“Een gebrek aan privacy in de gevangenis leidt niet alleen tot lichamelijke en emotionele klachten, maar draagt ook bij tot recidivisme.” Dat stelt de bekende Amerikaanse filosoof Alan Westwin van de Universiteit van Columbia. Maar een struikelblok voor die privacy: de veiligheidsvoorschriften. “In een gevangenis zijn er nu eenmaal veiligheidscontroles”, zegt Luc Stas, gewezen directeur van de gevangenis van Gent. Hoe zit het met de privacy van onze gevangenen?
We hebben allemaal nood aan privacy, een moment om alleen te zijn en rustig te kunnen nadenken. Als buitenstaander lijkt een gevangenis de geknipte plaats om van zo’n momenten te kunnen genieten. Rustig op je kamer nadenken over hoe je er nu net bent beland. Niets is minder waar. De harde realiteit is dat een gedetineerde weinig privacy heeft. Hij is constant op zijn hoede en wordt altijd bekeken.
Komt daar nog bij dat er in een aantal gevangenissen sprake is van overbevolking. De monocellen, waar je als gevangene recht op hebt in ons land, blijken vaak kleine slaapzaaltjes die gedeeld worden tot wel vier personen. Ook zij zien alles: wat je eet, wanneer je huilt en… wanneer je op het toilet zit. Want ook dat staat natuurlijk in het midden van de cel.
Geen geheimen
“De meeste gedetineerden zijn heel voorzichtig met wat ze aan medegedetineerden vertellen”, zegt Caroline Bruynseels, psychologe, seksuologe en begeleider Jail TV en Prison Talk. “Dat geldt niet enkel voor hun feiten, maar ook voor hun familie, voor hun leven buiten de muren en de dingen die hen dierbaar zijn. Als gevangene ben je immers jarenlang omringd door dezelfde mensen.”
“Wanneer je een medegedetineerde in vertrouwen neemt en iets persoonlijks vertelt, moet je heel goed inschatten of je die persoon kan vertrouwen of niet”, vervolgt Bruynseels. “Voordat je het weet, weet heel de gevangenisvleugel je geheim.” Daardoor raken de gevangenen sociaal geïsoleerd terwijl ze juist nood hebben aan praten met lotgenoten.
"Het is ook voor een gevangene heel moeilijk als zijn cel overhoop gezet wordt"
Ook tijdens de bezoekuren, wanneer de gevangen de kans krijgen om hun hart te luchten bij vrienden en familie, moeten ze op hun hoede blijven. “Gevangenen krijgen bezoek in een gezamenlijk zaaltje. Daar zitten dus ook de andere gevangenen met hun vrienden en familie. Medegedetineerden kunnen dus je gesprekken opvangen”, zegt Bruynseels. “Er is gelukkig ook een ongestoord bezoek of een familiaal bezoek. Dat zijn plekken waar de gedetineerde even helemaal alleen kan zijn met zijn partner of familie.”
Het ongestoord bezoek is eigenlijk een 'intiem bezoek', bedoeld voor de partner. “Er zijn echter ook mensen die ervoor kiezen om dit moment door te brengen met een familielid. Sommige gevangenen zeggen: ‘Dan kan ik eindelijk eens met mijn mama alleen zijn. Dan kan ik gewoon eens wenen zonder dat anderen dat zien.’”
Veiligheidsvereisten
Gevangenen met agressieproblemen én hun cellen moeten regelmatig gecontroleerd worden op het bezit van wapens. Andere gevangenen hebben dan weer een drug- of alcoholproblemen. Ook zij worden regelmatig gecontroleerd door de cipiers. Dit vormt steeds een inbreuk op de privacy. “De volledige privacy garanderen zou een contradictio in terminis zijn omwille van de veiligheidsvereisten: in een gevangenis zijn er nu eenmaal controles”, zegt Luc Stas, gewezen gevangenisdirecteur.
Hoewel een gevangenisstraf inhoudt dat je recht op vrijheid wordt afgenomen, verlies je dus ook een ander recht. Privacy is een grondrecht, en dat is het niet zomaar. “Veiligheid staat voor justitie uiteraard op nummer één. Het moet veilig zijn. Natuurlijk is dat voor een gedetineerde heel moeilijk en heel intrusief wanneer zijn cel overhoop wordt gezet door cipiers”, zegt Bruynseels.
"De gedetineerde weet zelf ook dat hij heel weinig privacy heeft"
Zowel de cipiers, als de directie van de gevangenis proberen het indringende karakter van een celdoorzoeking tot een minimum te reduceren door zich aan bepaalde afspraken te houden. “Een grondige controle van een cel gebeurt op bevel van een overste of van de directeur. Er is hiervoor een specifieke procedure uitgeschreven. De controle gebeurt steeds door twee personeelsleden”, luidt het bij Stas.
Ook het viseren van een bepaalde gevangene wordt onmogelijk gemaakt door de procedures. Zo wordt de rust die een gevangene kan vinden in zijn cel geoptimaliseerd. “Dagelijks worden er steekproeven gedaan. We houden ook een register bij van wie al eens aan de beurt geweest is”, legt Kristina Lenskens, cipier in de gevangenis van Hasselt uit. “Op die manier passeert iedereen wel eens. Het is niet zo dat we één persoon viseren.”
“Wanneer er een vermoeden is over een gedetineerde, kan er een extra controle ingeroepen worden. Normaal gezien is het echter een beurtrol. De gedetineerde weet zelf ook dat hij heel weinig privacy heeft. Als je alles netjes achterlaat, hebben ze het in het algemeen niet te moeilijk met de controles”, aldus Lenskens.
Gezondheidsklachten
Zowel het opzoeken van fysieke privacy als het beschermen van persoonlijke informatie blijkt moeilijk binnen de muren van de gevangenis. Dit privacytekort staat in de weg van het bezinningsproces van een gedetineerde. Op de plaats waar de meeste tijd voor handen is, vinden bewoners geen moment om rustig te reflecteren.
“Sommigen hebben nooit de kans gekregen om individueel aan de slag te gaan met hun problemen en hun persoonlijkheid. Zij worden pas met hun problemen geconfronteerd wanneer ze buiten komen. In het beste geval gaan ze zelf op zoek naar een therapeut om dit te verwerken. Dit systeem klopt eigenlijk totaal niet. Als je mensen zoveel jaar achter tralies zet, zou je deze tijd nuttig moeten gebruiken”, zegt Bruynseels.
"Als je mensen zoveel jaar achter tralies zet, zou je deze tijd nuttig moeten gebruiken"
In een gevangenis zijn er natuurlijk psychologen aanwezig om de gevangenen op te vangen. De gedetineerden nemen hen echter niet snel in vertrouwen aangezien de psycho-sociale dienst van een gevangenis adviezen schrijft voor de rechtbank. Andere psychologen die in de gevangenis werken, bijvoorbeeld van het Centrum Geestelijke Gezondheidszorg, hebben dan weer een ellenlange wachtlijst.
“De nood aan vertrouwelijke gesprekken is groot”, luidt het bij Bruynseels. “Aalmoezeniers en vrijwilligers proberen dit op te vangen. De mogelijkheden blijven echter beperkt.” Op deze manier draagt ook een tekort aan privacy, dat het praten over persoonlijke problemen bemoeilijkt, bij tot recidive.
Verder haalt Bruynseels ook aan dat een tekort aan privacy en rust ook lichamelijke gevolgen heeft voor de gedetineerden. “De gedetineerden krijgen bijvoorbeeld heel veel migraineaanvallen door het feit dat ze nooit alleen kunnen zijn. Ook ’s nachts kunnen ze niet goed slapen. Als je nooit alleen bent, ben je constant op je hoede voor wat er rondom je gebeurt. Constant omringd worden door andere mensen heeft voor sommigen serieuze nadelen.”
Fysieke gevolgen?
Sandra Portugaels, verpleegkundige in de gevangenis van Tongeren, twijfelt echter aan de realiteit van de klachten. Volgens haar doen de gevangenen al eens alsof om even uit hun cel te kunnen. “Op de medische dienst merken we niet echt iets van de fysieke gevolgen van een tekort aan privacy. We merken wel dat ze emotioneel in de problemen zitten. Zo hebben ze vaak lichamelijke klachten die er niet zijn, om toch maar eens uit hun cel te zijn en naar ons te komen.”
Maar hoewel de gevolgen van een tekort aan privacy moeilijk te bewijzen zijn en vaak worden geminimaliseerd door diegenen die instaan voor de veiligheid, is er klaarblijkelijk een privacyprobleem in de gevangenis. Blijft de vraag: worden gedetineerden te veel gestript van dit universeel recht?
