Overwerkt en onderbetaald: de penibele situatie van buitenlandse au pairs in ons land

* De namen werden aangepast om de privacy van de getuigen te beschermen.

“Mensen van school of de crèche dachten dat ik de moeder was. De oudste dochter zei soms zelfs mama tegen mij. Hun moeder vond dat heel schattig, maar ik vond het ronduit eng”, vertelt Helen* (22). Ze trok op haar twintigste van Madagascar naar België om au pair te zijn bij een toen zwangere alleenstaande moeder met een tweejarige dochter.

Een au pair die zoals Helen naar België reist, doet dat in het kader van een culturele uitwisseling. Gedurende maximum één jaar trekt de au pair in bij een gastgezin waar die de cultuur en één van onze landstalen leert. Je krijgt een kamer en minimum 450 euro zakgeld per maand, en in ruil help je met een aantal lichte huishoudelijke taken.

In praktijk worden au pairs vooral ingezet als goedkope huishoudhulp: “In België zijn er naar schatting jaarlijks driehonderd geregistreerde au pairs, daarvan bereiken wij er honderd die uitgebuit worden. Dat is veel”, meldt Omar García van Fairwork, een Belgische organisatie die opkomt voor de arbeidsrechten van arbeidsmigranten, huishoudpersoneel en au pairs. Zij zijn de enige die zich inzetten voor au pairs. “Zelfs bij gezinnen met de beste bedoelingen is de hoofdreden om een au pair te nemen het verlichten van hun dagdagelijkse taken”, aldus García.

In 2018 bracht een rapport van het Rekenhof de meeste problematieken aan het licht. In datzelfde jaar publiceerde de Sociaal-Economische Raad van Vlaanderen een adviesrapport waarin de hervorming van het statuut werd vooropgesteld. García schoof daarvoor mee aan tafel tijdens de voorbereidende vergadering. Vier jaar later is er echter weinig veranderd.

Geen 9 to 5

“Bij mijn aankomst werd meteen duidelijk dat niet alles was zoals afgesproken”, steekt Helen van wal. “Het huis was chaotisch, haar dochter (5) verwend, en de uren die in mijn contract waren afgesproken, werden totaal niet gerespecteerd.” Als au pair in België mag je maximaal 20 uur per week en maximaal 4 uur per dag ‘werken’.

“Ik merk dat veel au pairs niet weten wat hun rechten zijn”, aldus García. “Daarom is mijn voornaamste taak bij Fairwork informeren. Op weekdagen kan iedereen mij contacteren met vragen en we hebben een infomap in verschillende talen waarin alles uitgelegd staat.” En dat is nodig, want niet alleen staat de Belgische wetgeving vol ambigue termen, ze is zelden in Engels of Spaans te vinden.

Eén van deze termen is ‘lichte huishoudelijke taken’. Hoe definiëren we licht? Helen’s dag zat altijd goed vol: “Mijn ochtend begon met de kinderen wakker maken. Ze sliepen allebei bij hun moeder in bed, en omdat zij langer wilde slapen dan de kinderen, moest ik hen altijd in alle stilte uit bed plukken. Het hele ochtendritueel was mijn taak, en ’s avonds pikte ik iedereen weer op en kookte ik voor het hele gezin. De boodschappen waren ook mijn verantwoordelijkheid, want ik was de enige die kookte.”

Hetzelfde gebeurde bij de Venezolaanse Alejandra* (24). Zij trok in bij een gezin met twee kinderen, een meisje (2) en een jongen (5), en een baby op komst. “Om half zeven stond ik op om de jongste dochter wakker te maken, te wassen en aan te kleden. Ik ruimde op, deed de was, en kookte voor het hele gezin. ’s Avonds pikte ik de dochter op bij de crèche, waste ik haar en stak haar in bed. Het voelde alsof ik haar tweede moeder was.”

Flexibiliteit is een must

Au pairs dragen veel verantwoordelijkheid, maar de fragiliteit van de leefsituatie toont zich vooral wanneer een onverwachts probleem opduikt. Zoals de ziekte van een van de kinderen, of een wereldwijde pandemie. En hoewel het niet de bedoeling is dat een au pair deze onregelmatigheden opvangt, wordt dat wel vaak verwacht.

Toen de gastmoeder van Helen in het begin van de coronacrisis werd weggeroepen voor een noodgeval, zorgde dat evenwel voor een onhoudbare werksituatie. “Omdat ze nog borstvoeding gaf, besloot ze de baby mee te nemen. Eerst was het maar voor een nacht, maar uiteindelijk kwamen ze zes dagen niet naar huis. Het land was in lockdown, en de scholen waren door corona gesloten. Ik kon nergens naartoe, en moest dag en nacht voor de oudste dochter zorgen. Dat was zo intens. Toen de moeder weer thuiskwam, bedankte ze me en stortte ze een extra centje, maar ik kreeg niet de indruk dat zo besefte hoe zwaar die week was.”

Helen had ook het gevoel dat de moeder tout court niet begreep hoe zwaar het was om voor twee kinderen te zorgen. “De baby werd geboren toen ik al een aantal maanden bij hen inwoonde, waardoor de moeder zelf nooit alleen voor een peuter en een baby had gezorgd. Soms eiste ze dat we, putje winter, urenlang buiten bleven en aten zodat zij rustig kon werken. Wanneer de kinderen lawaai maakten terwijl ik kookte of hen waste, werd ze kwaad. Het zijn kinderen. Die zijn nooit echt stil.”

Extralegale nadelen

Als au pair moet je bij je gastgezin een modelcontract tekenen. Daarin worden de uren die een au pair werkt afgesproken, daarnaast dient het als controlemiddel. Jammer genoeg lijken veel gastouders lak te hebben aan vooraf gemaakte afspraken. “De moeder kwam vaak uren later thuis dan afgesproken, en als ze ‘s avond bijvoorbeeld voorstelde dat zij haar dochter naar school zou brengen, moest ik het de ochtend erna toch bijna altijd zelf doen”, vertelt Helen. “Het maakte haar niet uit of ik plannen had. De oudste ging tijdens de zomervakantie op kamp, ik zou haar daar afzetten en naar een vriendin gaan. Toen ik daar aankwam was er echter niemand, blijkbaar had de moeder zich van dag vergist. Ik heb haar dochter dan moeten opvangen, en dat ik eigenlijk plannen had, was volgens de moeder niet haar probleem. Die dag werkte ik tien uur.”

“In juli zou de familie drie weken op vakantie gaan zonder mij”, vertelt Alejandra. “Daarvoor had de mama een schema gemaakt waarop stond hoe ik die uren zou goedmaken. Ik was daar helemaal niet mee akkoord, maar ik woonde in hun huis, dus ik wist niet goed wat te zeggen.” Het modelcontract is een schema en geen uurrooster, het is dus niet de bedoeling dat je een au pair gemiste uren laat inhalen. Daarbovenop heeft een au pair ook recht op vakantie.

Gastouders vragen immens veel van au pairs, en die krijgen er weinig voor terug: “Soms zei de moeder dat ze mij zou laten uitslapen tot acht uur, of dat ik maar vier uur zou moeten werken”, voegt Helen nog toe. “Alsof dat een toegift is... Uiteindelijk zorgde ik dat ik elk weekend weg was, omdat dat de enige manier was om vrij te krijgen.”

Incorrecte verloning

Au pairs werken zelden minder dan de maximaal opgelegde uren, en dat is verboden. Wanneer een au pair toch meer werkt dan twintig uur per week, wordt bij wet geacht dat zij als dienstbode hebben gewerkt. Dan hebben ze recht op het minimumloon voor elk extra gewerkt uur.

In realiteit springen veel ouders daar erg creatief mee om, ook bij Alejandra. “Tijdens ons eerste telefoongesprek vroeg de moeder hoe ik vergoed wilde worden voor alle extra uren. Toen ik zei dat ik daar voor betaald wilde worden, reageerde ze bijna beledigd. Ze vertelde me dat veel Belgische au pairs vergoed worden met treintickets of een simkaart, maar dat wilde ik niet. Uiteindelijk ben ik voor geen enkel extra gewerkt uur betaald, tenzij je de simkaart die ik voor Sinterklaas kreeg meerekent.”

“Sommige maanden kreeg ik honderd euro extra, maar de meeste maanden was dat vijftig euro”, vertelt Helen. “Ik wist dat dat niet genoeg was, maar ik wist evenmin waar ik wél recht op had. Omdat mijn gastmoeder een juridische job heeft, ging ik er vanuit dat ze wel correct zou zijn. Dat had ik echter goed fout ingeschat, want een paar dagen nadat ik contact opnam met het au pair bureau om daarover te polsen, was het papiertje met mijn overuren verdwenen.”

Grensoverschrijdend gedrag

Overwerkt en onderbetaald, dat is op zich al genoeg om het probleem duidelijk te maken. Het kan echter ook op een andere manier fout lopen, zoals bij Itzel* (25) uit Mexico. Ze was 23 toen ze bij een gezin met twee kinderen, een zoon (2) en een dochter (4), ging au pairen. “Ik werd verwend. Ik kreeg 450 euro per maand en had hoogstens een uurtje werk per dag. Daarnaast vergoedden ze alles was ik deed, van mijn trein naar de Franse les tot de shampoo om me te wassen. Ik kreeg zelfs kleren cadeau.”

Het geluk van Itzel kwam niet zonder repercussies. “Ik was nog aan het uitpakken toen de vader mijn kamer binnenkwam en vroeg of ik een probleem had met verborgen camera’s”, vertelt Itzel. “Dat was raar, maar ik lachte het weg. Toen hij uit mijn kamer was, heb ik alles wel meteen ondersteboven gekeerd op zoek naar een camera, maar die heb ik niet gevonden.”

“De vader toonde me graag pornografische foto’s op zijn gsm”, vervolgt Itzel. “Als we samen in de zetel zaten, zette hij altijd seksueel getinte anime op, of hij probeerde met zijn hoofd op mijn schoot te liggen. Hij herhaalde steeds hoe jammer hij het vond dat ik zo jong was. Die opmerkingen maakte hij waar zijn vrouw bij was, maar die zei er niks van.”

Onduidelijke regelgeving

“Het au pair statuut is een verblijfsstatuut en geen werkstatuut, maar dat is vaak onduidelijk”, zegt Omar García van Fairwork. “Eén van de problemen met de wetgeving is dat die uit 1999 dateert. Toentertijd kozen ze om voor au pairs dezelfde procedure te gebruiken als voor huispersoneel. Elke au pair in België heeft dus een arbeidskaart, maar dat klopt niet, want ze zijn geen werknemers.”

Daar komt nog eens bij dat het statuut eigenlijk enkel van toepassing is op derdelanders, en dat er voor Europese au pairs geen specifieke regelgeving is. Zij worden zelden geregistreerd, waardoor niemand hen kan traceren. Au pairs zijn jong, tussen de 18 en de 26, en veelal vrouw. De meesten hebben geen kennis over het land, de wetgeving, of de taal. Dat maakt van hen een uiterst kwetsbare groep. “Je verblijfskaart hangt vast aan het gezin”, voegt García toe. “Je mag natuurlijk wel veranderen, maar als je aan de deur wordt gezet voor je een nieuw gezin vindt, kun je nergens heen.”

Itzel had al twee keer eerder geprobeerd haar gastgezin te verlaten, maar de vader overhaalde haar steeds te blijven. Omdat ze schrik had haar verblijfskaart te verliezen, besloot ze op zoek te gaan naar een nieuw gezin, zonder haar eerste gastgezin daarvan in te lichten. “De situatie was voor mij niet langer houdbaar. Op zaterdag vond ik een nieuw gastgezin, en op maandag zou ik bij hen intrekken. Dat vertelde ik mijn gastgezin pas toen ik met ingepakte koffers aan de deur stond. De moeder begon meteen hysterisch te schreeuwen, en de vader sloot alle deuren waardoor ik vastzat. Uiteindelijk geraakte ik toch weg, maar niet nadat ze mijn arbeidskaart en simkaart terugvroegen. Die avond ontdekte ik dat de vader mijn simkaart had gebruikt om berichten te sturen naar het nieuwe gastgezin.”

Corona

De coronacrisis zorgde ook voor problemen. Het geïsoleerde bestaan van au pairs, werd voor Helen plots ondraaglijk. “Toen het land volledig in lockdown ging, mocht ik niemand meer zien. Een wandeling in het park was verboden, en zelfs mijn vriend zien, was uit den boze. De moeder zag natuurlijk wel nog mensen. Omdat ik toen altijd thuis was, had ik geen vrije dagen meer. Toen de maatregelen tijdens de zomer versoepelden, en ik weer mocht afspreken met mijn vriend, ontdekte ik dat de moeder aan een aantal vriendinnen had gevraagd om mij in de gaten te houden.”

“Wanneer een au pair bij mij langskomt die duidelijk wordt uitgebuit, raad ik altijd aan om klacht in te dienen bij de sociale inspectie. Ik volg het dossier volledig mee op en als het nodig is, ga ik mee tot in de rechtbank”, zegt García. Vaak zijn au pairs echter al terug in hun thuisland of zijn, zoals bij Helen, alle bewijzen verdwenen. “Ook dan heeft een klacht nog nut voor de volgende au pair”, aldus García. “Veel gezinnen ontvangen elk jaar een nieuwe au pair, en zonder contact met de vorige is het heel makkelijk om hen keer op keer slecht te behandelen. Een klacht kan er voor zorgen dat het voor zo’n gezinnen moeilijker wordt om een au pair te nemen.”

García vindt het hoog tijd dat het systeem wordt afgeschaft. “Het is al lang geen cultureel programma meer, maar een manier om goedkope dienstboden binnen te halen. Behandel en betaal hen er dan ook naar.”

Facebookgroepen

De politiek erkent het probleem, maar ziet de oplossing elders anders. “Momenteel is het kabinet Crevits bezig met de actualisatie van het statuut”, aldus Melania Verhaeghe, medewerker van de commissie Werk van het Vlaams Parlement. “De minister is de piste genegen waarbij de au pair in het gastgezin ingeschakeld wordt in een arbeidsrelatie. De plaatsing van de au pair zou dan alleen via een erkend agentschap moeten gebeuren.”

In België is het, in tegenstelling tot bijvoorbeeld Nederland, niet verplicht om een agentschap te gebruiken. Hoewel dit soms toch gedaan wordt, zijn de populairste methodes Facebookgroepen of AuPairWorld.

Dan dienen de huidige agentschappen eerst grondig gelegitimeerd te worden, vindt García. “Momenteel zijn agentschappen in België geen officiële partij. Iedereen die een leuke website kan maken met een aantrekkelijke slogan kan er dus één beginnen. Ze werken met de perceptie van legaliteit, maar hebben in principe geen meerwaarde.”

Je betaalt een au pair bureau dus vooral om de administratieve rompslomp wat makkelijker te maken. In principe is daar niks mis mee, maar sommige uitzendbureaus gaan verder dan dat. “Voor au pairs is er in België maar één geldig document, het modelcontract”, vertelt García. “Veel bureaus laten au pairs echter een code of conduct of family guidelines tekenen. In werkelijkheid zijn die documenten gewoon takenpakketten, het is daarbovenop illegaal.”

Au pair agentschap Double Dutch erkent dat er te weinig controle is op Belgische agentschappen, maar vindt het jammer dat er zo hard met de vinger wordt gewezen naar hen. “Wij werken volledig legaal”, aldus Eleonora Martens van Double Dutch. “Ik zie dat problemen zich vooral voordoen bij gezinnen die hun au pair via het internet zoeken. Zonder enige screening kan iedereen zich au pair noemen, dat is niet oké. Daarbovenop werken de meeste au pairs met plezier wat meer, al moet daar natuurlijk wel een correcte vergoeding tegenover staan.”

Natuurlijk zijn er talloze positieve au pair ervaringen, maar die worden overschaduwd door overwerken, onderbetalen, seksueel grensoverschrijdend gedrag of extreme controle. Zo lang een goede inspectie uitblijft, agentschappen in een schemerzone blijven werken, en eender wie iemand in huis kan nemen, zullen er problemen blijven opduiken. De bal ligt nu in het politieke kamp, hopelijk schoppen zij hem in het juiste doel.

AuPairWorld en het kabinet van Hilde Crevits werden gecontacteerd, maar reageerden niet voor de publicatie van dit stuk.