lerarendiploma hebben of een lerarenopleiding willen volgen, maar uiteindelijk geblokkeerd worden wegens hun hoofddoek. Heel frappant, want met een simpele versoepeling van deze regel vang je twee vliegen in één klap: enerzijds zorg je voor een steviger front aan leerkrachten, een buffer tegen het nijpende tekort. Anderzijds zorg je zo voor meer diversiteit in je leerkrachtenteam, wat uiteindelijk ten goede komt voor veel leerlingen met een migratieachtergrond die zo rolmodellen krijgen waar ze zich aan kunnen spiegelen. 

Want de hedendaagse leerkrachtenteams vertegenwoordigen de klasgroepen niet. Ongeveer een vijfde van alle leerlingen in het lager onderwijs heeft een migratieachtergrond. Daartegenover staat een lerarenkorps waarvan slechts zes procent een migratieachtergrond heeft.  Een groep kinderen is moeilijk te begeleiden als ze zich niet gerepresenteerd voelen. We moeten nu eenmaal accepteren dat onze klassen steeds diverser worden, dus moet je er ook op kunnen inspelen. Mensen uit elkaars leefwereld kunnen elkaar mentaal makkelijker bereiken. Dit is zeer belangrijk bij kinderen. Eerst heb je een connectie en vanuit die connectie komt de motivatie en het vertrouwen van de leerling naar boven met ten slotte een positief effect op het leervermogen en de leerprestaties. 

‘Blanke’ dorpsschool

Maar voor het zover is, blijft het belangrijk om ook de leerkrachten zonder migratieachtergrond voor te bereiden op een superdiverse klas. Hoe kunnen ze zich verplaatsen in de leefwereld van deze leerlingen? Wat kunnen ze doen om de band sterker te maken? Die voorbereiding moet er al zijn tijdens de lerarenopleiding. Helaas heb ik er tijdens mijn hele studieloopbaan geen greintje van terug gezien. Er is alleen één enkel vak waar men het vooral heeft over de cliché-onderwerpen die men verstaat onder ‘diversiteit’ zoals racisme, discriminatie, sociaal – economische status, … holle woorden die je ook op het internet kan opzoeken. 

Ik zoek een vak dat leerkrachten een houvast geeft, een rugzak aan visies en kennis over hoe men hiermee kan omgaan. Dompel hen onder in onze cultuur, want indien je dit niet doet, gaan ze botsen met deze kinderen. Dit vak moet geen theoretisch vak zijn, gegeven door één persoon (zonder migratieachtergrond) maar eerder een praktisch vak waar je met meerdere volwassenen en kinderen met een migratieachtergrond een gesprek voert. Zo verander je de visie van leerkrachten zonder migratieachtergrond en breek je de barrière tussen leerkracht en leerling. 

Toen op onze eerste schooldag binnen de lerarenopleiding de vraag kwam of we liever in een ‘blanke’ dorpsschool les willen geven of in een stadsschool vol diversiteit antwoordde 95 procent van de toekomstige leerkrachten het eerste. Hun verantwoording was dat ze ‘blanke’ kinderen beter begrijpen. Dan is mijn eerste gedachte: ‘Waarom begin je aan een lerarenopleiding als je weet dat je niet zal kunnen omgaan met kinderen ‘met een kleurtje’, terwijl onze klassen steeds meer divers worden?’

Er is nog veel werk aan de winkel. Hogescholen die nieuwe generaties leerkrachten opleiden, doen er goed aan eerst zichzelf op te leiden. Tijdens de lerarenopleiding mag er op een meer diepgaandere manier aandacht gaan naar diversiteit. Alleen zo creëer je een sterk lerarenteam dat kan omgaan met diversiteit. Zonder te weten wat de schoonheid van de verschillende kleuren zijn, kan een kunstenaar geen mooi kunstwerk maken.