De Hongaarse pers zit in zwaar weer. Vooral op het platteland krijgen mensen nog maar weinig onafhankelijk nieuws te zien. Reporters Matisse Van der Haegen en Igor Bulcke gingen langs bij een drukkerij van ‘Nyomtass te is’ in het centrum van Boedapest: een kleine plooikrant die het tij wil keren. “Wat wij doen, is geen klassieke journalistiek. We herschrijven artikels van de onafhankelijke media.”
Matisse Van der Haegen en Igor Bulcke trokken naar Hongarije om te kijken hoe het land toeleefde naar de verkiezingen van 3 april en hoe journalisten vandaag omgaan met de beperkte persvrijheid in het land van Viktor Orban.
Update: Intussen is de uitslag van de verkiezingen bekend. Viktor Orban en zijn partij Fidesz boekten een ruime overwinning. Orban is op weg naar een vijfde ambtstermijn.
We dalen de trap af naar een van de drukkerijen die de krant ‘Nyomtass te is’ print. ‘Nyomtass te is’ betekent letterlijk ‘print het zelf’. Het is een kleine, drukke ruimte met een zevental printers. Mensen lopen constant heen en weer met kartonnen dozen en papieren. Op de achtergrond klinkt het geluid van de printmachines die zoemen in een rustige cadans. De plek is volgestouwd met planten en overal is houten decoratie opgehangen.
Rita Bolla, deel van het redactionele team, begroet ons met open armen. “Op het platteland krijgen de mensen alleen nog nieuws binnen van pro-Fidezs media. Of het nu tv, radio of uit een lokale krant is, dat is alles wat ze te horen krijgen. De oprichter van dit initiatief dacht dat het een goedkope manier kon zijn om toch kritisch nieuws buiten de grootsteden te kunnen verspreiden.”
Te gek voor woorden
“Meestal proberen we gewoon het nepnieuws te counteren. Vaak gaat dat over bijvoorbeeld onderwijs of gezondheid, de thema’s waar mensen echt van wakker liggen. Twee weken geleden nog belde een vriend dat er schokkend nieuws de ronde deed over de oppositie: als ze wonnen, zouden Hongaarse mannen moeten gaan vechten in Oekraïne. Toen dacht ik: we moeten hier iets over schrijven. Dit is te gek voor woorden.”
Terwijl ze ons toont hoe je de krantjes met de hand moet vouwen, licht ze het concept toe: “Wat wij doen, is geen klassieke journalistiek. We herschrijven artikels van de onafhankelijke media zoals Atlatszo of Direct36. Die korten we dan in naar maximum tweeduizend tekens, met zo eenvoudig mogelijke woorden. Het moet immers passen op een A4. Die plooien we dan tot een klein soort samizdat-krantje.” (Hiermee verwijst Bolla naar de clandestiene literatuur onder het Sovjetregime, red.) “We hebben nog geen reactie van de overheid gekregen, ze laten ons met rust. Ik heb ook een Russische vriend die erover nadacht om deze methode in Rusland te kunnen toepassen, maar daar is de situatie nog anders. In Rusland zou je hiervoor sterven.”
“We werken uitsluitend met vrijwilligers, niemand wordt betaald”
“We doen dit nu al vier jaar en half en werken uitsluitend met vrijwilligers, niemand wordt betaald. Ondertussen zitten we in de redactie met zes medewerkers, maar is het aantal verdelers uitgegroeid tot ongeveer 2.500 mensen. We drukken de krant op verschillende plaatsen en de laatste week hadden we zo een 740.000 exemplaren klaar. Veel mensen printen hem ook zelf thuis via de pdf die we op de website zetten. Onze krant werkt samen met de oppositie, maar we blijven wel onafhankelijk. Ze geven geen geld. Al het printpapier en de inkt worden betaald met vrijwillige donaties.”
Negentig procent
De ludieke afbeeldingen van Orban met dubieuze snorretjes doen toch een zekere voorkeur vermoeden. Op de vraag of hun nieuws eerder neutraal is of toch meer anti-Orban, zucht Bolla vermoeid. “Die vraag keert telkens terug. Kijk: de overheid controleert negentig procent van het nieuws. Dan gaan wij niet nog eens over datzelfde nieuws schrijven. Wij willen als organisatie de feiten brengen naar het platteland die ze daar anders niet te zien krijgen. In Boedapest zei ik altijd: ‘als iemand in Boedapest dom wil zijn, is dat zijn probleem.’ Dat geldt echter niet op het platteland, omdat mensen daar veel minder opties hebben.”
“Het is niet normaal om op zo’n manier nieuws te moeten brengen”
“Veel mensen in de dorpen lezen onze krant en we krijgen ook regelmatig goede feedback van hen. Het doet enorm veel deugd wanneer iemand zegt dat onze informatie hem van gedachten heeft doen veranderen”, zegt Rita Bolla. “Ik hoop dat dit initiatief na de verkiezingen niet meer nodig zal zijn (intussen weten we dat Viktor Orban de verkiezingen opnieuw heeft gewonnen, red.), want het is niet normaal om op zo'n manier nieuws te moeten brengen. Toch blijf ik me ervoor inzetten, want ik wil niet dat mijn kinderen opgroeien in een land zonder democratie.” Bij het naar buiten gaan, krijgen we nog een slaapmasker van ‘Nyomtass te is’ in de handen gedrukt. Ze vertaalt wat erop staat: ‘hef je ogen op en zie de werkelijkheid.’
Dit artikel werd gepubliceerd door Knack op 31/03/2022.
